Türkiye’de düşük faize dayalıyeni ekonomik modele geçişle birlikte kurlar yükselip enflasyondaki yükseliş hız kazanırken artan maliyetler iktisadın her alanına yansıyor. Hükümet, yeni yıla yüklü artırımlarla giren fiyat artışlarının tesirini azaltmak için ise başta Katma Bedel Vergisi (KDV) indirimleri olmak üzere çeşitli adımlar atılıyor.
Pekala, “müjde” olarak sunulan bu adımlar, şimdiye dek yapılan artırımların altında ezilen vatandaşa nasıl yansıyor?
DW Türkçe’ye konuşan ekonomistler, bir alanda yapılan vergi indiriminin öteki bir alanda artış olarak geri döndüğünü, indirim ve takviyelerin artırımların tesirinin epeyce gerisinde kaldığını vurgularken iktisatta “algı yönetimine” işaret ediyor.
KDV indirimleri:
Yeni yıl itibariyle elektriğe ortalama yüzde 52 ile yüzde 130 ortasında artırım gelmişti. Son Kabine toplantısında meskenler ile ziraî sulamada kullanılan elektriğin KDV’si yüzde 18’den 8’e düşürüldü. Meskenlerdeki düşük tarife hududu ise aylık 240 kilovatsaate yükseltildi.
Ekonomist Doç. Dr. Oğuz Demir’e nazaran, yapılan düzenlemenin aylık 240 kilovatsaat elektrik tüketen bir vatandaşa tesiri 30 ila 60 Türk Lirası (TL) ortasında değişecek. Ancak bu durum, faturaların aralık ayındaki düzeylere döneceği manasına gelmiyor. Demir, Aralık’ta 200-225 lira olan faturanın evvel 354 liraya yükseldiğini, yapılan indirimle birlikte ise 324 liraya gerilediğini belirterek “200 liraya nazaran nereden baksanız yüzde 50 aslında daha yüksek bir bedel ödüyoruz” diyor.
Ekonomist Doç. Dr. Oğuz Demir
Elektriğe yapılan artırımın ana nedeninin dolar/TL’deki artış olduğunu vurgulayan Demir, “Bundan yaklaşık altı ay evvel dolar 8 lirayken bugün 14 liraya gerçek geldi. TL’nin pahasını korumuş olsaydık tahminen çok daha bugün düşük faturaları konuşuyor olacaktık” halinde konuşuyor. Fiyatların daima arttığı bir ortamda KDV indirimlerinin bir “müjde” olmayacağını söyleyen Oğuz Demir, vatandaşın da artık bunu fark ettiğini düşünüyor.
Şubat ayında da temel gıda maddelerinde uygulanan KDV yüzde 8’den yüzde 1’e düşürülmüştü.
Ekonomist Selçuk Geçer, kararın yayınlanmasının akabinde çabucak algı operasyonu yapılarak raflarda indirim yapılmasının istendiğini belirtiyor. Marketlerin yüzde 8 KDV ile aldıkları eserde haklı olarak indirim yapmadığını söyleyen Geçer, üreticinin de yüksek maliyetleri münasebet göstererek indirime yanaşmadığını tabir ediyor. Geçer, “Yüzde 10 yüzde 20 indirimler olacak, enflasyona düşürüyoruz üzere telaffuzlar olmuştu. Lakin günün sonunda fiyatlar tıpkı kalmaya hatta artmaya devam etti. Tıpkı tabloyu elektrik indirimlerinde de göreceğiz. Zira kronik sıkıntıları çözmeye çalışmıyorlar. Yalnızca palyatif önlemler alıyorlar” diye konuşuyor.
Çalışma iktisadı uzmanı Özgür Müftüoğlu da besindeki KDV indirimlerinin fiyatlara bir yansıması olmadığını, zira sorunun temel olarak yüksek maliyetlerden kaynaklandığını söylüyor. Maliyet enflasyonu ile tüketici fiyatları enflasyonu ortasında büyük bir makas olduğunu hatırlatan Müftüoğlu, “Eninde sonunda tüketici fiyatları da maliyet enflasyonu olduğu boyutlara gelecek” görüşünde.
