Fundanur Öztürk
Türkiye’de sayısı 320 bini geçen polis memurları, meslekten kaynaklanan pek çok meseleyle karşılaşıyor. Günde 12 saati ve ayda 240 saati geçen uzun çalışma mühletleri, “ek görev” ismi altında ucu bilinmeyen ve ek fiyat ödenmeyen mesai sistemi, “amir tahakkümü” ve her an soruşturma ya da sürgün yeme korkusu, polislerin en çok lisana getirdiği problemler ortasında yer alıyor.
Bunların yanı sıra polisler; uzun ve sistemsiz çalışma saatleri sebebiyle etkilenen aile ömrü, ruhsal dayanağa erişememe, sıkıntıları karşısında seslerini duyurabilecekleri bir mecra olmayışı üzere sorunların, teşkilat içerisinde kronik bir hal aldığını anlatıyor.
Mesleksel meseleler karşısında kendilerine dayanak sunacak bir polis sendikası olmayan polisler, toplumda “yalnızlaşan” bir meslek kümesi oldukları için idarecilerin “keyfi ve kanunsuz istekleri” altında ezildiklerini belirtiyor.
İçişleri Bakanlığı’nın yaptığı açıklamaya nazaran, 2016 yılında 61, 2017’de 52, 2018’de 41, 2019’da 48 ve 2020’de 36 emniyet çalışanını intihar etti.
CHP İzmir Milletvekili Murat Bakan ise 2018 yılında 49, 2019’da 52, 2020’de 85 ve 2021 yılında 108 polisin intihar ettiğini söyleyerek, “Polis intiharları yalnızca iki yıl içerisinde, iki katına çıktı” diyor.
BBC Türkçe’ye konuşan polisler de toplumsal medyaya ve basına yansıyan sayılara nazaran son 5 yılda 450’nin üzerinde, son 20 yılda ise 1.000’in üzerinde polis intiharı olduğunu belirtiyor.
Pekala, polisler ayda 240-260 saati bulan mesaiye ya da “kanunsuz emre” itiraz edebilecek düzeneklere sahip mi?
BBC Türkçe’ye konuşan ve hala etkin olarak polis memurluğu yapan 5 polis; hukuksal boşluk, sendikasızlık ya da toplumda yalnızlaştırılan bir meslek kümesi olma üzere sebeplerle idarecilerin usulsüzlüklerine, amir baskısına ya da insanca hayatı engelleyen çalışma saatlerine itiraz edemediğini söylüyor.
Hala vazifede olan polisler haberde gerçek isimlerinin yerine farklı isimler kullanılmasını istedi.
İçişleri Bakanlığı, BBC Türkçe’nin haberle ilgili sorularını karşılıksız bıraktı.
‘Kanun çok eski, çalışma saatleri uzun‘
1937 yılında yürürlüğe giren ve hala değişmeden yürürlükte olan 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu, polislerin çalışma saatleri ve ek misyonları ile ilgili bir düzenleme içermediğinden, kanunla hudutları çizilmeyen bu konularda inisiyatifin idarecilere kaldığı belirtiliyor.
Polislerin çalışma saatleri hala 1995 yılında çıkarılan bir genelge kapsamında, vilayet mülki amirlerinin inisiyatifleriyle belirleniyor.
Emekli polis Yalçın Doğan, 2020 yılında polislerin çalışma saatlerini düzenlemeyi amaçlayan bir İçişleri Bakanlığı genelgesi yayımlanmasına karşın, bu genelgenin uygulamaya koyulmadığını ve polislerin hala ayda yaklaşık 240-260 saat çalıştığını söylüyor.
Doğan, polislerin spor karşılaşmaları, siyasi parti hareketleri ya da toplumsal şov ve yürüyüşler üzere ek misyonlarla haftada 40 saati aşan mesailerde ek mesai fiyatını almadığını zira buna ait bir yasal düzenleme olmadığını söylüyor:
“Hali hazırda 13 saat vazife yapmışsınız ve size 3 saat istirahat verip yine ek vazife yazıyorlar. Bunun üzerine meskene geldiğinizde pek olağan bir davranışı bile sorun edebiliyorsunuz. Polislerin sıkıntılarını iletebileceği bir makam yok. Ne bir sendika ne de kendi üst idaremiz.”
‘Psikolojim bozulunca damgalandım, özlük haklarımı kaybettim‘
24 yıllık polis memuru Hasan, emekliliğine bir yıl kala ruhsal meseleler yaşamasıyla birlikte önüne iki seçenek sunulduğunu söylüyor: Malulen emeklilik ya da sivil memurluk.
