Belek, Antalya
Antalya, bugün yakın tarihin kıymetli görüşmelerinden birine sahne oldu. Savaşan iki tarafın dışişleri bakanları Akdeniz kıyısında masaya oturdu. Toplantı, evvelden de birçok kişinin beklediği üzere kayda paha bir sonuç vermedi; ateşkes ve başka insani bahislerde bir muahede sağlanamadı. Lakin yeniden de 24 Şubat’taki işgal buyruğundan bu yana Ukrayna ve Rusya’nın birinci sefer bakanlar düzeyinde masaya oturmuş olması, onlarla Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun masayı paylaşmış olması ve bu toplantının Türkiye’nin tertibi ve konut sahipliğinde yapılmış olması dış siyasette son yıllarda yara üstüne yara alan Türkiye için değerli.
Antalya’da çarşamba gününden bu yana, savaşan iki tarafın bakanlarının kente geleceğini hissettiren bir ciddiyet vardı. Havalimanından kente bağlanan yola adım başı polis yerleştirilmişti. Toplantının yapılacağı Belek bölgesinde de çok ağır güvenlik tedbirleri alınmıştı. Natürel tüm dünyanın gözü de kulağı da bu toplantıdaydı, münasebetiyle Japonya’dan Polonya’ya birçok farklı ülkeden gazeteci de görmek mümkündü. Bütün bu kalabalığa ve kaosa karşın, toplantının yapıldığı binaya ağır bir hava hakimdi. Gergin diplomatlar, kapıdan dışarıya çıkmasına müsaade verilmeyen gazeteciler. Birkaç adım ötemizde, işgal altındaki bir ülke; işgalcisinin baş diplomatını ülkesinden çekilmeye çaresizce ikna etmeye çalışıyordu.
Perşembe sabah saatlerinde basından kısa müddet sonra bakanlar görüşmelerin yapılacağı otele gelirken genel kanı toplantıda bir ilerleme kaydedilmeyeceğiydi. Çavuşoğlu, Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba‘yı de Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov‘u da kapıda karşıladı.
Görüşmenin yapıldığı kısım ile lobiyi ayıran perde ve önünde korumalar/ Fotoğraf: T24
Dönüp baktığımızda görüşmeler beklenenden uzun sürdü. Üçlü görüşmenin saat 11.15’te başladığı açıklanırken, Kuleba 12.50; Lavrov ise 12.58 sularında açıklama yapmak için kendilerine ayrılan salonlara girdi. Kuleba ve Lavrov tıpkı anda ortalarında birkaç metre bulunan salonlarda konuşurken, açıklamalar bekleneni doğruladı. Görüşmelerden değil sonuç, ileriye hakikat bir adım bile çıkmamıştı. Lakin tekrar de savaş halindeki iki ülkenin bakanlarının masaya oturmuş olmasının değerli olduğunu vurgulayalım.
Lavrov sert, salon gergin
Toplantı kapalı kapılar arkasında sürerken basından hangi toplantıya katılacağını seçip o salona geçmeleri istendi; zira iki bakan da tıpkı anda açıklamada yapacaktı. Ben de kalabalığın büyük çoğunluğu üzere saldıran taraf olan Rusya’ya ayrılan salona geçtim. Gazeteciler, Lavrov’u salonda beklerken vakit zaman tansiyonun yükseldiği oldu. Rusya Dışişleri Sözcüsü Maria Zakharova, etrafında büyük bir kalabalık oluştuğu sırada salondaki yabancı bir gazeteciyle Moskova’nın sivilleri amaç aldığıyla ilgili haberler üzerine tartıştı. Zakharova, bir sefer daha Batı medyasında yer alan sivil maksat haberlerinin gerçeği yansıtmadığını öne sürdü; gazeteci ise fotoğrafları sözcüye gösterdi.
Salonda Ukraynalı gazeteciler de vardı. Bu gazetecilerden biri, Lavrov’un gelmesinden evvel tekrar Zakharova ile kısa bir karşılıklı atışma yaşadı.
