İnsanlığı Üçüncü Dünya Savaşı’nın eşiğine getiren ‘nükleer hatalar’

Dünya şimdiye kadar 22 defa nükleer savaşın eşiğinden döndü. Bu krizlerden birine bir ayı, bir diğerine da kıymeti bir doların altında olan bozuk bir çip neden oldu.

Wisconsin’de 25 Ekim 1962’de gece yarısı bir kamyon, pistte son hız gidiyordu. Bir uçağı durdurmaya çalışıyordu.

Birkaç dakika evvel Duluth Hava Savunma Yönlendirme Merkezi’nde bir muhafız, tesisi çevreleyen çitleri aşmaya aşmaya çalışan bir karartı gördü. Sovyetler’in taarruza geçtiğini düşünerek ateş etti ve alarm düğmesine bastı. Kısa müddette bölgedeki tüm hava üslerinde alarm verildi.

Kriz, bir anda tırmandı. Yakınlardaki Volk Field hava üssünde bir misyonlu, standart güvenlik uyarısı yerine yanlış düğmeye bastı. Pilotlar, çabucak havalanmaları gerektiği manasına gelen siren seslerini duydu. Akabinde bir koşuşturma başladı. Nükleer silah yüklü uçaklar havalandı.

Küba Füze Krizi’nde gerginlik son noktasındaydı ve herkes diken üstündeydi.

11 gün evvel bir casus uçağı Küba’daki bâtın rampalar, füzeler ve kamyonların fotoğraflarını çekmişti. Fotoğraflar, Sovyetler’in tüm ABD’yi vurmaya hazırlandığına işaret ediyordu. Dünya iki ülkeden birinin bir atılımının krizi kestirim edilemeyecek yerlere taşıyabileceğini biliyordu.

Lakin bu olayda, çitlere tırmanmaya çalışan figür, bir insan değil, dev bir kara ayıydı. Her şey bir yanlış anlamadan ibaretti.

Lakin Volk Field’daki birliğin bundan haberi yoktu. Uçaklarına binerken pilotlara tatbikat yapılmayacağı söylendi. Artık Üçüncü Dünya Savaşı’nın başladığına inanıyorlardı.

Sonunda üssün kumandanı gerçeği öğrendi ve bir misyonlu, kamyona atlayarak pistte motorlarını çalıştıran pilotların önünü kesti.

Günümüzde 1960’ların nükleer tasaları neredeyse unutuldu.

Nükleer sığınaklar, ultra zenginlere ve savaş yahut kıtlıkta hayatta kalmak için her türlü tedbiri alan eksantrik şahıslara kaldı. Nükleer savaş korkusu, yerini iklim değişikliğiyle ilgili dertlere bıraktı.

1956’daki Süveyş Krizi sırasında Sovyetler Birliği’nin Paris ya da Londra’yı vurma tehdidinden sonra Türkiye üzerinde “tanımlayan uçaklar” görüldü. Daha sonra bunların kuğu sürüsü olduğu anlaşıldı.

Dünyada kabaca 14 bin nükleer bomba bulunduğu gerçeği kolaylıkla unutuldu. Bu kadar silah, dünya genelinde üç milyar kişiyi öldürebilir. Hatta bir nükleer kışı tetiklerse canlı cinslerinin kuşaklarını kurutabilir.

• Rusya’nın ne kadar nükleer silahı var, bu silahları kullanma şartları neler?
• Lavrov: Nükleer bir çatışma riski arttı

Rastgele bir önderin kasıtlı olarak bu bombaları ateşlemesinin son derece uzak bir ihtimal olduğunu biliyoruz. Nihayetinde bunun için meczup olması gerekir.

Lakin burada kaza faktörünü hesaba katmadık.

Şimdiye kadar bir nükleer facianın eşiğinden kılpayıyla dönülen 22 olay oldu.

Nükleer savaşın eşiğine geldiğimiz bu olaylarda sebep kimi vakit bir kuğu sürüsü, Ay ya da küçük bilgisayar meseleleri ve sıra dışı uzay havasıydı.

Eski Rusya Lideri Boris Yeltsin 26 Ocak 1995’te içinde nükleer silahları ateşleyecek düğme olan siyah çantasını birinci defa kullandığını söyledi.

1958’de bir uçak bir ailenin art bahçesine nükleer bomba düşürdü. Mucize yapıtı tavuklar dışında ölen olmadı.

2010’da ABD Hava Kuvvetleri’nin 50 nükleer füzeyle irtibatı süreksiz olarak kaybetti.

Çağdaş nükleer bombalar son derece değerli ve çok ileri teknoloji eseri silahlar.

ABD’nin 2019 ve 2028 yılları ortasında nükleer kapasitesi için toplam 497 milyar dolar harcaması bekleniyor.