Sivil memurluk, artık polislik yapamayacağı bedellendirilen emniyet memurları için bir “ara çözüm” olarak sunulsa da, pek çok hak kaybını da beraberinde getiriyor.
Ruhsal problemleri baş gösterdikten sonra bir yıl tedavi gördüğünü fakat bunu amirlerinden gizlemek zorunda kaldığını söyleyen Hasan, “Söylersem başıma gelecekleri biliyordum, hakikaten de o denli oldu” diyor.
Hasan, eşinden boşanmasıyla sonuçlanan bu süreçte amiri tarafından zorbalığa maruz kaldığını, “damgalandığını” ve konutuna çok uzak bir polis merkezine tayin edildiğini söylüyor:
“Görevler çok ağırdı, günde 12 saat çalışıp 3 saatimi de yolda geçiriyordum. Temel sinema orada koptu. Amirlerimize rahatsızlığımızı söyleyemiyorduk. Bu iş gerilimini konutta aileme yansıtmaya başlamıştı, zira aklımda daima işin gerilimi vardı.”
“Psikolojik meselelerini bir defa açık ettin mi çabucak damgayı yapıştırıyorlar. Ben de o yüzden bir yıl söylemedim, elimden mesleğim gidecek dedim. İhmal ettim ve hıncımı ailemden çıkarttım.”
“İşten geldiğinde dinamit üzeresin, eşinin en ufak bir lafına patlıyorsun. Baş zati bitmiş bir halde. Gün uzunluğu çalıştığın yerde kimseyle bir bağlantı kurmamışsın, kimse kimseye güvenmiyor.”
Hasan, ruhsal meseleleri sebebiyle özlük haklarını kaybederek sivil memurluğa atanmasını ise şöyle anlatıyor:
“Sivil memur olduğumdan beri birebir ofiste, birebir arkadaşlarımla çalışıyorum ancak artık polis değilim. Birlikte misyon yaptığın arkadaşlarım artık bana işe yaramaz gözüyle bakıyor. Maaşımdan 3.500 TL, tazminatımdan 50 bin TL eksildi. Ruhsal bir yıkım içerisindeyim.”
BBC Türkçe’ye konuşan tüm polisler, işe gidiş geliş müddetiyle birlikte polislerin sık dönemlerle günlük 16 saat meskenden başka kalabildiğini söylüyor.
Polislerin psikoloğa gitmesinin “artık polislik yapamayacağı” manasına geldiğini söyleyen polislere nazaran, tahlil psikolog sayısını artırmak değil, çalışma saatlerini düzenleyen bir kanun çıkarmak. “
‘Yönetimciler toplumsal olaylarda polisi kurban ediyor‘
Polislere nazaran, ruhsal dayanağa ulaşmakta yaşanan zorluklar polislerin yalnızca aile yaşantısını değil, toplumsal olaylar sırasında vatandaşa uyguladığı şiddeti de belirliyor.
Toplumsal aksiyonlar sırasında halk ile karşı karşıya gelen pek çok polisin çoklukla uzun müddettir mesaide olduğunu belirten polisler, yorgun haldeki polislerin “bir an evvel konuta gidebilmek için” vatandaşa orantısız şiddet uyguladığını düşünüyor.
17 yıllık polis memuru Engin, meslek hayatı boyunca Seyahat Parkı aksiyonları, Kobane olayları üzere pek çok kitlesel aksiyonda misyon yaptığını söylüyor:
“Polis zati ruhsal olarak yorulmuş, mesai saatleri uzun, sınırsız ve meçhul. Amirin iki dudağın ortasında vazife yapıyor. Amirlerinin verdiği kanunsuz buyruğu yazılı olarak istese, çabucak sürgüne gönderiliyor.”
“Vatandaş kanunsuz buyruk veren isimli üniteleri değil, sokakta karşısında gördüğü polisi suçluyor. Polis burada herkese kurban ediliyor. Polisle halk ortasında bir set oluşuyor ve polis kendisini söz edemiyor.”
“Polisler ortasında, ‘Polisi yalnızca annesi sever’ diye bir kelam var. Yöneticiler de diyorlar ki ‘En güzel polis, yalnız polistir’. Zira halkın sahip çıkmadığı bir topluluğu, siyaset istediği üzere kullanır.”
‘Bizde polisin ismi yok‘
Engin, Anayasal hakları kapsamında hareket yapanlara müdahale kararının mülki yönetimciler tarafından verildiğini, fakat “toplumsal öfkenin” kanunsuz buyruk veren amirlere değil, polislere yöneltildiğini savunuyor:
“Kobane olaylarında vazife yaparken yakın bir esnaf arkadaşım bana taş attı. Polis giysim ve kaskımdan ötürü kim olduğumu anlayamamıştı. Yavaşça kaskımı çıkardım ve kendimi gösterdim. Kim olduğumu görünce çok utandı.”
