Ankara’da altı muhalafet partisinin altına imza attığı Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni‘nde yargıya ait kısımlar, yargıda yankı uyandırdı. DW Türkçe’nin konuştuğu ve isminin yazılmasını istemeyen yüksek yargıçlar, yargının bağımsızlığının sağlanması teklifini desteklerken yüksek mahkemelerin yine yapılandırılması konusunda ise ikazlarda bulundu. Bilhassa Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısının ve yetkilerinin artırılmasına yönelik itirazlar geldi.
CHP, DÜZGÜN Parti, Saadet Partisi, Demokrat Parti, Gelecek Partisi ve Deva Partisi önderleri, 28 Şubat’ta Ankara’da Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni’ne imza attı. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne son vermeyi taahhüt eden metinde, bilhassa yargı kurumlarının yapılandırılması ve seçim sisteminin değiştirilmesi öngörüldü. Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığının sağlanacağıbelirtilen metinde, yürütme organının yargıya müdahalesini engelleyecek önlemlerin alınacağı söz edildi. Metinde, yargıyla ilgili şu düzenleme planları öne çıkmıştı:
– Yargıçlar ve Savcılar Heyeti (HSK) kaldırılacak, Yargıçlar Şurası ve Savcılar Heyeti halinde iki farklı heyet oluşturulacak.
– Çoklu baro uygulamasına son verilecektir.
– Anayasa Mahkemesi’nin misyon ve yetkileri genişletilerek güçlü ve tesirli kontrol için Mahkeme tekrar yapılandırılacak. Kişisel müracaatın kapsamı, bahis ve başvurulabilecek haklar bakımından genişletilecek. Kamu hukuksal şahıslarının de kişisel müracaat hakkı kabul edilecek.
– Yasama, yürütme, yargı organları ile siyasi partiler ya da Anayasa’da düzenlenen kurumlardan biri, bir öteki anayasal organ ya da kurumun anayasal yetkilerini aştığı argümanıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilecek.
– Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve HSK’ya üye seçim sistemi değiştirilecek.
– Yüksek Seçim Konseyi ve Sayıştay Başkanlığı da yüksek mahkeme olarak düzenlenecek.
Yargı teklife nasıl bakıyor?
Pekala, yargıda esaslı değişiklikler öngören Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem önerisi, yargıda nasıl yankılandı? DW Türkçe, mevzuyu yüksek mahkemelerdeki yüksek yargıçlara sordu. Kimi yüksek yargıçlar, isimlerinin yazılmaması kaydıyla hukuksal görüşlerini tabir etti.
Bir Anayasa Mahkemesi üyesi, AYM’ye üye seçiminin Meclis’te nitelikli çoğunlukla yapılmasını olumlu buldu. Lakin birebir AYM üyesi, metinde yer alan üye sayısını arttırma teklifine olumsuz bakarak “Çok üyeli AYM yanlışsız değil. İş yükünü hafifletme manasında bu süreksiz tahlil olur. Sonuca değil, sebebe odaklanmak lazım. AYM kararlarının tesirli uygulanmasını sağlayacak somut sistemler kurulmalı” dedi.
Kamu hükmî bireylerin AYM’ye kişisel müracaatta bulunabilme teklifine karşı çıkan tıpkı üye, “Mahkemenin işyükü sorunu esasen var. Bu da eklenirse ferdî müracaat sayısı daha da artar. Kişisel müracaatın kapsamının genişletilmesi üzerinde dikkatlice düşünülmesi gerekir” tabirini kullandı.
“AYM’ye özel yetki güç sorunu yaratır”
AYM üyesi, Yüksek Mahkeme’ye erkler ortasındaki organ uyuşmazlığı meselesini çözme yetkisi verilmesi konusunda da ikazlarda bulundu. “Bunun öngörülmesi güç ve karmaşık güç sıkıntılarına neden olabileceğini “belirten AYM üyesi, “Taslak, ferdi müracaatın kapsamını genişletiliyor. Özel yeni yetkiler veriyor. AYM’yi çok güçlendiriyor. Bu bir manada, günümüz meselelerine reaksiyon taslağı. 12 Eylül periyodundan biliyoruz. Reaksiyon kaynaklı yasal düzenlemeler öbür problemlere yol açabilir” dedi.
Bir Danıştay üyesi ise yargının en büyük sorunun inanç olduğuna işaret ederek, DW Türkçe’ye şunları söyledi:
“Metinde yargıya inancın nasıl sağlanacağının ortaya konulması gerekirdi. Bu düzenlenmemiş. Yargının sorunu, bağmısızlık ve tarafsızlık değil. Üç kişilik bir mahkemede, birebir davada yargıçlar değişince kararlar farklı çıkabiliyor. Kurumsal olarak yasamanın, yürütmenin yargıya müdahalesinden arındırılması problemleri çözmüyor. Sorun hukuka uymakta. Bizde, hukuka uymama konusunda toplumda uzlaşı var. Şahısların kuralara uymasının nasıl sağlanacağı kıymetli. Türkiye’nin sorunu yasa değil. Sorun uygulamada ve bireylerde. Devlet ile milleti barıştırmak gerekiyor. Sokaktaki vatandaşın devlete sadakatini tekrar tesis etmeli.”
