İstanbul’da Çırağan Caddesi’ndeki 112 tarihi çınar ağacı kesildi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden (İBB) yapılan açıklamada, ağaçların kansere yakalandığı ve devrilme riskine karşı kesildiği belirtildi.
Ağaçların yerine yenilerinin dikilmesi planlanıyor fakat uzmanlara nazaran iklim kriziyle birlikte salgın ağaç hastalıkları da artıyor. İstanbul hatta Türkiye genelinde kentsel ağaçlandırmanın tekrar düşünülmesi gerekiyor.
İBB’den yapılan açıklamada tarihi ağaçların yolların buzlanmaya karşı tuzlanması yahut vandalizm üzere sebeplerle de ziyan gördüğü belirtildi.
Çırağan ve Dolmabahçe Çınarlarına Ne Oldu?
Neler Yapıldı?
2007-2022 Arası Komisyon Kararları Nelerdir? @istanbulbld #yesilistanbul #istanbul #çınarağacı pic.twitter.com/2J5Ac6ap2T— Yeşil İstanbul 🌿 (@ibbyesilist) March 11, 2022
Muhafaza altındaki ağaçlar kesilebilir mi?
BBC Türkçe‘ye konuşan Eski Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk, muhafaza altındaki ağaçların kesilmesinin özel müsaadeye tabi olduğunu ve kesilen ağaçların yerine birebir özellikte farklı ağaçların taşınması gerektiğini söylüyor. Prof. Dr. Öztürk, bu mevzuda bilim insanlarının görüşünün alınmasının değerli olduğunu belirtiyor.
Dolmabahçe’deki ağaçlarla ilgili kararları İstanbul Tabiat Varlıklarını Müdafaa Bölge Kurulu veriyor. Kurul, 2020’de birebir caddeden 73 ağacın uzaklaştırılmasına karar vermişti. Bu ağaçların yerlerine 6 aylık havalandırma süreci uygulandıktan sonra Mart 2021’de 79 yeni ağaç dikildiği açıklandı.
İBB, geçen hafta kesilen 39 çınar ağacının topraklarının 6 ay havalandırılması sonrası yeni ağaçların dikileceğini açıkladı. Bu ağaçların 18’inin 20 yaşında genç ağaçlarla değiştirildiği belirtildi.
BBC Türkçe’ye konuşan İstanbul Üniversitesi Orman Botaniği Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Ünal Akkemik, ağaçlarını yerlerinin boş bırakılamadığını lakin çınar kanseri hastalığından sonra toprağın uzun müddet dinlendirilmesinin ülkü olduğunu belirtiyor.
‘Çınar kanseri’ nedir, nerede görülüyor?
Avrupa ve Akdeniz Bitki Muhafaza Tertibi (EPPO) veritabanına nazaran “çınar kanseri” olarak bilinen Ceratocystis platani ismi verilen mantarın sebep olduğu hastalık, bugün Arnavutluk, Ermenistan, Fransa, Yunanistan, İtalya, İsviçre ve Türkiye dahil olmak üzere kimi Avrupa ülkeleri ile Amerika Birleşik Devletleri’nin kimi eyaletlerinde görülüyor.
Çınar ağaçları için epey tehlikeli görülen bu hastalığa sebep olan mantar, bilhassa budama, yaralanma üzere açıklar ya da kökler yoluyla kolay kolay yayılabiliyor. Hastalığı yayan güçlü, uzun ömürlü sporlar toprakta ve sterilize edilmemiş budama ve kesme aletlerinde kalabiliyor. Enfekte olan ağaçların 3 ila 7 yıl içinde ölebileceği belirtiliyor.
EPPO’ya nazaran bilinen birinci çınar kanseri salgınlardan biri ABD’nin doğu eyaletlerinde 1950’lerden itibaren 20-30 yıllık bir müddette çınar ağaçlarının yüksek oranlarda kaybedilmesine neden oldu.
Çınar kanseri nedeniyle Fransa’nın Marsilya kenti yakınlarında da binlerce sokak ağacı kesildi. Hastalığın Provence Alpes Côte d’Azur bölgesinde 25 yılda 30 binden fazla ağacın kesilmesine yol açtığı sanılıyor.
Getty Images Fansa’nın Canal du Midi bölgesinde çınar kanseri nedeniyle 42 bin ağacın kesildiği belirtiliyor Hastalık İtalya’ya da yayıldı ve birkaç yıl içinde ülkenin kuzeyinde, bilhassa caddelere dikilenler olmak üzere birçok ağacın kesilmesine neden oldu. Yunanistan’da on binlerce ağaç aynıu nedenle kesildi.
Arnavutluk’ta da görülen çınar kanseri Türkiye’de, bilhassa İstanbul’un Avrupa yakasında daha süratli yayıldı. Enfekte ağaçların ithal edilmesinin bunda tesirli olduğu belirtiliyor.
