Rusya dünyanın en büyük doğal gaz ve petrol ihracatçısı pozisyonunda. Memleketler arası Güç Ajansı’nın datalarına nazaran Rusya’nın 2021 bütçesinin yüzde 45’ini petrol ve doğal gaz gelirleri oluşturdu.
Avrupa Birliği (AB) Rusya’nın uzun müddettir en uygun müşterisi idi. Amerikan Güç Bilgi İdare İdaresi’nin (EIA) Ekim 2021 dataları, Rusya’nın petrolünün yüzde 49’unu Avrupalı OECD ülkelerine sattığını gösteriyor.
Avrupa, Rusya’nın doğal gaz ihracatında daha da öne çıkıyor. EIA’ya nazaran Rusya doğal gazının yaklaşık yüzde 75’ini Avrupa ülkelerine satıyor.
Lakin Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve Rus ordusunun savaş kabahati işlediğine dair tezler AB’nin Rus fosil yakıtlarından uzaklaşma planlarını hızlandırdı. Başka yandan bilhassa doğal gaz kelam konusu olduğunda Almanya ve İtalya üzere ülkelerinin, bunu hangi süratte ve ölçüde yapabileceği ağır bir tartışma konusu oluyor.
Lakin Avrupa Kurulu’nun “2030’dan çok önce” tüm Rus fosil yakıtlarına olan bağımlılığın sonlandırılması planı gerçekleşirse, Rusya’nın kimi yeni müşterilere üzücü halde muhtaçlığı olacak.
Mümkün yeni müşteriler
Pekala bu müşteriler kim olabilir? Rusya muhtemelen, örneğin Çin üzere yaptırımlara katılmayan mevcut müşterilerine satışları artırmaya odaklanacaktır. Petrol kelam konusu olduğunda, Çin Rusya’nın Avrupa ülkeleri haricindeki en büyük müşterisi. Rusya’nın 2021’de Asya ve Okyanusya ülkelerine yönelik petrol ihracatının yüzde 38’i Çin’e gitti.
Rusya hali hazırda Suudi Arabistan’ın ardından Çin’in en büyük petrol tedarikçisi. Uzmanlara nazaran, Moskova’nın önümüzdeki yıllarda amacı Ortadoğulu rakiplerini geride bırakarak birinci sıraya yükselmek.
DW’ye değerlendirmede bulunan jeopolitik risk analisti Fernando Ferreia, “Bu yıl güç piyasalarında izleyeceğimiz en farklı rekabet Rusya’nın uzun müddettir devam eden ticari ilgilerini Ortadoğu’dan Doğu Asya’ya kaydırmaya çalışması olacaktır” diye konuştu.
Moskova’nın bir öbür büyük amacı de Hindistan’a ihracatını artırmak. 1,38 milyar nüfusa sahip ülke dünyanın üçüncü büyük petrol tüketicisi.
2021’de Hindistan’ın petrol gereksinimini karşılayan en önemli ülkeler Irak, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri oldu. Hindistan’ın petrol ithalatında Rusya’nın yeri yalnızca yüzde 2 düzeyinde. Lakin bunun değişeceğine dair sinyaller var. Öncelikle Hindistan, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini kınamadı. Rusya’dan satın aldığı petrol ölçüsünü da Mart ve Nisan aylarında önemli formda artırdı.
Batılı ülkeler Rusya’nın ham petrolünden uzaklaşırken, Hindistan bunu indirimli fiyata almak için can atıyor.
Harvard Üniversitesi’nde milletlerarası bağlar ve diplomasi alanında dersler veren öğretim üyesi Margarita Balmaceda, Hindistan’daki iki büyük rafineriye yakın vakitte Rusya’dan büyük ölçüde petrol nakliyatı yapıldığına dikkati çekti.