“Kaskımın camını açmamın maksadı, ‘burada sen beni yalnızca polis olarak görüyorsun lakin ben tıpkı vakitte arkadaşın Engin’im’ demekti. Zira bizde polisin ismi yok.”
Yalçın Doğan da “Polislerin toplumsal olaylarda gösterdikleri fevri davranışların sebebi, uzun çalışma saatleriyle psikolojilerinin bozulması ve misyon sırasında temel muhtaçlıklarını bile giderememiş olmasından kaynaklanıyor” diyor.
Engin, toplumsal olaylara müdahale sonrası polislerde aile içi şiddet olaylarının arttığını düşünüyor:
“Toplumsal olaylardan çıkan polis, konuta gittiğinde hala harekette şahit olduğu ya da şahsen uyguladığı şiddeti tesirinde oluyor. Şiddeti özümsüyor ve ailesine de şiddet uygulamaya başlıyor.”
“Psikolojik olarak yıpranan polisler, damgalanma ve işini kaybetme dehşetiyle psikoloğa da gitmek istemiyor zira polis meczup ilan ediliyor.”
2022’nin birinci üç ayında 13 polis intihar etti
İçişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Çataklı’nın geçtiğimiz açıklamaya nazaran bu yıl birinci üç ayda 13 emniyet mensubu intihar etti, bu sayısı geçen yılın birinci 3 ayında 17’ydi.
CHP İzmir Milletvekili Murat Bakan’ın BBC Türkçe’ye verdiği bilgiye nazaran, Giresun’da intihar eden polis Semanur Süer geriye şu notu bırakmıştı:
“Ben mesleğime aşıktım. Küçük düşürdüler. Tükendim. Ruhumu erittiler. Allah’ım sen yardım et. Yalnızca sana sığındım Rabbim.”
Bakan, bu vakte dek intihar eden yaklaşık 50 polis hakkında bakanlığa yazılı soru önergesi verdiğini lakin hepsine tekrarlanmış karşılık aldığını söylüyor.
Yalçın Doğan’ ise polis intiharlarında yaşanan artışın sebebinin uzun çalışma saatleri, berbatlaşan iktisat ve amir baskılarından kaynaklandığını belirtiyor.
“Artan enflasyon ve kira fiyatlarının yükselmesiyle, polislerimiz ekonomik ıstırap çekmeye başladı. Eşi ve çocuklarının maddi manevi gereksinimlerini karşılayamayan polislerimizin buhrana girerek intihar ettiğini düşünüyoruz.”
‘Halil, uzun çalışma saatleri sebebiyle intihar etti‘
16 yıllık polis memuru Hüseyin, geçen yıl intihar eden çalışma arkadaşı Halil Akkaya’nın uzun çalışma saatleri sonucu girdiği buhran sebebiyle intihar ettiğini düşünüyor:
“Halil üç ay boyunca 12-12 sisteminde, ailesinden ve arkadaşlarından uzak kalarak çok ağır çalışmıştı. Son aylara hakikat küskünlüğünü ve polis olduğu için pişmanlığını lisana getiriyordu.”
“Bu hususta üste yapılan şikâyet sonrasında önemli bir baskıyla karşılaşınca, ‘artık dayanamadığını’ söyleyen bir not bırakarak intihar etti.”
Hüseyin, ağır bir çalışma temposu içerisinde çalıştığını ve 12 saatlik vazifeden sonra birkaç saat istirahat edip, tekrar vazifeye çağırıldığını belirtiyor:
Polis İbrahim de yakın çalışma arkadaşının intihar ettiğini ve yıllarca atlamadığını söyleyerek, “Bu intihar olayına bile biz gittik. Gözümün önünden gitmiyor. Bizim mıntıkamızda olduğu için biz gittik, cenazesini biz kaldırdık” diyor.
Haziran ayında Meclis’e sunulan polis intiharlarıyla ilgili araştırma komitesi talebi, AKP ve MHP oylarıyla reddedildi.‘Polisler, sürülme kaygısıyla itiraz edemiyor‘
Polislere nazaran tüm meselelerin sebebi, tesirli bir kanun olmamasından kaynaklanıyor.