Kentlerdeki ağaçlar kırsaldakilere nazaran neden daha zayıf?
Prof. Dr. Mustafa Öztürk. “Kentlerde yeşil koridorlar oluşturulmadır” diyor. Kentlerde bilhassa yol kenarlarındaki ağaçlandırmalar, trafikten kaynaklanan sera gazı emisyonlarının dengelenmesi, hava kirliliğinin önlenmesi ve kentin ısınmasının önüne geçmesi üzere kıymetli maksatlara hizmet ediyor.
Buna rağmen kentlerde ağaçlar çoklukla kırsaldaki türdeşlerine nazaran daha zayıf ve hastalıklara karşı daha dirençsiz. BBC Türkçe’ye konuşan İstanbul Üniversitesi Orman Botaniği Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Ünal Akkemik, “Kentlerdeki ağaçlar çoğunlukla kırsaldaki tıpkı cinslere nazaran daha kısa ömürlüdür” diyor.
Ağaç salgınları global ısınmayla berbatlaşabilir
Kentlerdeki ağaçları hastalıklara karşı zayıflatan bir öteki faktör de global ısınma. Betonlaşma oranının yüksek olmasıyla birlikte kentler sera gazı salımlarının en ağır gerçekleştiği yerler. Kentler bu nedenle kırsal kesitlere kıyasla daha fazla ısınıyor. Bu tesir “kentsel ısı adası” olarak biliniyor.
Prof. Dr. Akkemik, kentsel ısı adalarının halihazırda ağaçları zayıflatırken salgın hastalıkların çoğalması için elverişli şartları hazırladığını söylüyor.
Kuraklık gerilimi ağaçların dayanıklılığını azaltırken daha sıcak geçen kışlar patojen mantarların çoğalması için daha uygun şartlar sağlayabiliyor.
Ağaç salgınları insanları etkileyen salgınların tersine ilaçlarla tedavi edilemiyor. Lakin global insan faaliyetleri nedeniyle dünyanın bir noktasında başladığında süratle yayılabiliyor ve uzun yıllar boyunca ağaçları etkileyebiliyor.
- İngiltere’de yapılan araştırma: Her 3 ağaç çeşidinden biri yok olabilir, Türkiye’de 13 tıp tehdit altında
Çınar kanserinin dışında turunçgil teke böceği olarak bilinen ziyanlı, dişbudak, akçaağaç ve ıhlamurlar üzere çok sayıda cinse ziyan veriyor.
Birinci sefer 1910’larda görülen Hollanda Karaağaç hastalığı (DED), Avrupa ülkelerindeki karaağaçların yüzde 10 ila 40’ının hayatını yitirmesine neden olmuştu. 1940’larda biten birinci salgının akabinde 1960’larda İngiltere’de on milyonlarca karaağaç ölmüştü.
İngiltere Ormancılık KomitesiNe yapılması gerekiyor?
EPPO, hastalığın İstanbul’un Avrupa Yakası’nda yayılmasıyla ilgili İstanbul’da kentsel parklarda ve sokaklarda çınarın baskın ağaç olduğuna vurgu yapıyor.
Prof. Dr. Akkemik İstanbul’daki tüm ağaç tipleri içinde çınarın oranının yüzde 35-40 olduğunu söylüyor ve bu, kentin ağaç örtüsü için büyük bir risk manasına geliyor.
Kentlerde rastgele bir ağaç cinsinin oranının yüzde 20’yi geçmemesi tavsiye ediliyor. Bunun nedeniyse tabiatta genel olarak çeşit çeşitliliğinin dayanıklılığı artırması.
Prof. Dr. Akkemik, bulaşıcı hastalıklarla birlikte global ısınmaya karşı kentlerin dayanıklılığının artması için kuraklığa daha güçlü, daha az su isteyen ve farklı ağaç tiplerinin çalışmalara dahil edilmesi gerektiğini söylüyor:
“Bu sayede tıpkı anda çok sayıda ağacı kaybetme riskiniz ortadan kalkar.”
Bununla birlikte ağaçların genişliklerinin dikildikleri caddelerin genişlikleriyle uyumlu olması da değerli bir faktör. Bu formda ağaçların budama üzere insan müdahalelerine gereksinimi azaltılabiliyor.
- Toplu ağaç dikim kampanyaları iklim kriziyle çabada ne kadar tesirli?
- Orman yangınları artıyor mu, iklim değişikliği ile nasıl bir kontağı var?
Kritik bir öteki adımsa, “ölen ağaçların kıssalarının dikkatli bir halde dinlenmesi.”
Prof. Dr. Akkemik ağaçların 40-50 yıllık tarihinin değerli bilgiler barındırdığını ve bunları bilmenin uzun ömürlü ağaçlar yetiştirmek için değerli olacağını söylüyor.