Lakin tarihi kayıtlar, nükleer silahlar için oluşturulan güvenlik bariyerlerinin insan kusuru ve yaban hayvanlarının merakıyla aşılabileceğini gösteriyor.

Yeltsin için bir birinci

25 Ocak 1995’te periyodun Rusya Devlet Lideri Boris Yeltsin, tarihte “nükleer çantasını” aktive eden birinci önder oldu.

Yeltsin’in radar operatörleri Norveç açıklarında bir roket fırlatıldığını tespit etti. Fakat füzenin izini kaybettiler. Nereye gidiyordu? Bir düşman füzesi miydi?

Putin’in aktive ettiği nükleer çanta artık Yeltsin müzesinde.

Elinde nükleer çantası bulunan Yeltsin bir karşı taarruz başlatıp başlatmayacaklarına karar vermek için üst seviye danışmanlarını topladı. Karar vermeleri için yalnızca birkaç dakikaları vardı. Lakin bu mühlet içinde füzenin denize indiği ve bir tehdidin olmadığı anlaşıldı.

Sonradan bunun bir nükleer silah olmadığı ortaya çıktı. Kuzey ışıklarını araştırmak için gönderilen bir sondaydı bu.

Norveçli yetkililer, bunun bu kadar gürültüye yol açması karşısında şaşkınlığa uğradı. Zira bir ay öncesinden kamuoyuna bilgi verilmişti.

Geri dönüş yok

Lakin nükleer silahlar ister bir yanlışlık, isterse gerçek bir tehdit nedeniyle bilerek ateşlensin geri dönüşü yok.

Bill Clinton periyodunda savunma bakanlığı, Carter idaresinde de savunma bakanlığı müsteşarlığı yapan William Perry, “Başkan yanlış bir alarma cevap verirse, kazayla nükleer savaşı başlatmış olur” diyor. “Bundan sonra yapılabilecek bir şey yok. Füzeleri geri çağıramazsınız ve hava imha edemezsiniz.”

Pekala gelecekte bunların tekrarlanmaması için neler yapılabilir?

Erken ikaz sistemleri

Potansiyel yanlışların kökeninde Soğuk Savaş periyodunda oluşturulan erken ikaz sistemleri var.

Bu sistemler, nükleer silahların gayelerini vurmasını beklemek yerine – bu doğal olarak bir taarruzun somut ispatı olur- saldırıyı evvelce belirlemek ve kendi silahları imha edilmeden misilleme yapmak üzere geliştirildi.

Bunu yapabilmek için dataya gereksiniminiz var.

Birçok Amerikalı bilmese de ABD’nin daima, gizlice müşahede yapan bir dizi uydusu var. Bunlardan dördü Dünya’dan 35.400 kilometre yükseklikte faaliyet gösteriyor.

Bu uydular yere eş vakitli yörüngede. Dünya ile tıpkı süratte döndükleri için konumları sabit kalıyor.

Bu, tıpkı bölgeyi büyük ölçüde 7 gün 24 saat gözleyebilmek manasına geiyor.

Lakin uydular, füzenin ateşlendiğini belirleyebilmekle birlikte bunların izini süremiyor.

ABD’nin bunun için yüzlerce radar istasyonu var. Bu radarlar, füzenin pozisyonunu, suratını tespit edebiliyor ve istikametini hesaplayabiliyor.

Başkanlar nükleer silahları ateşleme kararını 10 dakika içinde vermek zorunda.

Bir hücum olduğuna kanaat getirilince lidere haber veriliyor. Perry, “Füze ateşlendikten beş-10 dakika içinde lider bunu öğrenmiş olur. Karşı atağa karar verecek olan da başkandır” diyor.

Perry şöyle devam ediyor:

“Oldukça karmaşık bir sistem. Ve neredeyse daima çalışıyor. ‘Düşük olasılıklı yüksek önemli’ bir olaydan bahsediyoruz; bir kez olacak bir şeyden.”

Kelam geçirilemeyen teknoloji

Yanlış alarma yol açabilecek iki yanılgı var. Teknik kusur ya da insan yanılgısı. (Ya da nitekim şanssızsak ikisi birden).

Ateşlendikten sonra nükleer füzeleri durdurmak mümkün değil.

Bunun bir örneği Perry 1980’de Bill Cilinton idaresinde görevliyken yaşandı.

Perry “Büyük bir şoktu” diyor.

Her şey 03.00’te gelen bir telefonla başladı. ABD Hava Savunma Merkezi, Başkan’a bilgisayar sistemlerinin Sovyetler Birliği’nden direkt ABD’ye 200 füzenin ateşlendiğini tespit ettiğini bildirdi.

Lakin çabucak sonrasında gerçek bir taarruz olmadığını bunun bir bilgisayar yanılgısından kaynaklandığını fark etmişlerdi.

