Rusya Federasyonu Lideri Vladimir Vladimiroviç Putin’in dağılmış Sovyet coğrafyasındaki Rus gücü ve nüfuz alanlarının tekrar inşasında Ukrayna çok farklı bir noktaya işaret ediyor.
“Çar’ın dönüşü” yakıştırmasına husus olan bu süreç; Çeçenistan’daki savaştan Gürcistan’dan bağımsızlığını ilan etmiş Abhazya ve Güney Osetya’nın tanınmasına, Güney Kafkasya ve Orta Asya’da istikrar misyonlarından Ukrayna’daki son müdahaleye kadar farklı çerçevelerde ilerleyen bir yol izledi.
Tüm bunlar, Sovyetler devrinin milliyetler siyasetine kara çalıp, imparatorluk devrinin kodlarıyla konuşan Putin’in ilan edilmemiş “Çar” tablosunu peyderpey tamamlar nitelikteydi.
2000’lerin ortalarından bu yana, Rusya Federasyonu’nun temelini oluşturan özerk cumhuriyetler ve oblastların (Slavca eyalet ve bölge manasına geliyor) özerk karakterlerini daraltan otoriter bir merkezileşme yaşanıyor.
BBCHakim öge, Rus kültürü ve kimliği
Bu sürece paralel olarak, Rus kültürü ve kimliği hakim öge olarak tahkim ediliyor.
Komünist sistemde gerileyen muhafazakâr pahalar desteklenirken, Çarlık ve imparatorluk devirlerinde sisteme meşruiyet katan Ortodoks Kilisesi’ne prestiji iade ediliyor.
Ekonomik alanda sadakatlerini sunanlar hariç, oligarkların denetim altına alınması “muktedir lider” imgesinin inşasında öteki ayağı oluşturuyor.
Savunmadan hamle durumuna geçilirken, Batı’nın propaganda hegemonyasını kırmak için “agresif” bir medya yaratılıyor.
Bütün bunlar sistemin evvel toparlanmasına, sonra otoriter sistemin tekrar inşasına hizmet etti.
Çeçenistan’a tankların sürülmesi ve Putin’in yükselişi
Çeçenistan’da 1994-1996’da Rusya aleyhine biten savaş hem Sovyetlerin çöküşünün biriktirdiği öfkeyi hem de iç bütünlüğü müdafaa derdini yansıtıyordu. Batı açısından da Rusya’nın toparlanmasını geciktiren bir savaştı.
1996’da Hasavyurt Mutabakatı’yla Çeçenler karşısında yenilgiyi kabul eden Rusya’nın 1999’da tekrar Çeçenistan’a tankları sürmesi ile Putin’in yükselişi ortasında bir bağ var.
Çeçenistan’da bağımsızlık iradesi büsbütün ezilip Çeçen müftü Ahmet Kadirov ve oğlu Ramazan Kadirov eliyle Kremlin’e bağlı bir rejim oturtulurken, otoritenin onarımında iki kolaylaştırıcı faktöre başvuruldu:
Birinci olarak, Çeçenistan’ın siyasi, idari, bürokratik, güvenlik ve askeri üniteleri Çeçenlere bırakıldı. Yani operasyon dahilde bir Ruslaştırılma süreci değildi. Asi cumhuriyeti “Çeçenizasyon” ile merkeze taşıyan bir strateji güdüldü.
İkinci öge, direngen Çeçen karakterini pasifize edecek Sufi İslam geleneğinin desteklenmesiydi.
Putin tertipli olarak Ortodoks Kilisesi’ne giderken Kadirov’un da başındaki takkesiyle dua edip Çeçenleri etrafında toplayacağı Osmanlı biçimi bir cami inşa edilmişti. Yerle yeksan edilmiş Grozni’nin yeni simgesiydi.
Direnişi ezme misyonunu Ruslardan devralan Kadirov’un İslam ve Çeçen geleneği ismine yadırganan ya da reaksiyon çeken ne kadar aksiyonu varsa Kremlin’in sonsuz müsamahasına sahipti.
‘Muktedir’ önder Putin
Çeçenistan zaferi, Putin’i “muktedir” bir öndere dönüştürdü. Artık “Slavik” altın çağını yaşayabilirdi. Çeçenistan’daki kanlı devir Rusya için gücünü ispat ve toparlanma teziydi. Ve sonra sıra civara geldi.
Putin, Kafkasya’daki isyanı büsbütün dış kaynaklı aşırılıkçı Vahabizme indirgeyen telaffuzuna, El Esas’ın 11 Eylül 2001’deki ataklardan sonra Amerikalılardan karşılık buldu.
Lakin Çeçenistan’da savaşın bitmesinden sonra Batı’nın Rus nüfuz alanlarına yönelik operasyonları Gürcistan’da kendini gösterdi.
2003’te Mihail Saakaşvili’yi iktidara taşıyan “Gül Devrimi”, Sovyet takımlarından gelmiş kliğin kırılmasında birinci başarıydı.
İkinci halka sonraki yıl “Turuncu Devrim”le Ukrayna’da koptu. Akabinde sıra 2005’te Kırgızistan’daki Lale İhtilali’ne (Sarı Devrim) geldi. Orta Asya değişim sancısına tutulmuştu.
