Fehmi Koru*
Sizlere bir sorum olacak.
Evvel olayı anlatayım: Gazetecisiniz. Mesleğiniz yolunuzu bir diğer ülkeye düşürmüş. Meslektaşlarınızın övgüyle kelam ettiği bir ülkeye. Orada geçirdiğiniz kısa mühlet içerisinde dehşetengiz bir bilgiye sahip olmuş, şahsi gözlemlerinizle bilginin hakikat olduğunu da kesinleştirmişsiniz. Lakin milyonlarca insanın hayatına mal olmuş yanlışlıklarla ilgili bilgi sahibi olduğunuz ülke sizden haberli ve ülkenizin vatandaşı altı günahsız insanı uyduruk mazeretlerle rehin olarak tutuklamış bulunuyor.
Artık sorumu sorabilirim: Haberi yazarsanız, o ülke, elinde tuttuğu altı kişiyi idam sehpasına gönderecek, size anlatıldığından bunu biliyorsunuz; yazmazsanız o ülkenin izlediği siyasetler yüzünden milyonlarca insanın daha hayatını kaybetmesi mukadder; bu türlü bir durumda ne yaparsınız?
Müellif mısınız, yazmaz mısınız?
Zırva üzere gelebilir sorum fakat gelmesin. Bu türlü bir olay medya tarihinde ayniyle vaki. Dün, sinema ve dizilere izlenme imkanı sağlayan –Netflix gibi- bir platform olan Hulu’da tesadüfen karşıma çıkan ‘Mr Jones’ isimli 2019 imali sinemada hayatından kesitler sunulan gazeteci Gareth Jones’un başına gelmiş bu olay.
Rusya ve Ukrayna’nın kana bulanmış tarihi
Oldukça vakit evvel; 1930’larda (1932-1933 yıllarında)..
Rusya’da, daha doğrusu o zamanki ismiyle Sovyetler Birliği’nde.
O periyotta Sovyetler Birliği’nin bir kesimi olan Ukrayna’da.
Kendisini bütün dünyaya ‘başarılarıyla göz kamaştıran örnek bir ülke’ olarak takdim etmeye çalışan Sovyetler Birliği’nin başında astığı astık, kestiği kestik biri olan Josef Stalin vardır. Tahıl ambarı olan Ukrayna’ya dönük devlet siyasetleri yüzünden, ora halkı, kıtlık ve açlıkla karşı karşıyadır. Sefalete mahkum edilmiş beşerler kitleler halinde ölmektedir. İdeolojik açıdan da dünyada merakla izlenen Sovyetler Birliği’nde yaşananları kendi halklarına aktarmaları beklenen Moskova’da misyonlu gazeteciler, kimi ideolojik sebeplerle uzak durmayı yeğledikleri, kimi de dehşetle yahut şantajla susturuldukları için, bu bilgiyi haberleştirmemektedir.
Gareth Jones..
Sinemaya ismi verilen ortalarında Rusça’nın da bulunduğu pek çok lisanı konuşabilen genç gazeteci ‘Mr. Jones’, merakının peşine düşerek, daha evvel Adolf Hitler’in kendisine röportaj vermesinin de özgüveniyle, bir yolunu bulup Stalin’le görüşmek gayesiyle Moskova’ya masraf. Kulağına fısıldanan kıtlık bilgisi onu Ukrayna’ya kadar sürükler.
Annesi evlenmeden evvel orada yerleşik varlıklı bir İngiliz işadamının çocuklarına ders vermek üzere birkaç yıl Ukrayna’da yaşamıştır. Merakının art planında bu detay da vardır.
Ukrayna’da gördükleri gazeteciyi dehşete düşürür.
Moskova’nın izlediği siyasetler yüzünden Ukrayna halkı açlık ve sefalet içerisinde mevte mahkum durumdadır. Ruslar’ın Ukraynalılar’a yaşattığı tam bir soykırımdır.
[Konu yıllar sonra artık gözlerden saklanamaz hale geldiğinde, 1932-1933 yılları ortasındaki devirde en az 3,5 milyon insanın Ukrayna’da kıtlık ve açlık yüzünden öldüğü anlaşılacaktır. Ukrayna tarihi olayı ‘soykırım’ manasına ‘Holodomor’ ismiyle anıyor günümüzde. Tarih ’Holodomor’ sırasında ölenlerin sayısının 10 milyondan fazla olduğunu yazıyor.]
