Türkiye’de 1 Mart’ta Resmi Gazete’de yayımlanan yeni bir yönetmelikle zeytinliklerin maden projelerine açılması mümkün hale geldi.
Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Maden Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’te, “elektrik gereksinimini karşılamak üzere yürütülen madencilik faaliyetlerinin” zeytinlik alanlarına denk gelmesi durumunda “zeytin alanının madencilik faaliyeti yürütülecek kısmının taşınmasına” Bakanlık tarafından müsaade verilebileceği belirtiliyor.
Buna rağmen Türkiye’de 1939 yılında hayata geçen ve “Zeytincilik Kanunu” olarak bilinen bir yasa hâlâ yürürlükte. 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun, bugüne kadar zeytinliklerin korunmasında kilit rol oynadı.
Örneğin 2013-2015’te Manisa’nın Soma İlçesi’ne bağlı Yırca Mahallesi’nde yapılması planlanan bir termik santral projesi için 3573 Sayılı Yasaya dayanılarak çıkarılan Yönetmelik’te yapılan değişiklikle zeytinlikler “kamu yararı” aranmak şartıyla maden ve yenilenebilir güç projelerine açılmıştı. Bunun akabinde Greenpeace başta olmak üzere etraf örgütlerinin çalışmalarıyla açılan davalar sonucunda Danıştay iptal etmişti.
BBC Türkçe‘ye konuşan Etraf Hukukçusu Av. Gökhan Candoğan, Danıştay’ın bu kararında “zeytinliklerin emeli dışında kullanıma ve yapılaşmaya açılması manasına gelmesinin” tesirli olduğunu belirtiyor.
Yeni düzenlemenin 3573 Sayılı Kanun’un temel kuralını açıkça ihlal ettiğini söyleyen Candoğan, yönetmeliklerin ilgili kanunların hudutlarını aşmayan düzenlemeler içermesi gerektiğini belirtiyor.
Kanun’un 20’inci unsuru, zeytinlik alanları içinde ve bu alanlara en az 3 km aradaki alanlarda “bitkisel gelişimini ve çoğalmalarını engelleyecek kimyevi atık bırakan, toz ve duman çıkaran tesis yapılması ve işletilmesini engelliyor. Burada “Zeytincilik alanları daraltılamaz” ibaresi de yer alıyor.
Zeytinliklerle ilgili özel maddede rastgele bir değişiklik ya da istisna sözkonusu değilken, Maden Kanunu yönetmeliğinin dolaylı bir düzenleme sayıldığı söyleyen Candoğan, bu nedenle değişikliğin normlar hiyerarşisine ters olduğunu ve “yöntem saptırması” olarak görülebileceğini belirtiyor. Candoğan bunun yöntem manasında da gerçek olmadığını söylüyor.
Zeytin ağaçları taşınabilir mi?
Düzenlemede madencilik faaliyetinin başlayabilmesi için ilgili firmaların “sahayı rehabilite ederek eski haline getireceğini taahhüt etmesi şartı” var.
Etraf temelli hak örgütleri başta olmak üzere kamuoyunda ağır reaksiyon alan bu değişiklikle ilgili Güç Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada alandaki zeytin ağaçlarının taşınmasının Tarım ve Orman Bakanlığı’nın müsaadesine bağlandığı ve ağaçların kesilmeyeceği belirtiliyor.
Taşınmayla ilgili tüm masraf ve taleplerden, madencilik faaliyetlerini yapacak firmalar sorumlu tutuluyor. İlgili firmanın taşınan ve tutmayan her bir zeytin ağacına karşılık beş yeni fidan dikmekle yükümlü olacağı belirtiliyor.
- Toplu ağaç dikim kampanyaları iklim kriziyle çabada ne kadar tesirli?
Türkiye Ormancılar Derneği’ne nazaran zeytin ağaçlarının ilgili düzenlemeyle taşınması teknik olarak mümkün değil. Dernek bugün paylaştığı açıklamada bunu şu sözlerle açıklıyor:
“Ağaçların taşınması ekolojik ortamların taşınması manasına gelmez. Ekosistemi taşıyamazsınız. Zeytinlik, olduğu ortamda zeytinliktir. Zeytinliği taşıyacağınız yer yoktur. Varsa aslında orası da zeytinlik yapılmıştır. Madencilik faaliyetinin bitiminde, o alanın tekrar zeytinciliğe uygun hale gelemeyeceği çok açıktır. Kamuoyunu yanıltmak için konulmuş bir şartır.”
Düzenlemeye reaksiyon gösteren Ekoloji Birliği tarafından yapılan açıklamada ise “‘Kutsal Zeytin’ fakirin ağacıdır. Köylünün, çiftçinin geçim kaynağıdır. Köylüler zeytin geliri ile çocuklarını okutur, evlendirir. Ülkemizdeki yüz binlerce çiftçinin ömrü sırf zeytine bağlıdır. Bir zeytin ağacının büyümesi yıllar almaktadır. Yok edilen zeytinliklerin kısa müddette yerine getirilmesi mümkün değildir” deniyor.
Madencilik alanlarının rehabilitasyonuysa tartışmalı bir husus ve sözkonusu değişiklikte madencilik faaliyetleri için gerek alan büyüklüğü gerek mandecilik çeşidi ya da müddetiyle ilgili bir sınırlama yok.
‘Düzenlemenin geçerli olmayacağını düşünüyorum’
Av. Candoğan ilgili düzenlemede bu bahislerde gereğince ayrıntıya girilmemesinin istenmeyen sonuçları olabildiğini belirtiyor:
“Restorasyon hayli maliyetli bir iş. Dünyanın birçok bölgesinde maden şirketlerinden uzun vadede bir garanti istenmiyor. Bunun sonucunda şirketler tahrip ettikleri alanlarda işlerini bitirdikten sonra batmış üzere gösterilip, tüm bu maliyetlerin kamuya yüklenmesi üzere uygulamalar görünebiliyor.”
Birleşmiş Milletler’in (BM) Biyoçeşitlilik Platformu ve İklim Değişikliği Paneli tarafından geçtiğimiz yıl ortak yayımlanan bir rapor, iklim kriziyle gayretin muvaffakiyete ulaşmasının fakat biyoçeşitlilik kriziyle birlikte ele alınmasıyla mümkün olduğu belirtiliyordu. Burada önceliğin ormansızlaşma ve ormanların tahribatının engellenmesi olmak üzere ekosistemlerin korunması ve onarılmasına verilmesi gerektiği vurgulanıyordu.
- İnsanın maden arayışı yeryüzünde ne cins izler bıraktı?
- Tazminat haklarını arayan iki madenci, Ankara’dan dönüşte geçirdikleri trafik kazasında hayatını kaybetti
- Dünya genelinde orman yangınları neden artıyor?
Türkiye’de Şubat sonunda “Türkiye’nin iklim değişikliği ile gayrette yol haritasını belirlemek” üzere beş gün süren İklim Şurası aktifliği düzenlendi.
Şura’dan kısa bir mühlet sonra gelen kararın bu olmaması gerektiğini söyleyen Av. Candoğan, iklim krizinin aciliyeti üzere “üst boyutlarıyla” kararın kabul edilemeyeceğini söylüyor.
Candoğan, “Karşı dava açılması halinde düzenlemenin geçerli olmayacağını düşünüyorum.” diyor lakin dava açılıp karar verilenceye kadar zeytin alanlarında madencilik müsaadelerinin verilmesi ve faaliyetlerin başlaması mümkün olabilir.