Afganistan işgaliyle ABD’nin Orta Asya’da edindiği üslere rağmen Rusya da nüfuz alanını kaybetmemeye çalışıyordu.
Bu periyotta ayrıyeten Putin, Balkanlarda Slav dünyasının aleyhine gelişmelere dikkat kesilmek durumundaydı.
2006-2008’de Kosova’nın bağımsızlığını ve Birleşmiş Milletler kararı olmadan tanınmasını “Olumsuz emsal olur” ihtarlarıyla karşılamıştı.
Rusya yakın etrafta Rus tesirine karşı gelişmeleri birkaç yıl izlemekle yetindi. Rusya’nın sabır saati rövanşın alınacağı günlere ayarlıydı.
- Rusya’nın Ukrayna işgalinin daha geniş bir savaşa dönüşmesi mümkün mü?
- Rusya’nın nükleer alarm düzeyini yükseltmesi ne manaya geliyor?
- Rusya gazı keserse Avrupa’nın güç alternatifleri ne olabilir?
Rusya’nın argümanı: ‘Vatandaşlarımız taarruza uğradı, cevapsız bırakamazdık’
ABD’nin 2002’den itibaren Gürcistan’da Türkiye’nin de yakın işbirliği ile yürüttüğü “Eğit ve Donat” programıyla Gürcü ordusunu bir savaşa hazırladığı yıllar sonra anlaşılacaktı.
Maksat Abhazya ve Güney Osetya’yı geri almaktı.
Durumu yakından izleyen Rusya, Bağımsız Devletler Topluluğu kararı uyarınca ambargo uyguladığı Abhazya ile Güney Osetya’da daha besbelli bir müdafaacı siyasete yöneldi; Abhazlar ve Osetlere Rus pasaportu dağıtmaya başladı.
Gürcistan’ın 2008’de Güney Osetya’ya askeri harekât başlatıp operasyonun birinci anlarında başşehir Tshinval’deki Rus Barış Gücü Karargâhı’nı vurunca Putin’e tarihi fırsat doğmuştu.
Tankları birkaç saat içinde Vladikavkaz’dan Tshinval’e indirmekle kalmayıp Tiflis yakınlarına kadar sürerek, Gürcistan idaresine “Güney Osetya ve Abhazya’yı ebediyen unutabilirsin” demiş oldu.
Rusya’nın argümanı, “Vatandaşlarımız atağa uğradı, cevapsız bırakamazdık” halindeydi.
Akabinde iki “de facto” bağımsız cumhuriyeti tanıyan adımlar atıldı. Lakin Abhazya ve Güney Osetya ilhak edilmedi. Abhazya, Güney Osetya ve Moldova’nın ayrılıkçı bölgesi Trans-Dinyester yıllardır pek çok hususta üçlü fotoğraf veriyor.
Rusya askeri güç bulundurduğu ve pasaport dağıttığı Trans-Dinyester’i şimdi tanımadı. Yıllardır “Rusya ile geleceğe doğru” sloganıyla yaşayan Trans-Dinyester 2006’da Rusya’ya katılma teklifini yüzde 97 oyla referandumdan geçirmiş, 2014’te Duma’dan bu hususta adım atılmasını istemişti.
2008’e gelindiğinde Putin için izleme devri bitmiş, art bahçeyi toparlama vakti gelmişti. 2013’de Mihail Saakaşvili’nin koltuğu kaybedip ülkesinde istenmeyen adam durumuna düşmesiyle Gürcistan, Rusya ile daha sakin bir periyoda girdi.
Ukrayna’da Yanukoviç periyodu ve kaybedenler
Ukrayna’da ise Rus yanlısı Viktor Yanukoviç, 2003’te koltuğu Batı yanlılarına kaptırmanın intikamını 2010’daki seçimde alma bahtını buldu. Lakin Putin’in Ukrayna’yı tekrar yoğuracak siyasi araçlara sahip olduğu söylenemezdi.
Yanukoviç Avrupa Birliği ile paydaşlık mutabakatı için bahtını denemiş lakin kredi için Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) dayattığı ıslahatlar konusunda hayli zorlanmıştı.
Sonunda 2013’te yüzünü tekrar Rusya’ya döndüğünde, Meydan Şovları (EuroMaidan) tetiklenecekti.
2014’te Almanya, Polonya, Fransa ve Rusya’nın arabuluculuğunda Yanukoviç; erken seçim, 2014 anayasasına dönüş ve parlamenter sistemin güçlendirilmesini öngören bir muahedeyi muhalif önderlerle birlikte imzalamıştı.
Lakin Rus istihbaratının yardımı ve keskin nişancılarla Meydan’ın dağıtılacağına dair saklı evrakların sızdırılmasıyla olaylar tekrar çığırından çıkmış, imzalanan mutabakat çöpe atılmış ve milislerin tehdidi altındaki parlamento Yanukoviç’in fişini çekmişti.
Kaybeden yalnızca Yanukoviç değildi. Radikal sağ, çok milliyetçi ve neo-Nazi kümelerinin zehirlediği siyasal iklimde etnik Ruslar da ayrılıkçı yola sürüklenecekti.
Sıradaki yazı: Kiev’de Putin’in işini kolaylaştıran radikalleşme