KDV indirimleriyle bütçede ekstradan bir açık yaratıldığına işaret eden Selçuk Geçer ise bir yandan artırımlı eser fiyatlarının değişmediğini, öbür yandan da bütçe açığı kaynaklı yeni artırımlar yapıldığını vurguluyor. Geçer, “Elektrik indirimini elektrik üreticisi ya da dağıtımcı firmalar yapar. Siz devlet olarak ben KDV’yi indirdim dediğinizde aslında indirdiğiniz KDV, halkın sırtına yük olarak biniyor. Elektrikten, doğalgazdan, besin ya da petrol eserlerinden, bu fark etmiyor” diye konuşuyor.
Akaryakıta gelen indirimler:
28 Şubat’ta motorinin litre fiyatına 96, benzinin litre fiyatına 72 kuruş indirim yapıldı. Fakat Güç Petrol Gaz İkmal İstasyonları Patron Sendikası’na nazaran, akaryakıtta indirimin 49 kuruşu özel tüketim vergisinin (ÖTV) ikamesinde kullanıldığı için 23 kuruşu pompa satış fiyatına yansıdı.
Akaryakıtta geçen yıl kurdaki sert yükselişin tesiriyle süratle artan fiyatlar 17 liraya yakın düzeyde kalmayı sürdürüyor. Bunun nedeni ise Aralık ayında getirilen ÖTV düzenlemesi. Buna nazaran eserlerin fiyatı, döviz cinsinden fiyatlarının azalış meblağı kadar artırılıyor. Kurdaki iniş, vatandaşa vergi olarak geri dönüyor.
Doç. Dr. Oğuz Demir, 20 Aralık günü “sıfır” olan akaryakıttaki ÖTV’nin ortadan geçen iki buçuk ayın sonunda 2 lira 53 kuruşa kadar çıktığını söylüyor. Demir’e nazaran şayet ÖTV olmasıyla bugün akaryakıt 14 liraya alınabilecekti. Artıştaki asıl tesirin ise petrol fiyatlarındaki yükseliş ve Eylül 2021’de 8 lira olan doların 13.50’nin üzerine kadar çıkmasından kaynaklandığını vurgulayan Demir, “Döviz tarafını biz güzel yönetmiş olsaydık bugün ne akaryakıtta ne doğalgazda ne elektrikte bu tip yüksek düzeyleri görmüş olacaktık” diyor.
Öte yandan devletin elektrikteki vergiden vazgeçerken akaryakıttan vergi almaya başladığına dikkat çeken Demir, “Yani bir cepten alıp öbür cebe koyuyorsunuz. Elektrikte KDV’yi indirip akaryakıtta ÖTV’yi artırıyorsunuz. Bu tekrar vatandaşın üzerinde bir yük. Arabası olan vatandaş 50 kuruşluk fazla litre başına vergi ödüyor. Lakin öte tarafta elektrik kullanan meskendeki vatandaş 30 liralık aylık faturada bir indirim sağlamış oluyor” diye devam ediyor.
Taban fiyat artırımı:
Hükümet yıl sonunda minimum fiyata yüzde 50’ye yakın bir artırım yaptı. Artırım oranı Türk İş de dahil olmak üzere geniş çevrelerce memnuniyetle karşılandı. Lakin fiyat artışlarının tesiriyle minimum fiyat Şubat prestijiyle açlık hududunun altında kaldı.
Çalışma iktisadı uzmanı Özgür Müftüoğlu, fiyat artışlarının her vakit enflasyon yani fiyat artışlarının gerisinden gittiğini, buna genel itibariyle bakıldığında bir algı yanılsaması olduğunu tabir ediyor.
