Ukrayna’da katledilmiş sivillere ilişkin şoke edici manzaraların ortaya çıkmasından sonra, daha evvel Rusya’nın elinde olan bölgelerdeki savaş cürümleri iddilarının derhal araştırılması davetleri yapıldı.
Lakin Ruslar’ın sivillere yönelik yaygın ataklarının savaş kabahati olup olmadığı çok daha geniş kapsamlı soruları gündeme getiriyor.
Ukrayna’nın Çernihiv kentindeki bir dizi Rus saldırısını inceleyip, Ukrayna genelindeki taktikleriyle uyumlu olup olmadığını ve stratejilerini gözler önüne serip sermediğini inceledik.
Haberdeki birtakım detayları rahatsız edici bulabilirsiniz.
1: Sivillerin direkt gaye alınıp alınmadığı savı
20 yaşındaki Diana “Üzerimize ellerindeki her şeyle ateş açtılar” diyor. Rus tankıyla müsabakalarından dakikalar sonra, ailesinin yarısı ölmüştü.
Diana, annesi İrina, erkek arkadaşı Saşa ve küçük kardeşi Maxim, haftalar süren bombardımanın akabinde 9 Mart’ta Çernihiv’den kaçıyordu. Tek bir hedefleri vardı. Akrabalarının onları beklediği ülkenin batısına geçmek.
Lakin güneye yanlışsız gitmeye başlamalarından dakikalar sonra, tehlikeyle burun burnuna geldiler.
Volkswagen Golf arabaları Koliçivka köyünü geçerken, Saşa ilerideki Rus tanklarını gördü. Tanklardan biri çabucak ateş açtı. Gaza sonuna kadar basıp, süratle tehlikeli bölgeyi geçmek istedi lakin sonra otomobil istop etti.
Ateş devam etti. Saşa bağırarak dışarı çıkmalarını söyledi. Ancak 15 yaşındaki Maxim vurulmuştu. Göğsunde bir delik vardı ve ağzındar kan geliyordu.
Diana, Saşa ve Irina çalılıklara yanlışsız süründü. Lakin askerler yaklaşıyor, birbirlerine bağırıyor ve ailenin nereye saklandığını soruyorlardı. Üzerlerin gerçek ateş açıldı.
Diana’nın ayağında ağır bir yara vardı. Saşa yarayı sarmaya çalıştı lakin İrina’ya yardım etmek için döndüğünde, dehşet daha da büyüdü.
Diana, BBC’ye yaptığı açıklamada “İrina ceketini açtı ve saracak hiçbir şey olmadığını ördük. Mermi karnının bir kısmını ve bağırsaklarını delip geçmişti.
Tekrar silah sesi duydular ve artık sona geldiklerini düşünen Diana Saşa’ya döndü.
“Birbirimizi sevdiğimizi söyleyecek kadar vaktimiz vardı. Saşa’ya ‘Burada ölecek miyiz?’ diye sordum. ‘Büyük ihtimalle’ dedi.
“Annem bizimle biraz daha süründü. Dönüp dönüp, ‘Anne, sürün, lütfen, lütfen’ dedim. ‘Evet, evet’ dedi. Sonra yere yattı. Orada öldü.”
Diana, önünde gidip sık çalılıklardan yol açan Saşa’yı sürünerek takip etmeyi sürdürdü. Yanan bir tarlayı ve ormanı geçtiler.
Diana ve Saşa hayatta kalmayı başardı ve Diana hastaneye gitti. Sol ayağındaki dört parmağını kaybetmişti.
Diana, aksanları, giydikleri üniformalar ve tankların birindeki Z işareti nedeniyle kendilerine saldıranların Rus olduğundan kuşku etmiyor.
BBC’nin doğrulama takımı, hücumun olduğu yerin yakınlarında yasal bir askeri maksada dair rastgele bir delil bulamadı.
Öteki yerlerde sivil araçlara hücumlar
- Mahallî makamlar, savaşın başından beri Çernihiv’de ortalarında 6 çocuğun da bulunduğu 25 sivilin kaçmaya çalışırken araçlarına yönelik taarruzlarda ya da kamusal alanlarda öldürüldüğünü söylüyor.