Perry “Beni aramadan Beyaz Saray’ı aramışlar. Başkan’ı aramışlar. Ulusal Güvenlik Danışmanı’na ulaşmışlar” diyor.

Baht yapıtı Carter’ı uyandırmadan evvel Ulusal Güvenlik Danışmanı birkaç dakika oyalanmış.

Ancak oyalanmasalar ve Carter’ı çabucak uyandırsalardı dünya bugün çok farklı bir yer olabilirdi.

Perry, “Telefonu direkt lider açsaydı, taarruz başlatıp başlatmaya karar vermesi için yaklaşık beş dakikası olacaktı. Gecenin bir yarısı danışacak kimse de yok” diyor.

Perry o andan itibaren kazayla nükleer silah ateşlemenin teorik bir şey değil, gerçekleşme mümkünlüğü telaş verici boyutta yüksek bir mümkünlük olduğunu düşünmeye başlamış.

Tehdit teknolojinin kendisinden kaynaklanıyor.

Bu olayda sorunun erken ihtar sistemlerindeki bir çipten kaynaklandığı ortaya çıktı. Değiştirilen çipin kıymeti bir dolar bile değildi.

Bunun bir yıl öncesinde Perry kılpayıyla atlatılan diğer bir olay daha yaşadı.

Bir teknisyen ezkaza bilgisayara eğitim görüntüsü yüklemişti. Ve tekrar yanlışlık sonucu gerçekçi duran bir senaryoya dayalı bu füze fırlatma sineması ana erken ihtar sistemine yayınlandı.

Perry, “ABD liderinin nükleer silahları ateşleme konusunda mutlak otoritesi var. Bu yetkiye sahip olan tek kişi o” diyor.

Bir ABD askeri ‘nükleer futbol topunu’ taşıyor.

Soğuk Savaş sırasında nükleer füzeleri ateşleme kararı askerlere bırakılmıştı. Ancak Harry Truman, nükleer silahların bir siyasi araç olduğunu, bu nedenle bir siyasetçinin denetiminde olması gerektiğine inanıyordu.

Ondan evvelkilerde olduğu üzere eski Lider Donald Trump’ın gittiği her yerde, ardında bir vazifeli nükleer silahları ateşleme kodlarının olduğu nükleer “futbol topu” nu taşıyordu.

İster dağın başında olsun, ister helikopterde ya da okyanusun ortasında her yerde nükleer savaşı başlatabilirdi.

Alkol, ilaç ve duygusal gidiş gelişler

Fakat Perry “Geçmişte liderlerin ağır alkollü ya da kullandığı ilaçların tesirinde olduğu durumlar yaşandı. Ruhsal bir rahatsızlık da geçiriyor olabilir. Geçmişte bunların hepsi oldu” diyor.

Üzerinde çok düşündükçe, daha fazla rahatsız edici olasılıkların olduğunu görüyorsunuz. Örneğin lider ya uykudaysa? Birkaç dakika içinde tahminen de uyku sersemliğin üzerinden atmadan karar vermek zorunda.

Ağustos 1974’te ABD Lideri Richard Nixon, Watergate skandalı nedeniyle istifanın eşiğindeydi. Depresyon geçiriyordu ve duygusal açıdan iniş-çıkışlar yaşıyordu.

Bitap düştüğü, daima martini içtiği ve genel olarak tuhaf davrandığı söylentileri vardı. Bir zımnî servis casusunun onu köpek kurabiyesi yerken gördüğü söyleniyordu.

Nixon’ın her vakit öfke patlamaları yaşadığı, alkol aldığı ve ağır ilaçlar kullandığı kullandığı öne sürülüyordu ve hâlâ nükleer silahları ateşleme yetkisine sahipti.

Nixon depresyondayken ve duygusal iniş çıkışlar yaşarken bile nükleer füzeleri ateşleme yetkisine sahipti.

Ülkenin nükleer silahlarını koruyan askerler ortasında uyuşturucu kullanımı da öteki bir sorun.

2016’da bir füze üssünde misyonlu kimi askelerin kokain ve LSD dahil çeşitli uyuşturucular kullandığı ortaya çıkmıştı. Dört asker daha sonra karar giydi.

Perry, nükleer silahların yayılmasını önlemeye yönelik çalışmalar yapan Ploughshares Fund isimli sivil toplum kuruluşunun yöneticisi Tom Collina’yla birlikte kaleme aldığı “The Button: The New Nuclear Arms Race and Presidential Power from Truman to Trump – Düğme: Yeni Nükleer Silahlanma Yarışı ve Truman’dan Trump’a Başkanlık Yetkisi” kitapta bu bahislere değiniyor.