Lakin Hindistan ve Çin’in Avrupa’nın yerini ne ölçüde alabileceğine dair kuşkular de var. Ortadoğu ülkeleri ile Çin ve Hindistan ortasındaki petrol ticaretine dair bağların gelişmesinin onlarca yıl sürdüğünü hatırlatan Ferreira, “Bence hem Hindistan hem Çin, Ortadoğu ülkelerine kapıyı büsbütün kapatmak konusunda temkinli olacaktır” dedi. Fernando Ferreia ayrıyeten, Batı yaptırımları yüzünden Rusya’nın petrol üretimi için gerekli olan teknolojiyi satın almada zorlanacağına işaret ederek, “Rusya, Batı teknolojilerine erişim olmadan arz düzeylerini korumakta zorlanacak” değerlendirmesinde bulundu
Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Lideri Şi Jinping ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin
Doğal gaza yeni pazarlar bulmak daha güç
Rusya’nın doğal gaza kıyasla petrolüne yeni pazarlar bulma konusunda daha az kahır yaşayacağı kestirim ediliyor. Çünkü petrol fizikî olarak yeni pazarlara nispeten kolay bir halde taşınabilirken, doğal gazın boru çizgisine gereksinimi var; ya da sıvılaştırılarak taşınması gerekiyor. Fakat Rusya’nın LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) üretim kapasitesi hala rakiplerinin çok gerisinde.
Şayet Rusya, Avrupa yerine doğal gaza yeni pazar aramak zorunda kalacaksa görünüşe nazaran bu tekrar Çin olacak. Şubat ayında iki ülke doğal gaz ticareti konusunda 30 yıllık bir muahedeye imza atmıştı. Satışın Euro üzerinde yapılmasında da uzlaşma sağlanmıştı.
Rusya öteki yandan Pakistan’la da yakın münasebetler kurdu. Moskova, 2 milyar dolar maliyeti olan Pakistan Akımı isimli boru sınırı projesini üstlendi. Komşu ülke Hindistan üzere Pakistan da Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini kınamadı.
Fakat Balmaceda, doğal gaz ihracatını Batı’dan Doğu’ya kaydırma konusundaki Rus telaffuzunun mümkünlüğü aştığını belirterek, “Gerçek şu ki, bu projelerin büyük finansmana muhtaçlığı var; ve finansman yoksa bunlar yapılamaz” tabirini kullandı. Balmaceda’ya nazaran Rusya, Çin ve Hindistan’a doğal gaz sevkiyatı sağlamak için gelecekte yeni boru sınırları inşa edebilir. Fakat bunların devasa yatırımlar olduğu ve Moskova’nın ekonomik vaziyeti düşünüldüğünde durumun pek de gerçekçi olmadığını vurguluyor memleketler arası alakalar uzmanı Balmaceda.
Ferreira’ya nazaran ise, doğal gaz için Rusya’nın Asya’daki terk gerçekçi seçeneği Çin ile Batı Sibirya ortasındaki mevcut yahut yeni boru çizgileri olabilir. Bunun biraz vakit alacağını belirten uzman, “Dolayısıyla Rus gazı için kısa vadeli bir tahlil yok” telaffuzunda bulundu.
Güç piyasasında güç kaybı
Bu görüşe nazaran uzun vadede Rusya global güç piyasalarındaki kıymetli rolünü yitirebilir. “(Rusya) bugünkü üzere bir güç merkezi olamayacak” kestiriminde bulunann Ferreira, “Rezervleri olmadığı için değil, satabilecekleri pazar ya da bunu çıkarabilecekleri teknolojileri olmadığı için” dedi.
Balmaceda ise farklı düşünüyor. Ona nazaran, Rus güç kaynaklarına karşı olan kümeler, örneğin kömür üreticileri, yenilenebilir güç yanlıları yahut LNG üreticileri, hükümetleri bilakis ikna edemediği takdirde Moskova Avrupa pazarına tekrar girebilir. Birtakım şirketlerin, Rusya’dan doğal gaz alımına devam etmek isteyebileceğini ve aksi takdirde yalnızca bu nakliyat için döşenen boru sınırlarına yatırılan paranın boşa gideceği görüşünü savunabileceğini belirtti.
Bu nedenle Rus gazını bırakma konusunda hükümetleri ve şirketleri ikna etmek için alternatif güç yatırımlarının süratle hayata geçirilmesi gerektiği vurgulanıyor.
Ayrıyeten, Macaristan ve Sırbistan üzere ülkelerin gelecekte Rusya’dan doğal gaz alacağına dair net sinyaller var.
Macaristan geçen yıl Rusya ile, Karadeniz’den geçen TürkAkım boru çizgisi üzerinden doğal gaz sevkiyatı öngören bir mutabakat imzalamıştı.
Arthur Sullivan