“Ama son süreçte, bilhassa aralık ayında artırılan taban fiyat sıkıntısında bunu daha net formda görüyoruz” diyen Müftüoğlu, minimum fiyat görüşmelerinin yapıldığı periyotta TL’nin süratle kıymet kaybettiğini, artan maliyetler nedeniyle enflasyonun birkaç ay içinde hiperenflasyon düzeylerini geleceğinin belirli olduğunu söylüyor. Müftüoğlu, “Zaten siyasi iktidar da burada oluşacak reaksiyonların aşikâr ölçülerde önünü almak için böylesine, tırnak içinde ‘yüksek’ üzere gözüken bir taban fiyat belirlemişti ki, yeni yıla girilmesiyle birlikte aslında büyük artırımlar, bilhassa güç fiyatlarına, akaryakıta, elektriğe gelen artırımlar ve bunun gerisinden da besin harcamaları, ulaşım vesaire üzere harcamalarla bu fiyatlar zati eridi” diyor.
Kur muhafazalı hesap:
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “müjdesini” verdiği bir uygulama da kur muhafazalı mevduatlardı. Lakin kurları düşürme vaadiyle getirilen bu uygulama, daha fazla artmasını önlese de döviz fiyatlarını düşük faiz siyasetine geçiş öncesindeki düzeylere döndüremedi.
Oğuz Demir, “Kur muhafazalı mevduat uygulaması evet, dövizdeki daha üst düzeylere gelişimizin önünü almış olabilir fakat Türk Lirası’nın paha kaybını ortadan kaldırmış değil” diyor. Geçen yıl Eylül ayına girerken 8 lira civarında olan doların ortadan geçen altı ayın sonunda bugün hala 14 liraya yakın olduğunu lisana getiren Demir, Türk lirasında yüzde 75’e yakın paha kaybı olduğuna dikkat çekiyor.
Türkiye iktisadının tek bir müjdeye gereksinimi olduğunu belirten Demir, “Enflasyonun istikrarlı bir biçimde yüzde 5 ile 10 ortasında bir yerde bu türlü uzunca bir müddet seyrettiğini gördüğümüz bir devri müjde olarak fakat tanımlayabiliriz. Bütün dünyada enflasyon artıyor. Bu kabul edilebilir ancak bizde daha fazla artması, maalesef eylülden aralık ayına kadar geçen süreçteki büsbütün yanlış siyaset tercihlerinden kaynaklandı. Bugün o siyaset tercihleri olmasaydı verilen muştular, bu oranlarda büyük muştular haline gelecekti” diye konuşuyor.
Tarım dayanakları:
Hükümet besin fiyatlarındaki artışın önüne geçmek için tarım alanında da “müjdeler” verdi. Fakat gübre dayanakları, gübre fiyatlarındaki artış karşısında buharlaştı. Ziraî sulamaya da evvel yüzde 92 artırım sonra yüzde 10 oranında vergi indirimi geldi.
Ekonomist Selçuk Geçer, girdi fiyatlarında yüzde 50’ye yakın çok önemli bir yükseliş olduğunu, çiftçinin yüksek maliyetlerden ötürü toprağını ekemediğini belirtiyor. Tarımda ithalatçı durumunda olan Türkiye’de bu sorunun gitgide derinleştiğini söz eden Geçer, ziraî sulamada kullanılan elektrikte yapılan KDV indiriminin de asıl sorunu çözmekten uzak olduğunu vurguluyor. “Bu büsbütün bir algı yönetimi” diyen Geçer, kelamlarını “Girdi maliyetlerindeki yükselişin bir manada üstünü kapatabilmek için fedakarlığı devlet yeniden vatandaştan bekliyor. Aslında bu indirimin temelinde de onu görüyoruz. Girdi fiyatlarının neden arttığını sorgulamıyorlar. Gübreye dayanak verirken örneğin ziraî ilaçlara artırım yapıyorlar. Aldıkları vergide ufak tefek indirimler yaparak bunu da bütçeye ekstra bir yük olarak yansıtıyorlar. Sorunun temeline inmeyen bu yaklaşım Türkiye’yi her geçen gün daha derin bir ekonomik krize sürüklüyor” halinde sürdürüyor.
Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe