Bedel Akal
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı milletlerarası siyasette istikrarları değiştirirken Türkiye’nin dış siyasetindeki değişim de sürüyor. İsrail Devlet Lideri Isaac Herzog’un “tarihi” olarak nitelendirilen ziyaretinin çabucak akabinde Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis, 13 Mart Pazar günü Türkiye’ye çalışma ziyareti gerçekleştirecek.
Mitsotakis, İstanbul’da evvel Ortadoksluk Bayramı vesilesiyle Fener Rum Patrikhanesi’ndeki ayine katılacak, akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ağırlanacak, başkanlar öğlen yemeğinde bir ortaya gelecek.
Ankara-Atina sınırında “yeni bir sayfa” umudu
Dr. Ioannis N. Grigoriadis’e nazaran Mitsotakis ziyaretiyle birlikte Türk-Yunan alakalarından yeni bir sayfa açabilmeyi umut ediyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi Grigoriadis, “Başbakan Mitsotakis, iki ülke münasebetlerinde yeni bir başlangıç istediğine dair yeterli niyetini göstermek için bu ziyareti gerçekleştiriyor. Ayrıyeten Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türk dış siyasetindeki belirleyici tartısı da onunla ferdî diyaloguna kıymet atfetmesini de beraberinde getiriyor” görüşünü aktardı.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı, bölge ülkelerini de yeni sınamalarla karşı karşıya getirdi.
Mitsotakis’in ziyaretinin, bu türlü bir devirde gerçekleşiyor olması, görüşmelerin kıymetini daha da artırıyor.
Birçok bölge ülkesi üzere Türkiye ve Yunanistan da son gelişmelerin ışığında tehdit algılamalarını, dış siyaset önceliklerini, yine gözden geçiriyor. Kimi uzmanlar, NATO müttefiki iki ülkenin, yeni sınamalarla karşı karşıya kalabileceklerinin farkında olduklarını, bu nedenle tansiyon siyasetini rafa kaldırabileceklerini lisana getiriyor.
Rusya telaşı iki ülkeyi yakınlaştırıyor mu?
Türkiye-Yunanistan alakaları uzmanı olan Grigoriadis, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Ukrayna işgali ile memleketler arası sistemin temel prensiplerini amaç aldığını, yaşanmakta olan gelişmelerin hem Türkiye hem Yunanistan için güvenlik alanında yeni tehlikeleri beraberinde getirdiğini kaydetti.
Son gelişmelerin NATO’nun değerini bir sefer daha ön plana çıkardığını vurgulayan Yunan uzman,”NATO, Yunanistan ile Türkiye ortasındaki kıymetli bir bağı temsil ediyor. Karadeniz’in güvenliği, Ukrayna’daki askeri ihtilafın son bulması, her iki ülke için kıymetli. Gelişmeler, her iki ülkeyi, ortak güvenlik çıkarları bağlamında, ortak paydada buluşturuyor. Her iki başkan, bölgedeki sorumlu aktörler olarak ‘bizlerin ikili ihtilafları, görüş ayrılıkları olabilir, fakat savaşın bir tahlil olmadığında mutabıkız’ diyebilirler” değerlendirmesini aktardı.
Savaşın eşiğinden dönmüşlerdi
Meğer yaklaşık iki yıl evvel Türkiye ile Yunanistan ortasında tansiyon tırmanmış, Doğu Akdeniz’de sıcak bir çatışmanın eşiğine gelinmişti.
Şubat 2020’de de Erdoğan’ın “Avrupa’ya kapıları açtık” açıklamasıyla çok sayıda göçmen Yunanistan sonuna akın etmiş, Atina ile Ankara ortasında büyük bir siyasi kriz yaşanmıştı.
Doğu Akdeniz’deki sondaj çalışmaları ve askeri tatbikatlar, iki ülke donanmalarını birçok sefer karşı karşıya getirmiş, periyodun Almanya Başbakanı Angela Merkel’ın arabuluculuğu ve NATO’da oluşturulan askeri çatışmayı tedbire düzeneği iki ülke ortasında savaşı engellemişti.
Erdoğan 2021 yılında ise tansiyon siyasetlerinde frene bastı. Sondaj gemileri limanlara çekildi; Türkiye, Yunanistan da dahil olmak üzere bölge ülkeleriyle alakalarını olağanlaştırmaya yöneldi.
Ankara ile Atina ortasında meseleleri ele almak üzere istikşafi görüşmelerise beş yıl ortadan sonra yine başladı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Atina’yı, Yunan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias ise Ankara’yı ziyaret etti.
Washington ittifak içinde kriz istemiyor
Son gelişmeleri DW Türkçe’ye kıymetlendiren Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı (ELIAMEP) kıdemli uzmanlarından Dr. Ronald Meinardus, “Batı İttifakı’nın, ki burada NATO’yu ve bir bütün olarak Batı’yı kastediyorum, bugün en son muhtaçlık duyacağı şey, Türk-Yunan bağlantılarında 2020’de şahit olduğumuza benzeri bir kriz” tespitini aktardı.
