*Prof. Dr. Selva Demiralp/Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Yanı başımızda patlak veren bir savaşı ekran karşısında canlı izliyoruz. Savaşın en ağır maliyeti elbet ki kaybolan canlar, sönen ocaklar. Lakin bunun yanında epeyce ağır bir ekonomik maliyet de var. O denli ki, Rusya’ya karşı sıcak savaştan uzak duran Batılı ülkeler büsbütün ekonomik maliyetler üzerinden kurgulanmış yaptırımlarla Rusya’ya geri adım attırmayı hedefliyorlar.
ABD Ulusal Güvenlik danışmanlarından Daleep Singh’in yaptırımları duyururken sarf ettiği şu sözler dikkate bedel:
“Yaptırımların vakit içinde Rusya’da enflasyonu, faizleri artırması, alım gücünü azaltmasını, yatırımları ve üretim kapasitesini düşürmesini, büyümeyi yavaşlatmasını ve hayat standartlarını düşürmesi beklenir.“
Halihazırda yüzde 9 enflasyon yaşan Rusya için enflasyonun yıldırıcı bir tehdit olarak sunulması sahiden çarpıcı.
Yüzde 50 enflasyon yaşadığımız Türkiye’de ise enflasyonun yıkıcı tesirlerine dair bu öngörüleri maalesef yaşayarak teyit ediyoruz. Yüksek enflasyonun yarattığı yüksek faiz, yoksulluk, yatırım iştahındaki bozulma, potansiyel üretim kapasitemizdeki yavaşlama son periyotta ülke gündemimizde sıkça tartıştığımız hususlar.
Türkiye iktisadının yaşadığı bu kırılganlıklar nedeniyle TL Ukrayna savaşı başlayınca en çok paha kaybeden para üniteleri ortasında yer aldı. Üstelik bu durum kur talebini baskılayan kıymetli bir enstrüman devrede olmasına karşın gerçekleşti.
Kur neden yükseliyor?
Kur muhafazalı mevduat (KKM) TL’nin çok bedel kaybını engelleyen ve döviz talebini tutan bir enstrüman. Barındırdığı risklere ve kurdaki pahalanmanın getireceği maliyetlere daha evvelki yazımda değerlendirmiştim.
Dövize Endeksli Mevduat: Faiz artırımından farkı ne?
KKM her ne kadar döviz piyasalarında bir sakinlik yaratsa da, içinde bulunduğumuz istikrarın kırılgan ve sürdürülemez olduğunun altını çizmek lazım. Fiyat istikrarı, kurdaki istikrar için ön kaide. KKM’nin de fiyat istikrarı konusunda siyaset yapıcılara vakit kazandırdığı bir gerçek. Lakin bu mühletin sonunda enflasyon raporunda tez edildiği üzere enflasyon “kendi kendine” düşebilir, fiyat istikrarı sağlanabilir mi?
Enflasyonun sıkı para siyasetine muhtaçlık kalmadan “kendi kendine” düşmesi lakin süreksiz bir arz şoku sonrasında yahut resesyon vakitlerinde mümkün. O vakit bile şayet beklentiler bozulup merkez bankasına inanç zedelenirse enflasyon kendi kendine düşmüyor.
Batılı ülkeler bu nedenle artan enflasyon tehdidine karşı sıkı para siyasetine geçiyorlar. Zira enflasyon bir sefer yükselmeye başlarsa iktisatta kıymetli bir tahribat yaratıyor.
İşte bu nedenle, ABD’nin Rusya’da yaşanması beklenen enflasyonu bir savaş yaptırımı üzere yorumluyor olması “böyle bir sonucu istemezdik fakat mecbur kaldık” demesi dikkate kıymet.
Üzerinde oturduğumuz kırılgan taban nedeni ile dış dünyadan gelen sarsıntılar Türkiye’yi derinden etkiliyor. Savaşa dahil ülkelerden sonra savaştan en çok etkilenen ülkeler ortasında Türkiye yer alıyor. Zira yüksek bir enflasyon, bunun getirdiği kırılganlık ve belirsizlikler ve ileriye dönük olarak da enflasyonun daha fazla artacağına dair bir telaş var.