Kitapta, mevcut nükleer tedbirlerin ne kadar kırılgan olduğuna dikkat çekiliyor ve olası tahlil tavsiyeleri sıralanıyor.

Burada, kitle imha silahlarının kullanımıyla ilgili kararın demokratik bir biçimde verilebilmesi ve zihin sıhhatinin bu kararı etkileme mümkünlüğünün zayıflatılması için liderlerin bu yetkisine son verilmesi öneriliyor. ABD’de bu, kararın Kongre’de alınması manasına geliyor. Perry bunun karar alma sürecini yavaşlatacağına dikkat çekiyor .

Misilleme saldırısı denizden yapılabilir.

Karşı hücum kabiliyetinin korunabilmesi için nükleer karşılığın süratle verilmesi gerektiği düşünülür. Lakin birçok kentte ve karada konuşlu füzelerin nükleer silahlarla ortadan kaldırılması durumunda bile ayakta kalan hükümet hâlâ denizaltılardan nükleer silahların ateşlenmesi buyruğunu verebilir.

Collina, “Misilleme yapabilmeniz için nereye saldırdığınızı bilmeniz gerekir. Yanlış bir alarma karşılık vermemeliyiz” diyor. Tehdidin gerçek olduğunu anlamanın en muteber yolu, bombaların düşmesidir.

İtidalli hareket etmek nükleer caydırıcılığın devamını sağlayabileceği üzere bir ayının çitlere tırmanması üzere bir sebepten bir nükleer savaş başlatılmasını da değerli ölçüde azaltacaktır.

İkinci olarak Perry ve Collina, nükleer güçlerin nükleer silahları yalnızca misilleme için – asla birinci kullanan olmama- taahhüdü vermesi gerektiğini söylüyor.

Collina, “Çin enteresan bir örnek, zira şimdiden birinci kullanan olmama siyaseti var. Bir kriz durumunda nükleer silahları birinci kullanan taraf olmayacaklarını ilan ettiler. Bu siyaset inandırıcı görünüyor, zira Çin nükleer materyal içeren savaş başlıklarını, füzelerden (fırlatma sistemi) başka yerlerde tutuyor” diyor.

Bu, Çin’in bir nükleer hücum için ikisini bir ortaya getirmesi gerektiği manasına geliyor. Bunları izleyen çok sayıda uydu olduğu için birinin kesinlikle bunu fark edeceği farz ediliyor.

Yalnızca Hindistan ve Çin, nükleer silahları birinci kullanan taraf olmama siyasetine sahip.

ABD ve Rusya’nın bu türlü bir siyaseti yok. Nükleer silahlarını ateşleme- konvansiyonel silahların kullanıldığı bir savaşta bile- haklarını gizli tutuyorlar. Obama periyodunda “ilk kullanan olmama” siyaseti değerlendirmeye alındı lakin bir karara varılamadı.

Perry ve Collina, son olarak karada konuşlandırılan kıtalararası balistik füzelerin büsbütün tasfiye edilmesi gerektiğini söylüyor. Zira bu silahlar bir nükleer hücumla durdurulabilir. Çünkü bu silahlar hücum teyit edilmese de atak kuşkusunda bile çabukla kullanılabilecek birinci silahlar.

Saldırıyı iptal etme

Bir öbür mümkünlük ise yanlış alarm durumunda füzelerin iptal edilebilir hale getirilmesi.

Collina “Denemeler sırasında bu yapılabiliyor. Füze yörüngesinden çıkarsa kendi kendini imha edebiliyor. Ancak bunu gerçek füzelerle yapmıyoruz. Zira düşmanın bir halde füzenin denetimini ele geçirip bunu havada imha edebileceğinden korkuluyor” diyor.

Sofistike bilgisayar sistemlerine giderek daha fazla bağımlı hale geldiğimiz için bilgisayar korsanları, virüsler ve yapay zekanın da bir nükleer savaş başlatmasından tasa ediliyor.

Collina siber akın tehlikesiyle birlikte yanlış alarm mümkünlüğünün arttığına çekiyor.

Örneğin bir denetim sistemi bir füzenin gelmekte olduğuna “inandırılabilir” ve bir lider da karşı hücum başlatmayı düşünebilir.

Ancak asıl sorun, nükleer silahlara sahip olan ülkeler bunun bir düğmeye basılarak çabucak kullanılabilir durumda olmasını istiyor. Bu da füzelerin dizginlenmesini zorlaştırıyor.

Soğuk Savaş çoktan geride kalmış olmasına karşın, Collina hâlâ beklenmedik, sebepsiz bir taarruzdan korkulduğunu, zira artık çok farklı bir dünyada yaşadığımızı söylüyor.

İşin tuhaf yanı, birçok uzman en büyük tehdidin bizi müdafaası gereken ateşleme sistemlerinden kaynaklandığında hemfikir.