“Şu anda bilhassa Amerikalılar, Yunanistan ve Türkiye’nin siyasi yakınlaşma sürecini sürdürmeleri için yükünü koyuyor” diyen Alman uzman, ayrıyeten Miçotakis ile buluşmanın Erdoğan için Washington’da “güvenilir bir partner” olarak görülmek ve puan toplamak için bir fırsat yaratacağını söyledi.
Meinardus, “Pazar günkü Miçotakis-Erdoğan buluşması Washington’da memnuniyet ile karşılanacaktır” görüşünü lisana getirdi.
ABD başkanlığını üstlenmesiyle birlikte NATO ittifakını tekrar güçlendirmek istediğini ilan eden Joe Biden’ın bilhassa Erdoğan’dan Türkiye’nin rotasını yine Batı İttifakı’na çevirmesini, İsrail, Yunanistan ve öteki bölge ülkeleriyle bağlarını normalleştirmesini istediği biliniyor.
Biden’ın Perşembe günü uzun bir ortadan sonra Erdoğan ile telefonda görüşmesi, Türkiye’nin İsrail ve Yunanistan ile attığı olağanlaşma adımlarının Washington’da olumlu yankı bulduğunun bir göstergesi olarak bedellendiriliyor.
Evvelki haftalarda Ukrayna konusunda Avrupalı müttefikleriyle birçok defa videokonferans görüşmeleri gerçekleştiren Biden’ın, bu görüşmelere Erdoğan’ı dahil etmemesi dikkat çekiyordu.
Denklemi değiştiren karşılıklı farkındalık
Dr. Ronald Meinardus, ABD idaresi ve AB ülkelerinin, Türkiye’deki anti-demokratik gelişmeler konusunda tenkitlerini sürdürdüklerini, Ankara’nın Doğu Ege adaları ile ilgili tavrına takviye bulamadığını lakin son yaşananların yeni bir bakışı da beraberinde getirdiğini vurguladı.
“Ukrayna savaşı Türkiye’nin kıymetini arttırdı” tespitini yapan Meinardus, geçmiş yıllarda izlediği siyasetlerle Türkiye’yi milletlerarası alanda yalnızlaştıran Erdoğan’ın son aylardaki adımlarının da Batı’daki yeni bakışı etkilediğini lisana getirdi.
Türkiye’nin kısa mühlet önceye kadar hasım olarak gördüğü İsrail, Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri üzere ülkelerle ilgilerini olağanlaştırmaya çalıştığına işaret eden Meinardus, “İki gelişme eşzamanlı yaşanıyor. Bir yandan Erdoğan’da izolasyondan kurtulması gerektiği farkındalığı oluştu, Batı’da ve başka aktörlerde de Ankara’nın Ukrayna konusunda merkezi bir kıymete sahip olduğu idrak edildi” halinde konuştu.
Yeni bir dünya savaşı telaşı
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı, Putin’in yaptığı son açıklamalar ve lisana getirdiği talepler, savaşın yayılabileceği, hatta nükleer silahların da kullanılabileceği telaşını artırmış durumda.
NATO ve üye ülkeler, arka arda açıklamalarla ittifakın beşinci unsuruna atıfta bulunarak Putin’i “bir üyeye yapılmış taarruzun tüm ittifaka yapılmış sayılacağı” istikametinde uyarıyor.
Avrupa’dan Karadeniz’e, Kafkaslar’dan Ortadoğu’ya uzanan geniş bir bölgede jeopolitik dengelerde zelzele yaşanıyor.
ELIAMEP uzmanı Dr. Ronald Meinardus, NATO’nun çok dikkatli bir siyaset izlediğini, Putin’in savaşı yayma teşebbüslerine karşı ona münasebet vermemeye dikkat ettiğini belirtirken “NATO’nun önceliği Ruslara mazeret yaratmamak” kestiriminde bulundu.
Erdoğan hangi senaryoyu önlemeye çalışıyor?
Alman uzman Meinardus, NATO üyesi Türkiye’nin de Moskova’yı gereksiz yere kışkırtmak istemediği kanaatinde olduğunu vurgularken “Putin istediği takdirde Türkiye’ye büyük ziyan verebilir” görüşünü lisana getirdi.
Putin’in elinde kullanabileceği birçok koz olduğuna işaret eden Meniardus, “Putin, Türkiye’ye çok süratli ve ağır ziyanlar verebilir. Burada güç, ticaret ve turizmen kelam etmiyorum. Asıl sorun Suriye. Ruslar için, şu anda Ukrayna’da yol açtığı kitlesel göç hareketinin benzerini, İdlib’den Türkiye’ye başlatmak son derece kolay. Bu hem yeni bir insani felakete yol açar hem de Türkiye için son derece istikrarsızlaştırıcı bir durum teşkil eder. Ben Erdoğan’ın bunu engellemek için elinden geleni yapacağını düşünüyorum” görüşünü aktardı.