Zakharova ve etrafında ondan açıklama bekleyen gazeteciler/ Fotoğraf: T24
Konuşmalara baktığımızda Lavrov’un tonunun daha sert olduğunu görüyoruz. Lavrov, vakit zaman yükselen ses tonu, Rusya’yı eleştiren sorular soran gazetecilere attığı bakış yahut yüzünün aldığı hal; ağzından çıkan karşılıklarla Kremlin’in geri adım atmayı planlamadığının sinyallerini verdi. Lavrov’un konuşmasından en akılda kalan tabir ise, ‘’Biz Ukrayna’ya saldırmadık’’ oldu. Tüm dünya basını patlamaların ve tankları imgelerini günlerdir geçerken, Lavrov’un bu açıklamasını kim ciddiye alabilir bilmiyorum. Lavrov ayrıyeten dün vurulan doğum konutunda uzun müddettir Ukraynalı neo-Nazilerin kaldığını sav etti. Özetle Moskova kendi koşullarında direteceğini, kendi kaidelerine uyulmadığı takdirde birkaç saatlik süreksiz ateşkeslerin ötesine geçilmesine müsaade vermeyeceğini gösterdi. Şunu da not düşeyim; Batılı gazeteciler Lavrov’a yönelik hakikaten sert sorular sordu, kayda geçen birçok ihlali Lavrov’un yüzüne karşı tekrar gündeme getirdi. Birinci soruyu soran Anadolu Ajansı’nın ise insani gündem ve diplomasi bu kadar ağırken ‘savaşın mali bedelini’ sorması dikkat çekti. Salondaki neredeyse bütün kurumlar soru hakkı istedi, Rus tarafı, her talebe soru hakkı tanıyamadı. Açıklamalardan bu toplantıya gelirken Lavrov’a çok fazla yetki verilmediğini de anlamak mümkün, görünen o ki Ukrayna işgaliyle ilgili alınacak bütün kararlar Putin’in iki dudağının ortasında.
Zakharova ve Lavrov/ Fotoğraf: T24
Kuleba’nın tonu ise daha sitemkar ve yumuşaktı. Müzakerelerin devam etmesi istikametinde mutabık kaldıklarını belirten Ukrayna Dışişleri Bakanı, Lavrov’un toplantıda çok konuşmadığını ima ederek Rus bakanın masaya yeni bir şeyler getirmediğinin sinyallerini bir sefer daha verdi. Kuleba, Rusya’nın taleplerinin Ukrayna için ‘teslimiyet’ manasına geldiğini belirtti. Kuleba bu talepleri sıralamadı, lakin Kremlin’in evvelki açıklamalarından yola çıkarak şunlar olduğunu varsayım edebiliriz;
– Ukrayna’nın tarafsız kalması
– Rusya’nın ilhak ettiği Kırım’da egemenliğinin tanınması; Donbas’taki ayrılıkçı yapıların bağımsızlığının tanınması.
– Ukrayna’nın silahsızlanması ve ‘Nazi’lerden arınması”
Kiev son günlerde, çeşitli taahhütler verebileceğinin sinyallerini vermeye başlasa da toprak bütünlüğünden vazgeçme niyeti olmadığını vurguluyor.
Son açıklamayı konut sahibi Çavuşoğlu, iki bakanın konuşmaları bitince yaptı. Çavuşoğlu da görüşmelerde büyük yol alınmadığına işaret ederek, “Bu toplantı başlangıç, mucize beklenmemeli” dedi.
Çavuşoğlu’nun açıklamalarından öne çıkan bir kısma burada dikkat çekmek isterim:
‘’Rusya’yla Ukrayna ortasında tarafsızlık dahil, birçok müzakere ettikleri ögeler var. Kapsamlı bir barış mutabakatının da imzalanması masada. Bu türlü bir durumda Ukrayna’nın kimi ülkelerin garantör olarak burada olmasını istediğini biliyorsunuz. Bir tanesi de Türkiye’dir. Bugün ikili yaptığımız görüşmede Kuleba bunu bir kere daha teyit etmiştir.”
Bu satırlardan Rusya’nın Ukrayna’nın NATO üyesi olmayacağına dair taahhüt vermesini istediğini bir defa daha anlayabiliriz. Çavuşoğlu, mümkün bir barış muahedesinde Ukrayna’nın Türkiye’den garantör olmasını istediğini de açıklamış oldu. Çavuşoğlu, Ukrayna başkanı Zelenski’nin Putin’le masaya oturmaya hazır olduğunu; Putin’in de prensipte bunu kabul ettiğini lisana getirdi. Lavrov’un da Putin’in herkesle görüşebileceğini, ‘’ancak görüşmek için görüşmeyeceğini’’ söylemesinden Putin’le Zelenski’nin şimdi değil, lakin gelecekte oluşacak koşullara nazaran görüşebileceğini anlayabiliriz.
Çavuşoğlu Belarus’taki teknik görüşmelerin süreceğini belirtirken, Ukrayna’nın bu görüşmelerin aslında Türkiye’de yapılmasını istediğini söz etti. Çavuşoğlu, üçlü format devam ederse toplantılara konut sahipliği yapmak isteyeceklerini vurguladı; öbür ülkede yapılırsa da dayanak vermeye hazır olduklarını muhakkak.
Biraz da semboller
Diplomaside sembollerin rolü değerlidir. Üç dışişleri bakanı da ikili görüşmelere kravatsız katıldı. Daha sonra yapılan üçlü toplantıya ise Lavrov ve Çavuşoğlu kravat takarak katılırken, Kuleba kravatsız katılmayı tercih etti.