Kelam konusu Danıştay üyesi, Anayasa Mahkemesi’ne yeni yetkiler verilmesine de karşı çıkarak “AYM’ye temyiz mahkemesi üzere bakıyorlar. Mevcut AYM; zati iş yükü altında eziliyor. Üyesi ve kısım sayısı arttırılırsa, vazife ve yetkileri genişletilirse, Yargıtay’ı ve Danıştay’ı kapatalım o vakit. Bu yanlışsız değil.” dedi. AYM üyelerini Yargıtay ve Danıştay Genel Konseylerinin seçmesi gerektiğini kaydeden Danıştay üyesi, ayrıyeten yüksek yargı içerisindeki “tarikat yahut cemaatlere mensup bireylerin temizlenmesi, ehliyet ve liyakat sahibi bireylerin tekrar seçilmesi” teklifinde bulundu.
Olumlu bulunan değişiklikler
Mevzuya ait görüştüğümüz bir Yargıtay üyesi de değerlendirmelerini aktardı. Bu üye, metindeki yargı bağımsızlığı vurgusu, yargıçlara coğrafik teminat, başsavcılıklara bağlı isimli kolluk kurulması, özel yetkili mahkemelerin kaldırılması, HSK’nın ikiye ayrılması, suradan Adalet Bakanı ve Yardımcısı’nın çıkarılması, baroların anayasal garantiye kavuşturulması, AYM üyelerini Meclis’in seçmesi, Yargıtay üyelerinin 65 yaşına kadar çalışması üzere başlıkları “olumlu” bulduğunu söyledi.
İsminin yazılmasını istemeyen bu Yargıtay üyesi, mevcut düzenlemede Yargıtay üyelerinin 12 yıl vazife yaptığını belirterek “Yargıtay üyesi, 12 yılın sonunda uzak bir yere tayinle sürüleceği telaşını taşırsa müddeti dolmaya yaklaşınca farklı temas arayışlarına girebilir. Bu durum yargı bağımsızlığına uygun değil. 12 yıl müddet koymaktansa seçilebilmek için yaş kriteri koymak daha yanlışsız. Muhalefetin bu sorunu görüp tespit etmesi önemli” dedi.
Yargıtay üyesinin tenkitleri
Lakin tıpkı Yargıtay üyesi, mutabakat metnindeki birçok teklife ait ise “olumsuz” görüşlerini sıraladı. Yargıçların yanılgılı kararlarında, verilen tazminatın yargıçlara rücu ettirilmesinin “özgür karar vermeyi engelleyeceğini” belirten Yargıtay üyesi, “Keyfiliği önleyelim derken bağımsızlığı kaybedebiliriz” dedi.
Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısını arttırmanın mahkemenin çalışmasını zorlaştıracağını belirten tıpkı Üye, Yüksek Seçim Şurası’nın kaç üyesi olacağı, nasıl seçileceğinin açıklanmamasını eleştirdi, “Bu bahis hassas ve değerli; muğlak bırakılması sorunlu” dedi.
Kelam konusu Yargıtay üyesi, HSK üyelerinin yarısının Meclis’ten seçilmesine ise “Meclis’in seçtiği üyelere filanca partinin kontenjanı diye bakılıyor. Hala bu sorunu yaşıyoruz” diyerek karşı çıktı. İsimli ve idari yargının da HSK üyelerinin seçmesi fikri konusunda ise “Bu yanlış, biz bunun mahsurlarını FETÖ vaktinde yargıda gruplaşmalara neden olduğu için gördük. Tıpkı kusura tekrar dönmek yanlış ve anlamsız” dedi. Tıpkı üye, HSK üyelerinin seçimi konusunda teklifini şöyle lisana getirdi:
“Bana nazaran olması gereken ise şu: İki üyeyi TBMM seçmeli; biri genel olarak iktidar kontenjanından birisi de muhalefet kontenjanından. Böylelikle HSK’da millet iradesi de yansır. Yargıçlar Konseyi’nin öteki üyelerini Yargıtay ve Danıştay genel konseyleri seçmeli. Bakan ve müsteşar yalnızca Savcılar Konseyi’nde yer almalı. Barolar, HSK’ya üye seçmemeli. Zira hakim savcılar barolarda misyon almıyor. Meclis tarafından seçilecek Anayasa Mahkemesi üyelerinin parti kontenjanı ve temsilcisi üzere algılanmaması için nasıl bir önlem alınacağı hususu bilinmeyen.”
DW Türkçe’ye konuşan bir HSK üyesi ise teklifin bir kısmının geçmişte Gülen yapılanmasına yakın şahıslar tarafından 2009-2011 yılları ortasında gündeme getirildiğini, yeni bir şey olmadığını savundu.
AYM’in Şanlı Divan yetkisi alınmalı
Ankara’da vazife yapan bir Cumhuriyet Savcısı ise, metni yargı açısından genel olarak “iyi hazırlanmış” olarak buldu. Buna karşılık Anayasa Mahkemesi’nin Büyük Divan yetkisinin alınması gerektiğini belirten savcı, bu misyonu Yargıtay Liderler Şurası’ndan oluşacak bir heyete verilmesi gerektiğini kaydetti. Ayrıyeten Yargıtay üyelerinin seçimleri konusunda objektif kıstaslar getirilmesini istedi.
Alican Uludağ
© Deutsche Welle Türkçe