- Kiev civarında Ukrayna’ya ilişkin bir insansız hava aracı tarafından çekilen imajlarda, aracından elleri havada çıkarken öldürülen bir adam görülüyor. Eşi de aracın içinde vurularak öldürüldü.
- Yakınlarına nazaran Ukrayna’nın güneyindeki Herson bölgesinde, beş kişilik bir aile bir denetim noktasındaki Rus askerlerince öldürüldü.
2: Temel gereksinim hizmetlerini kesmek
Su, insanların en temel ihtiyacı ve Ruslar’ın Çernihiv’deki su tedarikini taammüden gaye aldığına dair ispatlar var.
Kentin dışındaki su pompalama istasyonu 14 Mart’ta vuruldu.
Su şirketinin Çernihiv’deki müdürü Serhiy Malyavko’ya nazaran akında bir su deposu ağır hasar aldı ve denetim merkezi tahrip edildi. Malyavko ayrıyeten, tesisteki bir emekçinin ailesinden üç bireyle birlikte öldüğünü belirtti. Aile, bombardımanda meskenlerinin yıkılmasından sonra tesise sığınmıştı.
Twitter kullanıcısı @obetrix’in yerini tespit ettiği tesisten alınan uydu fotorağrafları, öbür binalardan uzakta, ormanlık bir alanda yer aldığını gösteriyor.
Su şirketinin yayımladığı fotoğraflarda da ağır hasar almış bir su arıtma tankıyla, yerdeki küçük kraterler görülüyor.
Hollandalı barış yanlısı kuruluş Pax’tan silah araştırmacısı Wim Zwijnenbur, uydu fotoğraflarında görülen kraterlerin diziliminin yerden bir akına işaret ettiğini söylüyor.
“Şarapnel tesiri ve patlama tarafı, füzelerin su tesisine batıdan ateşlendiğine işaret ediyor. Mevkilerine dair halka açık bilgilere nazaran bu da tesisin batısındaki Rus birliklerinin hareketleriyle uyumlu.”
Konuştuğumuz uzmanlar, tesisin kendisine erişim olmadan, kullanılan silahları tam olarak bilmenin mümkün olmadığını söledi. Ağır hasara füzelerin dışında, ağır silahlar ve havan ateşi de yol açmış olabilir.
Çernihiv Su Şirketi, hücuma uğrayan başka tesislerin fotoğrafların yayımladı.Su şirketinin müdürü, tesisin üç gün üst üste vurulduğunu söylüyor.
BBC’ye konuşan Malyavko “Askeri bir amaç yoktu. Rus birliklerinin kentte doğalgaz, elektrik ve su tedariki olmaması için kentin altyapısını yok ettiğine yüzde 100 eminim” dedi.
Malyavko, diğer noktalardaki iki tesisin daha vurulduğunu ve kent nüfusunun birçoklarına verilen suyun kesildiğini belirtti.
“Bu halkı paniğe sürüklemek için yapıldı. Rusya muhtemelen bir insani facia oursa, mahallî makamların müzakerelere başlayacağını ve kentin teslim olacağını umuyor.”
Diğer yerlerde su tesislerine ataklar
- Mariupol Belediyesi, Rus güçlerinin taammüden su pompalama tesislerini ve buradaki su deposundan çıkan ana boruyu gaye aldıklarını söylüyor.
- Ukrayna hükümeti ülke genelindeki öteki su ve atık su arıtma tesislerine ağır hasar verdirildiğini söylüyor.
3: Sorumluluğun reddi
16 Mart sabahıydı ve Ukraynalı gazeteci Alina Klimenko, kentte çok muhtaçlık duyulan ekmek dağıtımının yapılacağını haber aldı. Babası Vitali kuyruğa girmek için koştu.
Lakin kısa bir mühlet sonra yakındaki bir meskene ateş açılınca uzaklaştı. Kentteki bombardımanlara alışmış başkaları ise kalmayı seçti.
Ve sonra ekmek kuyruğu isabet aldı.
Alina olayın akabinde, yaşananları çekmek için koştu. Çektiği görüntüde yerdeki cesetler ve olay yerine süratle giden ambulanslar görülüyor.
Ukrayna makamlarına nazaran en az 14 sivil öldü.
Alina’nın çektiği imajların gerçek olduğunu teyit ettik ve kayıt yapılan yerin kentin meskun mahallerinden biri olduğunu belirledik.