“Denge politikası” sürdürülebilir mi?
Türkiye’nin Rusya ile son yıllarda geliştirdiği yakın alakalar, Ukrayna savaşıyla birlikte çıkmaza girmiş görünüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, tahminen de siyasi hayatının en ağır sınamalarından biriyle karşı karşıya gelmiş bulunuyor.
Saygın niyet kuruluşlarından Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Putin’in son adımlarından sonra Türkiye’nin bugüne kadar izlediği ve “denge politikası” olarak nitelendirilen stratejisinin sürdürülebilir olmayacağı görüşünü lisana getirdi.
Ünlühisarcıklı, “Denge siyasetinin kurulduğu periyoda bakıcak olursanız, o vakit zati Rusya işbirliği yapılabilir bir ülkeydi. Türkiye 90’lı yıllarda Rusya ile işbirliği adımlarını attığı vakit Rusya ile Batı da bir yerde olumlu bağlara sahipti. Lakin gelinen noktada artık işbirliğinin sürdürülmesi için uygun yer yok” biçiminde konuştu.
“Türkiye Rusya’dan uzaklaşıyor”
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısının şahsen Türkiye için de tasa verici olduğuna vurgu yapan Ünlühisarcıklı, siyasi dinamiklerde değişim yaşandığının altını çizdi.
“Batı için Türkiye’nin jeopolitik değeri tekrar ön plana çıkmaya başladı” görüşünü aktaran Ünlühisarcıklı, müşahedelerini şöyle aktardı:
“Ayrıca Türkiye, Rusya’dan da, keskin bir halde olmadı bu lakin, uzaklaşmaya başladı. Rusya’nın durumuna yakın olmaması bile aslında Rusya’dan uzaklaşmadır. Kaldı ki, farklı gelişmeler var. Türkiye eski bir kontrata dayanarak Ukrayna’ya SİHA’ları sevketmeyen devam ediyor. Bu türlü durumlarda ülkeler bazen ‘burada bir savaş var ben bu savaşı tırmandırmak istemiyorum’ diyerek sevkiyatı erteleyebilir. Türkiye, Rusya’nın yansısına karşın sevkiyata devam etti. Bunlar da Batı’da kesinlikle dikkat çekiyor.”
Ağırlaşan diplomasi trafiğinin gerisinde ne yatıyor?
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin büyük bir jeopolitik belirsizlik yarattığını, bu türlü bir periyotta Türkiye’nin İsrail ve Yunanistan üzere yakın periyotta sorun yaşadığı ülkelerle bağlantılarını olağanlaştırma uğraşlarının daha da fazla mana kazandığına işaret eden Ünlühisarcıklı, “Bu jeopolitik belirsizliğe herkes mevcut yüklerini atarak hazırlanmak ister. Bu nedenle herkes biraz da sırtındaki yükleri atmaya çalışıyor” görüşünü aktardı.
Türkiye’nin hem ABD hem AB ile bağlarında tansiyonları düşürmeye çalıştığını, Yunanistan ile ilgilerde olağanlaşma eforlarının bu açıdan büyük değer taşıdığını tabir eden Ünlühisarcıklı, değerlendirmesini şöyle tamamladı:
“Yunanistan ile olağanlaşma AB ile bağlarda çok kıymetli. Zira Yunanistan bir AB üyesi ve onların bir dayanışma prensibi var. Dolaysıyla Yunanistan ile olağanlaşma Türkiye’nin AB ile alakalarını de olumlu olarak etkileyecektir.”
Mitsotakis’ten Barthalomeos’a dayanak
Bu ortada Yunanistan Başbakanı Mitsotakis’in, İstanbul’da dini bir gün vesilesiyle Fener Rum Patrikhanesi’ndeki ayine katılıyor olmasının siyasi bir takviye iletisi niteliği taşıdığı da belirtiliyor.
Dünyada İstanbul Ortodoks Patrikhanesi Ekümenik Patriği sıfatıyla manevî başkan olarak kabul gören Patrik I. Bartholomeos, 2018’de Ukrayna Ortodoks Kilisesi’nin, Rusya Ortadoks Kilisesi’nden ayrılarak otosefallik, yani bağımsızlık kazanmasına onay vermişti.
Yunan uzman Ioannis N. Grigoriadi, “Ukraynalıları korumak için yıllar evvel Rusya milliyetçiliğine, Rusya Ortodoks Kilisesine karşı hal alan, birinci milletlerarası kurum Ekümenik Patrikhane oldu. Ekümenik Patrik I. Bartholomeos, Ukrayna’ya verdiği takviyeden dolayı de Rusya’nın çok ağır taarruzlarına amaç oldu. Miçotakis’in bu türlü bir devirde Patrikhane ziyareti bu bağlamda da önemli” değerlendirmesini aktardı.