Neden? Zira bir taraftan “faizlerin yükselmesini beklemeyin” formunda klâsik para siyaseti araçlarını devre dışı bırakan bir anlayış var. Öbür yandan enflasyon düşmediği sürece KKM devreden çıkar çıkmaz döviz talebinin tekrar canlanması beklentisi var.
Ek olarak, “enflasyonun altında kalan kredi faizi” şuurlu bir siyaset tercihi olarak üst seviye yetkililerce lisana getiriliyor. Bu tercih, ileriye yönelik enflasyonist tasaları artırıyor. Zira piyasa faizleri enflasyon beklentisi ve risk primi ile yükseldikçe gerçek kredi faizini düşürmenin tek yolu daha fazla enflasyon yaratmaktan geçiyor.
Türkiye iktisadı nasıl etkilenir?
Savaş Türkiye iktisadını farklı kanallardan etkileme potansiyeline sahip:
1)Dış ticaret: Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna ile ticaretinde (dünyanın geri kalanında olduğu gibi) petrol ve doğal gaz kritik. Buna ek olarak bu iki ülke dünyanın “tahıl ambarı” misyonunu de üstlenmiş durumdalar.
Rusya ve Ukrayna’ya en çok taze zerzevat meyve, motorlu taşıt yedek modül, araba, dokuma ve rafine petrol eserleri satıyoruz. Birinci basamakta bu dalların olumsuz etkilenmesi beklenebilir.
Ödeme sistemlerine getirilen yaptırımlar da ticaretimiz üzerinde ek baskı yaratacaktır. Rus bankalarının güç, besin ve tıbbi materyal dışında Dolar, Euro, Yen, ve Sterlin ile süreç yapmalarına yasak getirildi. Hafta sonu gelen güncelleme ile bu ödeme zorlukları bir derece daha artırılarak milletlerarası ödemelerde kolaylık sağlayan Swift sisteminden de büyük Rus bankaları çıkarıldı.
Rusya Merkez Bankası’nın 630 milyar USD’lik devasa döviz rezervlerini kullanımına da sınırlama getirileceği duyuruldu. Bu gelişmeler, Rusya ile yaptığımız ticaretin güç ve besin dışındaki kalemlerinde zorluk yaratabilir.
Dış ticaretimizde ikincil tesirler ise savaşın getirdiği belirsizlik sonucunda Avrupa bacağında ihraç eserlerimize olan talebin düşmesi olabilir.
Güç faturamız artarken ihracat pazarımızın daralması, bilhassa de turizm gelirlerinde bariz bir düşüş durumunda cari açığımızı artıracaktır.
2)Risk algısı: Risk iştahındaki azalış borçlanma maliyetleri ve kur üzerinde olumsuz tesir yaratır.
3)Enflasyon: Bir taraftan risk iştahı ve cari açığın tetiklediği kur, başka taraftan artan güç ve besin maliyetleri enflasyonu üst iter. Enflasyondaki artış ise kur üzerindeki baskıları artıracak, bu durum KKM’nin sürdürülebilirliği ve maliyetine dair kaygıları artıracaktır.
4)Tedarik zinciri sorunları: Her ne kadar pandemi sonrası devirde tedarik zincirlerinde çeşitlendirme şuuru oluşuyor olsa da, savaşın uzaması durumunda yeni bir güç ve çip krizi yaşanması tasası tüm dünya ile birlikte bizim için de tehdit.
Ekonomimizin savaştan ne kadar olumsuz etkileneceğine dair çok fazla belirsizlik var.
Bu durum savaşın ne kadar uzayacağına, Rusya’nın ne kadar ileri gideceğine, yaptırımların ne kadar artacağına ve Rusya’nın bu durumdan ne kadar olumsuz etkileneceğine bağlı.
Madalyonun başka tarafında ise bizim halihazırdaki kırılganlıklarımızın bu ek yüke ne kadar direnç gösterebileceği değerli.
