Türkiye, Karadeniz’e kıyısı bulunan ülkeler ve ilgili Batı ülkelerine boğazlardan geçiş konusunda talepte bulunmamaları ihtarında bulunarak Montrö Mukavelesi’ni fiili bir formda uyguladığını bildirdi. NATO ve Avrupalı ülkelerin hava alanını kapatıp çeşitli yaptırımlar uyguladığı bir periyotta Rusya’ya karşı bir şey yapmıyormuş izlenimi vermek istemeyen Türkiye’nin bu atağının sürecin uzaması durumunda Rusya aleyhine olacağı düşünülüyor.
Rusya’nın Ukrayna’ya 24 Şubat sabahı başlattığı askeri operasyonun Türkiye’yi en çok ilgilendiren boyutlarından birisi, 1936 tarihli Montrö Mukavelesi’ni uygulayıp uygulamayacağı ve uygulayıp Türk boğazlarını savaş gemilerine kapatması durumunda nasıl sonuçlara yol açacağı sorusu oldu.
Rus ordularının Ukrayna’yı işgal teşebbüsünü başlatmasının akabinde Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar, 24 Şubat’ta düzenlediği basın toplantısında, Türkiye’den boğazları kapatmasını talep ettiklerini söylemiş ve bahis böylelikle direkt diplomasi gündemine dahil olmuştu.
- Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle ilgili tüm gelişmeler canlı sayfamızda
Ankara’dan bu hususta birinci açıklamayı Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Kazakistan’a ziyareti sırasında yapmış ve Dışişleri Bakanlığı’nın Ukrayna’da devam eden olayların savaş olarak tanımlanıp tanımlanmayacağı konusunu çalıştığını, savaş olarak tanımlanması durumunda gerekli adımların atılabileceği bildirisini vermişti.
Çavuşoğlu, 27 Şubat’ta Türk basınına yaptığı öteki bir açıklamada, Rusya ile Ukrayna ortasında süregelen krizin “savaş” olarak tanımlandığı sonucuna varıldığını, bu kapsamda Montrö Mukavelesi’nin Türkiye’ye verdiği yetkilerin kullanılacağını açıklamıştı.
Ankara’nın bu mevzudaki hali, 28 Şubat’ta düzenlenen Bakanlar Konseyi toplantısında netleşmiş ve evvel Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, daha sonra da Çavuşoğlu tarafından detaylandırılmıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Montrö Mukavelesi’nin Boğazlardaki gemi trafiği konusunda ülkemize verdiği yetkiyi krizin tırmanmasının önüne geçecek halde kullanma kararındayız,” dedi ve Türkiye’nin bundan sonra izleyeceği siyasetin temelini de şu sözlerle açıkladı:
‘Askeri ittifakımızdan vazgeçmiyoruz’
“Türkiye, Birleşmiş Milletler, NATO ve Avrupa Birliği başta olmak üzere içinde yer aldığı kurumlar ve ittifaklar çerçevesindeki sorumluluklarını bugüne kadar harfiyen yerine getirmiştir, bundan sonra da yerine getirecektir. Kendi ulusal çıkarlarımızdan elbette ödün vermeyeceğiz, fakat bölgesel ve global istikrarları de ihmal etmeyeceğiz. Bunun için ne Ukrayna’dan ne Rusya’dan vazgeçmeyeceğimizi söylüyoruz..”
Çavuşoğlu da gazetecilere yaptığı açıklamada, savaşın tarafı olmayan Türkiye’nin savaşa taraf ülkelerin gemilerini boğazdan geçirmeme yetkisi olduğunu anımsatarak, “Savaş gemisi Karadeniz’deki üssüne geri dönüyorsa geçiş engellenmiyor. Biz Montrö kararlarını uyguluyoruz. Kıyıdaş olan, olmayan bütün ülkeleri boğazlardan savaş gemisi geçirmemesi konusunda uyardık. Montrö ne diyorsa bunu uyguladık, bundan sonra da uygulayacağız. Bugüne kadar boğazlardan rastgele bir geçiş ve geçiş talebi olmadı,” bilgisini verdi.
Çavuşoğlu, Rusların da Montrö Mukavelesi’nin uygulanıp uygulanmayacağını sorduklarını, onlara da harfiyen uygulanacak cevabını verdiklerini ekledi.
‘Uygun diplomatik bir yöntem’
Ankara’nın, Montrö Mukavelesi’nin uygulanması için Rusya’yı tam olarak karşısına almayacak orta bir yol bulmayı tercih ettiği değerlendirmesi yapılıyor.
Bunu da kıyıdaş ülkelere ve ilgili taraflara Montrö Mukavelesi kapsamında Türk boğazlarının kapatıldığına ait resmi bildirimde bulunup sert bir yol izlemek yerine “geçiş talebinde” bulunmamaları ihtarıyla yaptığı kaydediliyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal teşebbüsünü kabul edilemez bulup reddettiğini net biçimde ortaya koyan Ankara, öbür NATO ülkelerinin bilakis Putin idaresini amaç alacak yaptırım ve telaffuzlardan uzak kalmayı tercih etti.
