Ukrayna’da orduyla Rus birlikleri ortasında çatışmalar sürerken barış müzakereleri de devam ediyor.
Rusya’nın 24 Şubat’ta işgale girişmesinden dört gün sonra başlayan müzakerelerin bir kısmı Belarus hududunda ya da Belarus’ta yüz yüze, öbürleri görüntü konferans yoluyla gerçekleşti. İki ülke dışişleri bakanları birinci kere 10 Mart’ta Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun arabuluculuğunda Antalya’da bir ortaya geldi. Türkiye dışında İsrail’in de arabuluculuk çalışmaları var.
Amaç, tarafları önderler seviyesinde bir ortaya getirmek. Lakin Rus tarafı, Devlet Lideri Vladimir Putin’in “laf olsun” diye tepe görüşmesi yapmayacağını belirterek bunun için gerekli şartların müzakere masasında netleştirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Pekala müzakerelerde hangi hususlar masada, tarafların tavrı ne?
Toprak konusu
Müzakerelerin en şiddetli konusunu Rusya’nın toprak talebi oluşturuyor. Rusya 2014’te, memleketler arası hukuka nazaran hala Ukrayna toprağı olarak kabul edilen Kırım Yarımadası’nı ilhak etmiş, Kırım’ın kuzeydoğusundaki Donetsk ve Luhansk’ta Rusya yanlısı ayrılıkçı silahlı kümelere dayanak vermişti.
Moskova, işgalin çabucak öncesinde 21 Şubat’ta, bu bölgelerde ilan edilen “halk cumhuriyetleri”nin bağımsızlığını tanıdı. Putin’in “özel askeri operasyon” diye isimlendirdiği işgalin münasebetlerinden biri de bu bölgede yaşayan Rus kökenlilere yönelik “soykırım”a son verme teziydi. İşgal sırasında Rus birlikleri Kırım’ın kuzeyi, ayrılıkçı bölgeleri çevreleyen bölgeler ve başşehir Kiev’in doğu ve batısında geniş toprakları denetimi altına aldı. Son durum prestijiyle Rusya’nın Ukrayna’da denetim ettiği toprakların yüzölçümü 170 bin kilometrekareye ulaştı.
Ukrayna hükümeti ise Kırım’da, ayrılıkçı bölgeler Donetsk ve Luhansk ile işgal sırasında ele geçirilen topraklarda Rusya’nın denetimini tanımayacağını kaydediyor. Ukrayna’nın baş müzakerecisi Mikhailo Podolyak, bu mevzuda tavırlarının değişmediğini belirterek en önemli taleplerini ateşkes, Rus askerlerinin geri çekilmesi ve güçlü güvenlik garantileri olarak sıralıyor.
Moskova ise Ukrayna’nın Kırım, Luhansk, Donetsk ve Kırım’ın kuzeyindeki bölgelerden vazgeçmesi durumunda Kırım’a karadan bir köprü oluşturmuş ve içme suyu tedarikini denetim altına almış olacak. Ukrayna’nın güney kanadı Rusya için tarihi bir değer de taşıyor. Bölge 1783’te Osmanlı İmparatorluğu’na karşı kazanılan savaş sonrasında Çariçe Katerina tarafından Rusya topraklarına katılmıştı.
Tarafsızlık statüsü
Rusya’nın üzerinde ısrarcı olduğu mevzulardan biri de Ukrayna’nın tarafsız ülke statüsünü kabul etmesi. Bu, Ukrayna’nın rastgele bir askeri ittifaka üye olamaması, topraklarında yabancı ülke askeri, silah ve teçhizatı bulunduramaması manasına geliyor. Rus tarafı, tarafsızlık statüsünde Avusturya ve İsveç modellerinin masada olduğunu bildirmiş, Ukrayna ise tarafsızlık için güvenlik garantilerine muhtaçlık olduğunu vurgulamıştı. Rusya’nın baş müzakerecisi Vladimir Medinski de, müzakerelerde Ukrayna ordusunun ne büyüklükte olacağı konusunun görüşüldüğünü belirtmişti.
Putin, Ukrayna’nın asla NATO’ya üye olmayacağına dair yazılı garanti talep ediyor. Ukrayna başkanı Volodimir Zelenskiy’nin son periyotta ülkesinin NATO üyeliğinin gerçekçi olmadığı ve bu maksattan vazgeçmeye hazır olduklarına dair açıklamaları dikkat çekiyor.
Rusların hakları
Ukrayna’da yaşayan Rus kökenlilerin ve Rusça lisanının statüsü Moskova açısından müzakerelerde büyük değer taşıyan husus başlıkları ortasında. Ukrayna’da 2019’da kabul edilen bir kanunla Ukrayna lisanına özel statü tanınmış ve kamuda zarurî hale getirilmişti. Yasa, tüm Ukrayna vatandaşlarının Ukrayna lisanını bilmesini, devlet memurları, asker, hekim ve öğretmenlerin işe alımında ölçüt olmasını zarurî kılıyor.
“Naziler”den arındırma
Putin, Ukrayna idaresini Nazi gibisi çok sağcı kümelerin Rus kökenlilere “soykırım” uygulamasına müsaade vermekle suçluyor. 2014 yılında Rusya yanlısı ayrılıkçılara karşı gönüllü savaşçılardan kurulan Azov Taburu bu suçlamalarda öne çıkıyor. Rusya, Ukrayna ordusuna dahil edilen Azov Taburunun Rus sivilleri terörize eden ve savaş kabahatleri işleyen bir Nazi örgütü olduğunu vurguluyor. Kümenin önde gelen isimlerinin çok sağcı, beyazların üstünlüğünü savunan, Yahudi düşmanı tabirleri daha evvel de kamuoyunun gündemine gelmişti. Ukraynalı yetkililer, Azov Taburu’nun Mariupol’de süren çatışmalara dahil olduğunu tekraren lisana getirmişti. Lakin Kiev idaresi Rus kökenlilere soykırım uygulandığı argümanını reddediyor.