İbrahim, polislerin tayin sisteminin de kanuna değil, yönetmeliğe bağlı olduğunu söyleyerek, tayinlerin büsbütün yöneticilerin kararıyla belirlendiğini söylüyor:
“İdare ile meşakkat yaşarsan, bilhassa vilayet içi tayinlerde tek bir imza ile misyon yerin değişiyor. Emniyet teşkilatında hiç kimsenin bu hususta teminatı yok.”
Günde 12 saati aşan vazifelerde çalıştığını söyleyen Hüseyin ise emniyet içerisinde tesirli bir şikayet düzeneği olmadığını belirtiyor:
“1979 yılından kalma bir disiplin kanunumuz, polisin kendi ortasında dahi meselelerini sistemli ve kâfi bir biçimde konuşmamasına sebep oluyor. Polisler ceza almak ya da sürgün edilmek endişesiyle yaşadığı sıkıntıları konuşamıyor.”
“Herhangi bir şikâyet mercii, sivil toplum örgütü ya da sendikası olmayan polis, çıkmaza giriyor. Çalışma kaidelerinin uygunlaştırılması için şikayetini CİMER’e bile yazsa, yeniden dönüp kendisine mobbing uygulayan amirine hesap veriyor, sürgün edilmekle tehdit ediliyor.”
Doğan ise, “Mesleğe başlamadan evvel tam teşekküllü sıhhat kuruluşlarında bedenen ve ruhsal olarak sağlıklı olduklarına dair rapor alınan polisler, mesleğe girdikten birkaç yıl sonra nasıl bu hale geliyor?” diye soruyor.
“Cemaatlerle birlikte amir baskısı daima arttı”
34 yıllık polis memuru Mesut, emniyet teşkilatı içerisinde çeşitli cemaatlerin aktifliğinin artmasıyla işçi üzerindeki “amir tahakkümünün” giderek arttığını söylüyor.
Meslek hayatı boyunca emniyette ‘her devranın bir cemaati’ olduğunu lakin son yıllarda bu durumun katlanılmaz bir hal aldığını anlatıyor:
“Cemaatin tesiriyle 22 yaşındaki komiser yardımcısı olarak atananlar, 50 yaşındaki polise ‘Git, botumu getir’ diye buyruk veriyor. Ağır bir amir tahakkümü var. Kanunsuz süreçler uygulayıp, ‘Ben yaptım, oldu’ diyorlar.”
“Ama bir rastgele bir cemaat ögesinden gelmişsen, kendinden düşük rütbedekilere bile ‘abi’ diye sesleniyorlar. Hakkını aramaya kalkıp bu muameleye karşı çıktığınızda, sizi vatan haini yapıp soruşturma açıyorlar.”
“Onun ayak işleri için koşturmuyorsanız, 34. unsura nazaran ‘uyumsuz memur’ oluyor ya da sürülüyorsunuz. Biz amir memuru değiliz ki, biz hukuk memuruyuz.”
“Önceden işçi ortasında ayrım yoktu. Kurumda cemaatlerin tesiri çok yaygınlaşınca, cemaatler ortasında bir hiyerarşi ve kurumsal ayrışma kelam konusu oldu. Onların yazdığı kitapları okuyacaksın, onların söyledikleri yerleri ziyaret edeceksin, onlar üzere davranacaksın yoksa vatan hainisin.”
Ailesiyle birlikte 5 kent değiştirdiğini ve emekli olmazsa bir defa daha Doğu misyonu geleceğini söyleyen Mesut, birkaç ay evvel emeklilik müracaatında bulunduğunu anlatıyor:
“Çocuklarımın eğitim hayatı daima tayinlerden dolayı zati makûs etkilendi. Benim çocuğum ortaokula geçmeden 4 tane okul değiştirdi. Gücüm bir şark daha görmeye yetmez, çocuğum burada üniversite okuyor.”
Polis İbrahim de, “Amir baskısı teşkilatta emek üzere, su üzere bir şey. Teşkilatın idare tarzı bu” diyor.
Doğan ise, “Anayasal hakkınız olan yıllık müsaadelerinizi bile amirin o anki ruh haline nazaran kullanabiliyor ya da kullanamıyorsunuz” diyor.
BBC Türkçe’ye konuşan polisler, yeni yapılacak bir kanun ile polislerin çalışma saatlerinin haftalık 40 saat olarak kanunda açıkça belirtilmesini ve seferberlik harici hiçbir inisiyatif ile bu hakkın kısıtlanmamasını talep ediyor.
Polisler ayrıyeten “ek görevlerin” sonlarının taşra yönetimlerinin inisiyatifine bırakılmadan kanunla belirlenmesini, tayinlerde ise işçinin hizmet puanı ile bilgisayar teknolojileri kullanılarak atama yapılmasını istiyor.