Bu yazıyı yazdığım kentte bombardıman yok. Meskenlere Rus füzeleri düşmüyor, hava saldırısı sirenleri çalmıyor. Keşke Ukraynalılar da tıpkı şeyi söyleyebileselerdi. Bir ay Ukrayna’dan haber geçtikten sonra, gerimde ne vakit biteceği belirli olmayan vahim taarruzlar altında bir ülke bırakıp geldim.
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in neler yapabileceğini bilmiyor değildim, 2014’te Kırım’ın ilhak edilmesini, akabinde Ukrayna’nın doğusunda Rus yanlıları tarafından çıkarılan savaşı da gazeteci olarak izlemiştim.
Yıllarca Rusya’da da gazetecilik yaptım, geçen yaz “güvenlik tehdidi” oluşturduğum gerekçesiyle hudut dışı edilene kadar muhaliflerin zehirlenmesini ve öldürülmesini, Çeçenistan ve Gürcistan’daki savaşı, Beslan kentindeki feci okul baskını izledim.
Yeniden de geçen ay Kiev’e gittiğimde Putin’in Ukrayna’ya topyekün savaş açacağını sanmıyordum. Savaş fikri mantıksız ve feci geliyordu. Rusya ve Ukrayna’da kiminle konuşsam, tıpkı fikirdeydi.
Ancak 24 Şubat’ta hepimize yanıldığımızı gösteren bir patlamayla uyandım.
- Odessa, Rus saldırısı beklentisi ile çehre değiştirdi
- Ukrayna’da bir aileyi yok eden tank mermisi: ‘Oğlum kollarımda Putin’e lanet okuyarak öldü’
- Ukrayna’da ön cephede direnen istekli bayanlar: ‘İşgal altında yaşamak istemiyoruz’
Savaş başladığı vakit Nika öylesine korkmuştu ki, piyanosuna oturup olabildiğince gürültüyle tuşlara vurdu ve çığlık attı. 15 yaşındaki genç kız bomba seslerine dayanamıyordu.
Nika, Ukrayna’nın ikinci büyük kenti Harkov’dan lakin onunla küçük bir kentte, Rus savaş uçaklarından korkup kaçan ailelerle dolu karanlık bir motelde buluştuk.
Motele vardığımızda resepsiyoncu bizi kantine götürüp, işçi yasak başlamadan meskenine gitmek için dışarı çıkmadan evvel alel ivedi bir şeyler yememizi söyledi. Hava karardıktan sonra dışarı çıkılanlar vurulma tehlikesiyle karşı karşıyaydı.
Nika savaşın birinci haftasını teyzesinin bodrumunda geçirdi“Işık yakmayın, fazla sıcak su kullanmayın,” dedi. En yakın sığınağın yerini sorduğumuzda mutfağın gerisinde bir yer gösterdi.
Nika birkaç gündür oradaydı fakat pek uyuyamıyordu. Her sabah aklından birinci olarak “Çok şükür hayattayım” niyetinin geçtiğini söyledi.
Savaşın birinci haftasını teyzesinin bodrumunda geçirdiklerini anlatan Nika, “Paniklemiştik, zira hayatımızın tehlikede olduğunu düşünüyorduk. Soğuk ve küçüktü. Fazla yiyeceğimiz yoktı. Çok travmatik bir dönemdi” diyor. “Şimdi en ufak bir sesten korkuyorum. Birisi el çırpsa ağlayabilirim. Titremeye başlarım.”
Nika el fenerinin ışığıyla telefonundaki fotoğrafları gösteriyor. Savaştan evvel arkadaşlarıyla gülerken, parkta ya da konutta çekilmiş fotoğraflar bunlar.
“Dönmekten diğer bir isteğimiz yok” diyor. “Ailelerimizin yarın hayatta olacağını bilmek istiyoruz. Barış istiyoruz.”
