Tüm dünyada besin güvenliği daha yüksek sesle konuşulmaya devam ederken Türkiye’den kesim temsilcileri üretim konusunda ikazlarda bulunuyor. Tarımda günübirlik siyasetler yerine uzun devirli ve üreticiyi merkeze alan planlar talep eden bölüm temsilcilerine nazaran bu kurallar sağlanmazsa önümüzdeki süreçte besin arzında ve fiyatlardaki sorun artarak devam edecek. Buna nazaran bu süreçte belirsizlik üreticinin topraktan uzaklaşmasına neden oluyor.
Dünya Bankası, Milletlerarası Para Fonu (IMF), Birleşmiş Milletler Dünya Besin Programı (WFP) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), besin güvenliği konusunda acil aksiyon davetinde bulundu. Yapılan davette savaş, bölgesel çatışmalar, iklim değişikliği ve yakın periyotta tüm dünyayı etkileyen pandeminin besin güvenliğini tehlikeye attığı vurgulandı. Ayrıyeten gelinen noktada temel besin arzındaki meseleye dikkat çekilirken fiyat artışlarının tüm dünyayı etkilediği belirtildi. Bu nedenle ülkelerden de gübre ve besin eserlerin ihracatında kısıtlamalardan kaçınmaları istendi.
Pekala Türkiye’de durum ne? DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan uzmanlara nazaran sorunun kaynağı üretimde başlıyor. Türkiye’nin uzun yıllardır üretimde hakikat ve sürdürülebilir bir sistemi oturtamadığını belirten uzmanlara nazaran bu durum önümüzdeki yıllar için büyük bir tehlikeyi de beraberinde getiriyor.
Tüm dünyanın besin üretiminde ve tedarikinde yeni sıkıntılarla müsabakaya devam ettiğini söyleyen Türkiye Ziraatçılar Derneği (TZD) Genel Lideri Hüseyin Demirtaş, “Yaşanan meşakkatler ülkeleri kendi tedbirlerini almaya zorluyor. Bunun birinci adımı da ihracat kısıtlamaları olabiliyor. Böylelikle kendi iç piyasalarını istikrarda tutmaya çalışıyorlar. Fakat bir ülkede muhakkak bir eserin ihracatına ve ithalatına kısıtlama getirilmesi öteki ülkelerde yeni meseleler oluşturabiliyor. Yakın devirde savaş yüzünden buğday ve yağ fiyatlarında yaşananları gördük” diyor.
Kesim temsilcileri burada temel eserlerdeki yerli üretim oranına dikkat çekiyor. Demirtaş, buğday üzere temel bir eserde bile kuraklık tesiriyle yeterlilik oranının düştüğünü belirtiyor. Buna nazaran iç piyasada düşen fiyat, ithalata yönelimi arttırıyor. İhracatçı ülkeye apansız gelen talep artışı ise o eserin hem fiyatını arttırıyor hem de bulunabilirliğini azaltıyor.
Özel kesimin denetiminde
Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO) Lideri Baki Remzi Suiçmez ise besin güvenliğini sağlamanın en değerli yolunun uzun yıllara dayanan sürdürülebilir tarım siyasetleri olduğunu belirtiyor. Türkiye’nin bugün, yıllar evvel uygulamaya başladığı yanlış siyasetlerin sonucunu yaşadığını anlatan Suiçmez, “Her ülke kendi tarım siyaseti doğrultusunda periyot dönem ithalatta ve ihracatta kısıtlamalara gidebilir. Bu yanlış bir adım değil. Yalnızca artık tehlikenin ne kadar büyüdüğünün çok değerli bir işareti. Dünya Bankası, Milletlerarası Para Fonu, Birleşmiş Milletler Dünya Besin Programı ve Dünya Ticaret Örgütü’nün bu daveti yeni değil. Hatta Türkiye’nin bugün yaşadığı problemlerin merkezinde de bu milletlerarası örgütlerin planlı teklifleri var. Türkiye, yıllar evvel bu örgütlerin tavsiyeleri doğrultusunda tarım siyasetlerini şekillendirdi. İç piyasayı denetim eden kamu iktisadi teşebbüslerinin aktifliğini azalttı ve üretimi büsbütün özel dalın denetimine bıraktı. Artık bu kurumların yokluğunun eksikliğini çekiyor. Her fiyat artışından etkileniyor” tabirlerini kullandı.
