Anayasa Mahkemesi, Basın İlan Kurumu’nun (BİK) son yıllarda muhalif basına yönelik artan resmi ilan ve reklam kesme cezalarıyla ilgili emsal niteliğinde bir ihlal kararına imza attı. Yüksek Mahkeme, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Başbakanlığı devrinde Mersin’de bir çiftçiye yönelik “artistlik yapma lan” tabirinin bir köşe yazısında kullanıldığı gerekçesiyle Cumhuriyet gazetesine üç günlük resmi ilan kesme cezası verilmesinin, tabir ve basın özgürlüğünün ihlali olduğuna karar verdi. Mahkeme, mahallî mahkemeden ihlalin ortadan kaldırılmasını istedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2006 yılında başbakan olduğu periyotta, Mersin’de çiftçilik yapan Kemal Öncel isimli bir vatandaşla yaşadığı diyaloglar uzun müddet kamuoyu gündeminde yer almıştı. Öncel’in “Çiftçinin hâli ne olacak? Hangi yüzle geliyor buraya?” diye bağırması üzerine Erdoğan ile ortasında polemik yaşanmıştı. Erdoğan, bunun üzerine “artistlik yapma lan” demiş, bunu duyan Öncel alandan ayrılmıştı.
Erdoğan’ın kelamına atıf
2015 yılında hayatını kaybeden gazeteci-yazar Cüneyt Arcayürek, Cumhuriyet gazetesindeki 28 Şubat 2013 tarihli köşe yazısının başlığında Erdoğan’ın bu kelamına atfen “Artist!” sözünü kullanmıştı.
Hicivli bir lisan kullanan Arcayürek, yazısında o periyot hükümetin yürüttüğü “barış sürecini” eleştirirken, PKK’nın silahsızlandırılması uğraşlarının hayalden ibaret olduğunu, Başbakan’ın konuşmalarının inandırıcılıktan uzak olduğunu tez etmişti. Yazının sonunu ise “Bu (hangi?) milletin barış ve huzuru için baldıran zehri de içermiş!.. ‘Artistlik yapma lan!'” halinde tamamlamıştı.
BİK üç günlük ceza verdi
Basın İlan Kurumu, bu yazı nedeniyle Cumhuriyet gazetesine tıpkı yıl üç günlük resmi ilan ve reklam kesme cezası vermişti. Kararda, şöyle denilmişti:
“…Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik olduğu anlaşılan ‘artistlik yapma lan’ cümlesinde yer alan ‘lan’ sözünün, küçüklere ve gençlere de yayın yoluyla ulaşan gazetelerde yer almaması basın etiği açısından değerli ve gereklidir. Bu açıdan, bir gazete yayınında yer alan ‘lan’ sözü basın etiğine ve ahlaka muhalif bir sözdür.”
‘Erdoğan kullandı diye sorumluluktan kurtulamazsınız’
“Lan” sözünün hakaret kabahati kapsamında olabileceği savunulan kararda, yazının Erdoğan’a yönelik tenkit hudutlarını aşan aşağılayıcı ve incitici olduğu tez edilmişti. Kararda, şöyle denilmişti:
“…’Artistlik yapma lan’ tabirinin daha evvel Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından söylendiği gerekçesiyle bir diğeri tarafından da kullanılması, o kişiyi hukuken sorumlu olmaktan kurtarmamalıdır. Bu tabir, belgedeki mevcut bilgilere nazaran başbakan tarafından bir öbür şahsa söylenmiş ve rastgele bir hukuk kontrolüne tabi olmamıştır. Münasebetiyle bu tabir nedeniyle başbakanın hukuken sorumlu tutulmaması, bu ifadeyi kendisine karşı kullanan başka bireylerin de hukuken sorumlu tutulmamasına yol açmamalıdır. Aksinin ileri sürülmesi hukuk mantığı ile uyuşmaz, hukukta kaos yaratır.”
Cumhuriyet gazetesinin avukatları karara itiraz etti. Fakat İstanbul 1. Asliye Hukuk Mahkemesi, 2015 yılında itirazı reddetti. Gazete son deva olarak 2016 yılında ferdi müracaatta bulundu.
Karar AYM’den döndü
Anayasa Mahkemesi, 10 Mart’ta Cumhuriyet’in başvurusunu görüştü. Yüksek Mahkeme, verilen ceza nedeniyle gazetenin tabir ve basın hürriyetinin ihlal edildiğine hükmetti. Kararın bir örneğinin mahallî mahkemeye gönderilmesine karar veren AYM, tekrar yargılama yapılarak ihlale neden olan kararın kaldırılmasını istedi.
Kararın münasebeti önümüzdeki günlerde açıklanacak.
2020’de cezaların yüzde 97’si muhalif basına
Basın İlan Kurumu’nun, 2020 yılında gazetelere verdiği ilan kesme cezaları yüzde 150 artmıştı. DW Türkçe’nin daha evvel gündeme getirdiği habere nazaran, ulusal gazetelere verilen cezaların yüzde 97’si BirGün, Cumhuriyet, Üniversal, Korkusuz ve Sözcü’ye kesilmişti. 2019 yılında verilen cezaların toplamı 324 gün olurken, 2020 yılında verilen cezaların toplamı ise 808 güne çıkmıştı.
Alican Uludağ
© Deutsche Welle Türkçe