Çavuşoğlu toplantıda mavi kravat takmayı tercih etti. Mavi renginin hem Rusya hem de Ukrayna bayrağında bulunduğuna dikkat çekelim. Çavuşoğlu bununla iki tarafa da tıpkı uzaklıkta bulunduğu bildirisini vermek istemiş olabilir. Mavinin birden fazla vakit barışı da sembolize ettiğini unutmayalım.
Antalya, Rus ve Ukrayna halklarının çok sevdiği bir kent. Her yıl buraya iki ülkeden milyonlarca turist geliyor. Toplantının Antalya’da yapılmasında en büyük rol olağan ki 11 Mart’ta Antalya Diplomasi Forumu’nun yapılacak olması; lakin Rus ve Ukrayna halklarının Antalya’ya beslediği sevgi de tercihi kolaylaştırmış olabilir.
İktidar, Antalya Diplomasi Platformu’na büyük değer veriyor; ve Antalya’yı bir diplomasi kenti haline getirip Davos üzere bir noktada pozisyonlandırmak istiyor.
Türkiye için ehemmiyeti
Duruma Türkiye açısından bakacak olursak: Tekrar lisana getirmek gerekiyor ki bu toplantının Türkiye’de yapılması değerli. Türkiye, bilhassa Ahmet Davutoğlu bakanlığı ve başbakanlığında uygulanmaya başlayan fakat başarısız olan ‘Stratejik Derinlik’ tezinin bölgemizin ‘merkezinde’ Türkiye olması gerektiği görüşünden vazgeçmedi. Bu sebeple Afganistan’da Ankara faal rol almak istedi; Rusya- Ukrayna tansiyonu tırmanmaya başladığından bu yana arabulucu ülke olmak için çaba verdi. Avrupa Birliği’nin siyasi liderliğini üstlenmek isteyen Fransa ve doğal gaz temelli nedenlerle Rusya ile ilgilerin güzelleşmesinde önemli çıkarları olan Almanya da arabuluculuk teşebbüsünde bulundu. Türkiye, bu sene İstanbul Arabuluculuk Konferansı’nın 8.’sini düzenliyor. Daha evvel Ankara, İran ve ABD; Suriye ile İsrail ortasında arabulcu rolü oynamıştı, yaklaşılsa da sonuç alınamamıştı.
Dediğimiz üzere Türkiye diplomasi arenasında saygınlık kaybederken Rusya ve Ukrayna’nın Türkiye’ye bu itimadı duyması kıymetli bir sinyal olabilir, fakat son yıllarda yaşanan onlarca olumsuz olayı silmeyecektir. Öte yandan bu toplantı, perşembe günü tüm dünya basınının bir numaralı gündemiydi. Basın odasında sayısız lisan duydum; Japonya’dan ABD’ye dünyanın dört bir tarafından gazeteciler Belek’te toplantıyı takip etti.
Burada, deneyimli gazeteci Zeynep Gürcanlı’nın T24 Diplomasi Analisti Barçın Yinanç’a yaptığı kıymetlendirme de kıymetliydi: Bu toplantı, Türkiye’nin de NATO bağlarıyla bir modülü olduğu Batı İttifakı’nın Ankara’ya yaptırımlara katılması için baskı yapması durumunda elini rahatlatacaktır. Türkiye, Rusya’yla ilişkiyi koparmayarak diplomasiyi işletebildiğine dair somut bir ispat sunmuş oldu.
Öte yandan Türkiye diplomasisi için bu günler genel olarak değerli gelişmelere sahne oluyor. Çarşamba günü çok uzun yıllar sonra bir İsrail Cumhurbaşkanı, Türkiye’ye gelerek Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüştü. Perşembe akşamı Erdoğan ve Joe Biden telefonda görüştü, cuma günü NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg Antalya Diplomasi Forumu’nda konuşacak; bu foruma Ermenistan Dışişleri Bakanı da katılacak. Almanya Başbakanı Olaf Scholz, önümüzdeki pazartesi Ankara’ya gelecek. AKP iktidarı, dış siyasetinin çöküş sürecinde kıymetli rol oynayan ‘Kıymetli Yalnızlık‘ duruşundan uzaklaşmaya başlamıştı; artık yıktığı köprüleri etkin olarak tekrar inşa etmeye çalışıyor.
Özetlemek gerekirse: Rusya-Ukrayna savaşında dün olduğumuzdan daha âlâ bir noktada değiliz; toplantıdan olumlu bir sonuç çıkmadı. Ateşkes yahut insani durumlar konusunda rastgele bir muahedeye varılmadı; maalesef yakın gelecekte de umut verici bir gelişme yaşanacağına dair bir sinyal görmedik. Türkiye’nin kendi konut sahipliğinde Rusya ve Ukrayna’nın baş diplomatlarını Antalya’da bir ortaya getirmeyi başarması ise, sonuç çıksın çıkmasın, Türk diplomasisi için kıymetli bir adım.