Harkov, Rusya hududundan yalnızca 40 kilometre uzaklıkta. Kent sakinlerinin birçoklarının ana lisanı Ukraynaca değil Rusça ve hududun öte yanında akrabaları var. Putin, büyük olasılıkla bu nedenle Harkov’a kolay kolay girip alacağını düşündü. Mariupol, Sumi yahut Herson’a o denli. Fakat buralardaki ruh hali konusunda yanıldı.
Dnipro’da Putin’e hakaret edilen bir pano2014’te Ukrayna’nın doğusundaki savaş ülkeyi değiştirmiş ve Rusça konuşanlar ortasında bile daha güçlü bir ulusal kimlik oluşmasına hizmet etmişti. Fakat artık işgal kelam konusu olduğu için, “kardeşlik” bağlantılarını paramparça etti. Şahsen Putin’in koruduğunu öne sürdüğü beşerler ölüyor.
Artık denetim noktaları ve buğday tarlalarına kazılan siperlerle dolu olan ülkede seyahat ederken, Rusya’ya ya da Putin’e “defol” diyen dev panolar gördük.
Yollardaki kimi işaretler de direkt Rus askerlerine hitap ediyordu. “Ailelerinizi düşünün. Teslim olun ve hayatta kalın” diyordu bir tanesi.
Çarpışmaların birinci üç haftasının birçoklarında, Harkov’un 200 kilometre güneyindeki Dnipro kentindeydik.
Rusya öbür kentleri bombalarken, Dnipro göreli olarak inançlı bir yerdi. Fakat 11 Mart’ta, siren sesleri akabinde kentin merkezinin vurulduğu haberiyle uyandık.
Kısa müddet içinde Rus füzelerine gaye olan ayakkabı fabrikasına vardık. Taarruzda fabrikada güvenlik vazifelisi olarak çalışan bir emekli ölmüştü.
Dnipro’dan ayrılmak isteyenler trenlere koşuyorduYakınlardaki apartmanın merdivenlerinde cam kırıklarını süpüren Nataşa, oğlunun nasıl korktuğunu anlatırken kötüleşti. Elleriyle yüzünü kapatıp, ağladı.
Rusça konuşan Nataşa, Rusya’nın neden bunu yaptığını sorguluyor, “Biz kurtarılmak istemedik” diyordu.
Bu çok sık duyduğum bir sözdü.
O noktada, halk Dnipro’yu terketmeye başlamıştı. Göç, Kharkiv’in merkezindeki üniversitenin bombalanması akabinde başladı. Cephe sınırından uzak da olsalar kimse kendini inançta hissetmiyordu.
Tahliye için herkes trenlere koştu. Bağıran bayanlar, ezilen evcil hayvanlar ve gözyaşlarını ailelerinden saklamaya çalışan adamlar vardı. Karısını ve çocuklarını götürecek olan trenin penceresine elini koyup, kendi kendine “her şey düzelecek” diye tekrarlayan bir adam gördüm.
Öbür erkekler üzere, savaşa çağrılmayı beklemek için geride kalmıştı.
Polina ismindeki küçük bir kızla ilgili bir telefon aldığımda Kharkiv’den ayrılmanın daha da sıkıntı olduğunu öğrendim.
Üç yaşındaki Polina kanser hastasıydı ve ilacı bitmek üzereydi. Tedavinin sürmesi için ailesinin derhal Harkov’dan ayrılması gerekiyordu, lakin kent ağır bombardıman altındaydı ve kapıdan dışarı adım atamıyorlardı.
Polina birinci başlarda korunmak için günlerini banyoda yatarak geçirmişBombardıman azalmadı, fakat bir gün Polina’nın ailesi her şeyi göze alıp, kentin öteki ucundaki tren istasyonuna koştu. Günler sonra Kseniya bana, Polonya’da kaldıkları konutun bahçesindeki trambolinde zıplayan küçük kızın görüntüsünü gönderdi.