Geçmişte askerlik yapan Alina’nın babası, ateşin kuzeydoğudan geldiğini söyledi. Bu tespit, Savaş Çalışmaları Enstitüsü’nün (ISW) haritalama grubuna nazaran Çernihiv’in kuzeyinde faaliyet gösteren Rus birliklerinin düzenlediği taarruzla uyumlu.
Silah uzmanı Mark Cancian, BBC’nin araştırmasını inceledi. Verilen hasarınn 30 kilometreye kadar menzili olan bir füzeyle uyumlu olduğunu belirtti.
16 Mart’a ilişkin bir uydu fotoğrafı, bu tıp silahlara sahip Rus güçlerinin Çernihiv’in 14 kilometre kuzeydoğusunda olduğunu gösteriyor.
Kiev’deki ABD Büyükelçiliği başta kusurlu bir formda kentteki Rus güçlerinin sivilleri vurarak öldürdüğünü duyurdu.
Bu sav Moskova tarafından süratle yalanlandı ve kentte Rus askeri olmadığını söylediler. Fakat Ruslar daha da ileri gidip, olayın ya sahnelendiğini ya da öldürülenlerin “Ukraynalı milliyetçilerin” kurbanı olduğunu savundu.
Rus hükümetinin bu çeşit çok sayıda sorumluluk reddi açıklaması var.
Rusya’nın başka sorumluluk retleri
- Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Ruslar çekildikten sonra Buça’da çekilen ceset imgelerinin “kurgu” olduğunu tez etti. Uydu fotoğrafları bu argümanla çelişiyor. BBC daha evvel Rus yetkililer tarafından lisana getirilen birçok argümanın gerçek olmadığını ortaya çıkarttı.
- Londra’daki Rusya Büyükelçiliği, Mart ayında Mariupol’deki bir doğum hastanesinin bombalanmasının kurgu olduğunu tez etti. BBC bu iddiayı yalanlayacak deliller buldu.
- Mariupol’de sivillerin sığındığı bir tiyatro binasının vurulması sonucu 300 kişinin öldüğü iddia ediliyor. Rusya, yaygın bir biçimde kınanan saldırıyı düzenlediğini reddetti.
Savaş cürmü ispatı var mı?
Savaş hatalarının kovuşturulmasında kritik bir faktör, sivillerin taammüden gaye alındığına dair net delil elde etmek.
Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin eski soruşturma koordinatörü Prof. Alex Whiting, manzaralar ve şahit anlatımlarının başlangıç noktası olabileceğini söyledi.
Lakin uzmanların daha sonra bir dizi temel soruyu yanıtlaması gerek:
- Bu maksatlar rastgele bir halde askeri olarak algılanmış olabilir mi?
- Bölgede askeri amaç var mıydı?
- Siviller kusurlu istihbarat ya da hatta bir silah yanılgısı sonucu maksat alınmış olabilir mi?
Çernihiv’de isabet alan bir otel ve stadSavaş boyunca Ukrayna istihbaratı, Rus güçleri ortasındaki konuşmalara ilişkin olduğunu argüman ettikleri konuşmaları yayımladı.
Rusça konuşan bir adamın bir sivil araca ateş alma buyruğu aldığı duyuluyor.
Bu konuşmaların gerçek olup olmadığı BBC tarafından teyit edilmedi.
Fakat dengeli davranış kalıplarına dair bir fotoğraf oluşturarak savcılık tezlerini güçlendirebilir.
İnsan hakları hukuku uzmanı Sareta Eşref, soruşturmacıların askeri strateji fotoğrafını oluşturabilmek için su tesislerinin, hastanelerin ve süpermarketlerin gaye alıp alınmadığına bakıp, bu davranış kalıplarının ülke genelinde yaygın olduğunu göstermeye çalışabileceğini belirtiyor.
Eşref “Bu, sivil nüfusu dizlerinin üzerine çökertmek niyetiyle, taammüden gaye almaya dair delilleri çok daha net gösterebilir” dedi.
Eşref, savaş devam ettikçe Rusya’nın daha evvelki savaşlardaki taktiklerini hatırladığını vurguladı:
Bu makalede yer verilen tüm iddilarla ilgili Rusya Savunma Bakanlığı ile temas ettik. Şimdi bir cevap alamadık.