Moskova ile direkt diyaloğunu kesmeyen Ankara, Rusya Federasyonu’nun Avrupa Kurulu’ndaki üyeliğinin askıya alınmasına “diyalog yolu kesilmesin” diyerek çekimser oy kullandı.
Bu süreçte Ukrayna liderliği ile de günlük bazda temas kuran, siyasi, insani ve askeri takviyesini gündeme getiren Ankara böylelikle Erdoğan’ın “ne Ukrayna’dan vazgeçeriz ne Rusya’dan” kelamlarıyla somutladığı dengeyi takip ettiğini gösterdi.
Türkiye, Montrö Mukavelesi’ni uygulayıp boğazları Rus gemilerinin geçişine kapatarak “askeri ittifakından da vazgeçmeyeceğini” ortaya koydu. Turizm ve ekonomik nedenlerle Avrupa’dan farklılaşıp hava alanını Rus uçaklarına kapatmayan Türkiye, boğazları bu halde engelleyerek müttefiklik gereğini de yerine getirdiği bildirisini verdi.
- Putin Erdoğan’la görüşmesinde ‘Montrö Mukavelesi’nin korunması’ daveti yaptı
- Kanal İstanbul’un Montrö Sözleşmesi’ne ve boğaz güvenliğine tesiri ne olacak?
Getty ImagesABD takdir etti
Türkiye’nin bu adımının başta ABD olmak üzere Batı’da olumlu karşılandığı Washington’dan yapılan açıklamayla ortaya çıktı.
Boğazlar açıklamasını yapan Çavuşoğlu’nu birebir gece arayan ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın telefon görüşmesinde, “Türkiye’nin Montrö Mukavelesi’ni uygulamaya devam etmesinden ve Çavuşoğlu’nun bu husustaki son yorumlarından duyduğu memnuniyeti lisana getirdiği” ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price tarafından açıklandı.
Krizin seyrini nasıl tesirler?
Türkiye’nin Montrö Mukavelesi’ni uygulayarak boğazlardan geçişi sonlandırmasının kısa vadede çok tesirinin olmayacağı lakin krizin ve münasebetiyle askeri çatışmanın uzaması durumunda tesir edebileceği bedellendiriliyor.
Rusya’nın işgal harekatı öncesindeki aylarda 6 savaş gemisi ve bir denizaltısını Karadeniz’e geçirdiği, mevcut askeri konumlanmada dayanak gemilerine ve savaş gemisine ihtiyaç duymayacağı yapılan değerlendirmeler ortasında.
Rusya, operasyonun bugünkü halinde Ukrayna’yı ve en kıymetli askeri üslerinin bulunduğu Odessa’yı denizden kuşatmış durumda.
Fakat operasyonun uzaması halinde, Rusya Deniz Kuvvetleri’nin Doğu Akdeniz’deki askeri varlığı ile Karadeniz’deki gücü ve limanları ortasındaki kontağının zayıflamasına yol açabileceği öngörülüyor.
Rusya’nın kendi toprakları dışında en büyük üslerinin bulunduğu Suriye’den ihtiyaç duyulacak lojistiğin temini yahut yeni bir askeri konumlama için gerekli esnekliğin sağlanamayacak olması da Rusya için olumsuz bir gelişme olarak görülüyor.
- Rusya’nın Ukrayna’yı işgali: Türkiye’nin konumu ne olacak?
- Rusya’nın Ukrayna işgalinin daha geniş bir savaşa dönüşmesi mümkün mü?
- Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Almanya’yı AB’nin başkan askeri gücü olmaya mı itiyor?
- Rusya gazı keserse Avrupa’nın güç alternatifleri neler?
Getty ImagesAnkara ile gerginlik olur mu?
2. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Türkiye’nin boğazlardaki yetkisinden rahatsızlığını saklamayan fakat Soğuk Savaş sonrası periyotta konumunu değiştiren Rusya’nın temel siyaseti, Montrö Mukavelesi’nin tartışılmamasını gerektiriyor.
Türkiye’nin uyarısı birebir vakitte NATO ülkeleri gemilerinin de bu türlü bir gergin ortamda Karadeniz’e geçmesini engelleyeceği, bunun da Rusya’nın beklentilerine paralel bir gelişme olacağı yapılan değerlendirmeler ortasında.
Lakin savaşın gelişimine nazaran Rusya’nın kontratın kıyıdaş ülkelere tanıdığı kimi haklardan yararlanmak maksadıyla talepte bulunması gündeme gelebilir.
Mukavele, kıyıdaş ülkenin Karadeniz dışındaki savaş gemilerinin üslerine dönmek gayesiyle boğazlardan geçiş yapabileceği kararını içeriyor. Çavuşoğlu, bu hakkın “söz konusu geminin savaşa katılmaması koşuluyla” kullanılabileceğini söylemişti.