Hudutta gönüllüler onları almaya geldiğinde gözyaşlarına boğulduğunu anlattı. “Dört gün kaçtıktan sonra birdenbire durmuştuk. Çok üzgündüm. Çocukların inançta olduğu için rahatladım ancak tüm hayatımızı Kharkiv’de bıraktık” dedi ve ekledi:
“Polina daima babasını soruyor, ne diyeceğimi bilemiyorum.”
- Ukraynalılar, Rus işgalinden kaçmak için 15 km’lik kuyrukta bekliyor
- Ukrayna’nın farklı kentlerindeki Türkler anlatıyor: Konutlarımızda bekliyoruz, kaçacak yerimiz yok
- Dünya Sıhhat Örgütü: Ukraynalı 30 bin mülteci önemli travma yaşıyor
Kısa müddet içinde biz de Harkov’a hakikat yola çıktık. Otomobille kuzeye giderken, karşı istikametten gelen 6 kilometrelik bir araç kuyruğunu geçtik. Araçların birçoklarının camına müdafaa umuduyla, Rusça “çocuk var” yazılmıştı.
Kharkiv etrafındaki denetim noktalarında patlamalar duyduk, kısa müddet içinde de yıkımı gördük.
Harkov metrosu Rus bombardımanından kaçan binlerce aileye sığınak olduYarısı uçmuş bir apartman binası ve alışveriş merkezi enkazının yanında beşerler erimeye başlayan karlar ortasında kendilerini öteki bir şehire götürecek otobüsü bekliyorlardı. Otobüs tarifesi yoktu, yalnızca geleceğine dair bir söylenti vardı.
Spor hocası Svitlana, konutunun 50 metre yakınına füze düştüğünü ve artık hayatını bir dakika bile tehlikeye atmak istemediğini söyledi.
Paltosunun içine sardığı minik köpeğine sarılarak, “bir haftadır uyumuyoruz, konutlarımızı havaya uçuruyorlar” dedi. Konuşurken patlama seslerini duyabiliyorduk.
Biraz ötede binlerce kişi metro istasyonuna sığınmıştı. İstasyonun merdivenlerinde, platformlarda ve trenlerin içinde aileler vardı. Gönüllüler çorba ve ekmek getiriyordu. Genç-yaşlı, hatta bebekler de dahil birçok kişi günlerini yerde battaniye altında yatarak geçiriyordu.
Hayattalardı, fakat savaş olağan olan hiçbir şey bırakmamıştı.
Dönerken uçakta, Kiev’den kaçıp Londra’daki kızlarına giden bir çiftin yanına oturdum. Ukrayna’yı uzunluktan boya karayoluyla katedip, akabinde Moldova ve Romanya’ya gittiklerini ve yorgunluktan bitap olduklarını söylediler.
Tıpkı vakitte öfkeliydiler de. Ana lisanları olan Rusça konuşarak, Rusya’daki akrabalarının başlarına gelenlere inanmadıklarını anlattılar.
Putin’in konuşması
Nikolai, Kiev’de Rus füzelerinin yıktığı apartmanların ve kuşatma altındaki Mariupol’un fotoğraflarını gönderdiğini, fakat kuzeninin fotoğrafların uydurma olduğunu söyleyip Kiev’deki “Nazi” hükümeti suçladığını anlattı.
Birçok mert Rusun savaşı protesto ettiği için tutuklandığını, kimilerinin da kaçtığını biliyorum.
Lakin Ukrayna’dan ayrılmadan birkaç saat evvel, Vladimir Putin’in Moskova’daki bir stadyumda, göğüslerine savaşın simgesi Z harfi rozetlerini takanlarla dolu bir kalabalığa hitaben konuştuğunu gösteren bir görüntü izledim.
Putin, Rusça konuşanları “soykırımdan ” kurtarmak için gönderdiği askerleri selamlıyordu.
Aklıma Nika, Nataşa, Polina ve Ukrayna’da bir patlamayla uyandığım 24 Şubat’tan bu yana şahit olduklarım geldi ve midem bulandı.