İngiliz şirketlerinden biri ismine orada bulunan altı mühendisle birlikte Gareth Jones’u da ‘casus’ oldukları savıyla tutuklar Ruslar. Ardında ülkesinin faal bir siyasetçisinin bulunduğunu bildikleri için, tanıklık ettiklerini yazmaması koşuluyla kendisini İngiltere’ye geri gönderirler.
Verdikleri gözdağı hafife alınacak tipten değildir: Mr. Jones haberini yazarsa o altı İngiliz derhal idam edilecektir.
‘Publish or perish’ ya da mevti göze al ve yayımla
Gareth, o sıralarda Sovyetler’e çok da karşıt bakmayan şimdi ünlenmemiş bir meslektaşı ile bu açmazı paylaşır. Sonradan komünizme en sert tenkit sayılan “Bütün hayvanlar eşittir lakin kimileri başkalarından biraz daha eşittir” kararını de içeren ‘Hayvanlar Çiftliği’ romanını takma ismi George Orwell ismiyle yazacak -esas ismi Eric Blair’dir- gazeteci arkadaşı, ona, “Hiç durma, yaz” der…
O da müellif.
Moskova’da yerleşik gazetecilerin -özellikle birkaç yıl evvel oradan yazdıkları sayesinde Pulitzer mükafatına layık görülmüş New York Times’ın Moskova temsilcisi Walter Duranty’in– “Öyle bir şey yok, burada her şey yolunda, Jones kıssa uydurmuş” yalanlamasıyla karşılaşır.
Jones’un meslek hayatına böylelikle leke sürülür. Kendisine ‘medeni ölü’ muamelesi yapılır.
Sineması özetliyorum ancak Polonyalı rejisör Agnleszka Holland gerçek bir olayı beyaz perdeye taşımış…
Mesleğimizin tarihi, birkaç yıl sonra, Gareth Jones’un Moğolistan’da bulunduğu sırada bir diğer meslektaşıyla birlikte kaçırıldığını, kaçıranların oburunu bıraktığı halde onu tuttuklarını ve bir mühlet sonra da öldürdüklerini yazıyor. Öldürüldüğünde şimdi 30 yaşındadır Mr. Jones.
Bir şeyi daha yazıyor tarih: Gareth Jones‘un meslek hayatının lekelenmesine, şimdilerde yaygınlaşan sıfatla ‘medeni ölü’ haline getirilmesine yol açan haberinin gerçek olduğunu…
ABD’deki meslek kuruluşları son on yıldır Jones’u yalanlamış olan çoktan ölmüş Duranty’nin Pulitzer ödülünün iptal edilmesi için efor gösteriyorlar.
Ülkesinin bir eğitim kurumu –Aberystwyth Üniversitesi– 2006 yılında- düzenlediği bir merasimle Gareth Jones’un ismini bir plaketle ölümsüzleştirir. İki yıl sonra da -2008’de- Ukrayna hükümeti, uğradıkları felaketi dünyaya duyurmak için hayatını riske atmış olan Gareth Jones’a, ülkelerinin en pahalı nişanını verdiklerini, Londra’da düzenledikleri bir merasimle duyurur.
Kıssadan çıkarılacak pay
Bu gerçek olay bugünle ilgili sizlere bir şeyler anlatıyor mu?
Rusya.. Ukrayna.. Moskova’nın izlediği siyasetler yüzünden Ukrayna’da insanların ölmesi.. Stalin devri.. Putin devri.. Rus-Ukrayna kanlı tarihinin Polonyalı bir rejisör gözünden İngilizler tarafından 2019’da gösterime giren bir sinemayla günümüzde canlandırılması..
Hepsi hepsi… Saklayacak değilim, iki olay benim zihnimde üst üste çakışarak günümüzü daha âlâ anlamama yarıyor.
Putin’in ısrarla “Ukraynalılar da Rus” tezine ve iki ülke insanlarının ırk açısından benzeşmesine karşın, 64 kilometrelik tank gücüyle ülkelerini işgale kalkışan Ruslar’a Ukraynalılar’ın direnişinin arka-planında 1930’larda yaşanan ‘Holodomor’ (soykırım) olayından izler görüyorum.
Mesleğimiz açısından ise…
Haydi o mevzuya bu yazıda girmeyeyim.
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.