*Mahfi Eğilmez
Birinci İki Ayda Bütçe İstikrarı
Merkezi İdare bütçesi 2022 yılının birinci iki ayında 99,8 milyar TL fazla verdi. 2021 yılının birinci iki ayında 984 milyon TL açık vermiş olan bütçenin bir yılda bu türlü toparlanması şaşırtan görünüyor. Aşağıdaki birinci tablo bütçe istikrarını gösteriyor (tablo Hazine ve Maliye Bakanlığı Aylık Bütçe Gerçekleşme Raporu, Şubat 2022’den alınmıştır):
Tabloya nazaran 2022 yılının birinci iki ayında bütçe sarfiyatları 2021 yılının birinci iki ayındaki gelirler toplamına nazaran yüzde 65 artış göstermiş. Bu yılın birinci iki ayında enflasyon yüzde 51,6 olduğuna nazaran yüzde 65 sarfiyat artışı enflasyonun üzerinde gerçekleşmiş.
Birinci iki ayda faiz dışı istikrar (= Bütçe Gelirleri – Faiz Hariç Masraflar, 446.557 – 288.875 =) 157.682 milyar TL fazla vermiş. Faiz dışı istikrar dediğimiz kavram; şayet hiç faiz ödemesi olmasaydı bütçe gelirleri, işçi sarfiyatları, yatırım masrafları, başka cari masraflar ve transfer masraflarından oluşan, bütçenin faiz dışındaki masraflarını karşılayabiliyor mu sorusunu yanıtlıyor. Bütçenin faiz dışı fazla vermesi, öbür harcamalardan sonra elde kalan gelir fazlasının borçlanmayı düşürmesine imkân sağlaması açısından değerli bir durum olarak bedellendiriliyor. Buna nazaran bütçenin birinci iki ayda bu kadar yüksek bir faiz dışlı fazla vermesi olumlu bir gelişme olarak görülüyor.
Özetle söylemek gerekirse bütçe uygulama sonuçları birinci iki ayda gerek 100 milyar liraya yakın bütçe fazlası ve gerekse 158 milyar liraya yakın faiz dışı fazla vermiş olması nedeniyle son derecede parlak bir görünüm sunuyor.
Bütçe Sarfiyatları Üzerinde Detaylı Tahlil
Arthur Conan Doyle’un ünlü hayali dedektifi Sherlock Holmes’in “hiçbir şey ortada apaçık duran bir gerçek kadar aldatıcı değildir” (Boscombe Vadisi Gizemi) kelamlarından hareketle detayları incelemeye başlayalım, şeytan detayda kapalıdır. İncelememize bütçe masraflarının detaylarına bakarak başlayalım (kaynak Hazine ve Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü Merkezi İdare Bütçe Gelirleri Ay İçi Tahsilat Tabloları ayrıntı 2. Kelam konusu tablo kısaltılarak alındığı için kimi kalemlerin alt toplamları genel toplamı vermeyebilir. Tablonun tamamını incelemek isteyenler. https://www.hmb.gov.tr/muhasebat-genel-mudurlugu-istatistikleri adresinden inceleyebilirler.)
Tablodaki gelişmelere baktığımızda birtakım noktalar dikkat çekiyor: (1) Faiz hariç bütçe masraflarında ortalama bütçe sarfiyatlarına nazaran en değerli artış yüzde 94,1 oranındaki artışla mal ve hizmet alım masraflarında (A / 3) ortaya çıkmış bulunuyor. Birinci iki ayda enflasyonda yaşanan büyük artış (iki aylık ortalama artış yüzde 51) bu sıçramanın bir kısmını açıklasa da tamamını açıklamakta yetersiz kalıyor. Bu durumda bu iki ayda geçen yılın tıpkı iki ayına nazaran mal ve hizmet alımlarında ölçü olarak artış olup olmadığına bakmak gerekiyor. Şayet ölçü olarak artış yoksa ya da düşük bir artış varsa o vakit enflasyon datalarının gerçeği yansıtmadığı sonucunu buradan da doğrulamak mümkün olabilir. Ne yazık ki bu kalemde ölçü artışı olup olmadığını inceleyip değerlendirmemize imkan verecek bilgiler kamuoyuna açıklanan bilgiler ortasında yer almıyor. (2) Kamu iktisadi teşebbüslerine (KİT) yapılan görevlendirme sarfiyatlarında (A / 4 / a) yüzde 771’i aşan rekor bir artış kelam konusu. Geçmişteki misyon ziyanı uygulamasının farklı biçimde ortaya çıkmasının bütçeye yansımasını bu kalemde görüyoruz. Bilhassa Halk Bankası ve Ziraat Bankası’na düşük faizle kredi açtırılarak ortadaki farkın bütçeden karşılandığı burada açık biçimde görülüyor. (3) Bir öteki büyük sıçrama borç verme kaleminde (A / 7) ortaya çıkmış bulunuyor. Bu da KİT’lerin katlandığı kayıpları gidermek için onlara yapılan sermaye katkılarını ve verilen borçları kapsıyor. Fiyatları düşük tutabilmek için kamu kurumlarına ucuza sattırılan mal ve hizmetlerin karşılığı borç verme ve/veya sermayeye katkı yapma formunda bu kalemden ödeniyor. (4) Bütçede en çok eleştirilen kalemlerden birisi olan faiz masraflarının (B) aslında bütçe masrafları artış ortalaması dolayında arttığı dikkat çekiyor.
Bütçe Gelirleri Üzerinde Detaylı Tahlil:
Bütçe masrafları birinci iki ayda yüzde 65 artarken bütçe gelirleri yüzde 113,5 artmış. Vergi gelirleri yüzde 84,5 artarken vergi dışı gelirler yüzde 331,2 artmış. Asıl büyük artış vergi dışı gelirlerde kelam konusu.
Artık bu bilgilerin detaylarına daha yakından bakalım. Aşağıdaki tablo bu detayları sergiliyor (kaynak Hazine ve Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü Merkezi İdare Bütçe Gelirleri Ay İçi Tahsilat Tabloları ayrıntı 2. Kelam konusu tablo kısaltılarak alındığı için birtakım kalemlerin alt toplamları genel toplamı vermeyebilir. Tablonun tamamını incelemek isteyenler. https://www.hmb.gov.tr/muhasebat-genel-mudurlugu-istatistikleri adresinden inceleyebilirler.)
Sonuç ve Kıymetlendirme
Merkezi İdare Bütçesi 2022 yılının birinci iki ayında 99,8 milyar lira bütçe fazlası ve 157,7 milyar lira faiz dışı fazla vermiş bulunuyor. Bu sonuçlar son derecede olumlu bir görünüm sergilese de detaylarını incelediğimizde pek çok sorunu içinde barındırdığını görebiliyoruz. Birinci iki ayda birçok dışsal tesirin ve enflasyonun katkısıyla yakalanana gelir artışlarının yarattığı bu olumlu tablonun devam ettirilmesi lakin ve lakin enflasyonun ve ithalatın yüksek gitmesi ve fiyat artışlarının gerçek enflasyona nazaran düşük tutulması gerekiyor. Bunun da GSYH’den aldığı hisse her geçen devirde azalan fiyatlı kesim için büyük bir yıkım olacağını söylemek kehanet sayılmamalı.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî hesabından alınmıştır