Kamu artık güçlü değil
Milletlerarası kuruluşlar bilhassa gübre ihracatındaki kısıtlamaların besin güvenliği için çok değerli riskleri de beraberinde getirdiğini açıkladı. Gübrenin her eserin üretiminde çok stratejik bir rolü olduğunu anlatan Baki Remzi Suiçmez, şöyle devam etti: “Türkiye’nin gübrede kendine yeterlilik oranı yüzde 80 düzeyinde. Halbuki geçmiş devirde Türkiye kamu teşebbüsleri ile gübre piyasasını denetim edebiliyordu. Şu an o denli bir imkân yok. Global seviyedeki doğalgaz artırımları amonyak fiyatlarını, o da azotlu gübre fiyatlarını arttırıyor. Geçen yıla nazaran gübrede yüzde 300 ila 600 ortasında bir artırım var. Bu kaidelerde bizim iç üretimimizi devam ettirmemiz zorlaşıyor. Halbuki bu alanda kamu güçlü olsaydı ve çiftçi kamu aracılığıyla şimdi üretime başlanmadan desteklenseydi bu alandaki artıştan kısmen daha az etkilenecekti. Artık gübre ithalatı yapmak zorunda kalıyorsunuz.
Türkiye kısır döngüde
“Gelinen noktada bir kriz anında artık paranız olsa da bir eseri alamıyorsunuz” diyen Hüseyin Demirtaş, besin güvenliğini sağlamanın tek yolunun hakikat tarım siyasetleri olduğunu söylüyor. Global olarak yaşanan kısıtlamalardan hem üreticinin hem de tüketicinin etkilenmemesi için acil olarak tarıma ve çiftçiye hakikat dayanak verilmesi gerektiğini anlatan Demirtaş’a nazaran bu alandaki takviyeler yanlış veriliyor. Buna nazaran Türkiye, bitmiş esere takviye vererek fiyatları denetim altında tutmaya çalışıyor. Bu durumun bir kısır döngü yarattığını söz eden Demirtaş, “Siz çiftçiye önünü görebileceği bir ortam sunmuyorsunuz. Üretim evresinde dayanak vermeyip raftaki eseri sübvanse etmeye kalkıyorsunuz. Bunun başarılı olma talihi yok” diyor.
Demirtaş, evvel girdi maliyetlerinin sabitlenmesini, motorin, gübre ve elektrik girdilerine takviye verilmesini ve uzun periyodik takviyelerin evvelden açıklanmasını talep ediyor.
Baki Remzi Suiçmez de bu alanda yapılan en büyük yanlışlardan birinin dayanaklarının yetersizliği ve yanlış vakitte verilmesi olduğunu lisana getiriyor. Çiftçinin üretimi tamamladıktan bir yıl sonra takviyeye ulaşabildiğinden bahseden Suiçmez, bu durumun çiftçiye bir fayda sağlamadığını ve üreticiyi küstürdüğünün altını çiziyor. Dayanakların ekim sürecinden evvel başlaması gerektiğini anlatan Suiçmez, “Hollanda’da şu anda çiftçiler önümüzdeki 7 yıl ne olacağını biliyor. Eserin maliyetini hesaplayabiliyor. Alacağı takviye aşikâr. Lakin bizde bu türlü bir durum yok. Birtakım yıllar eserler boşa gidiyor. Çiftçi küsüyor. Üretimi bırakıyor. Besin güvenliği için en büyük tehlike budur. Bizim her hususu düşünülmüş en az 3-5 yıllık üretim planlarına muhtaçlığımız var” diye konuştu.
Besin güvenliği noktasında buğday, ayçiçeği, arpa ve öbür yem bitkilerinde üretimin süratle desteklemesi gerektiğini aktaran Suiçmez, bu eserlerdeki eksikliğin fiyat artışlarına neden olduğunu belirtiyor. Suiçmez, istikrarlı ve sürdürülebilir bir üretim eksikliğinin altını çiziyor.
Tüketim daima artıyor
Artan besin fiyatlarının önüne yalnızca üretimle geçileceğini söyleyen Hüseyin Demirtaş ise, “Halkın alım gücü düşüyor. Global bir sorun var. İkisi birleşince besine ulaşım daha da zorlaşacak. Bunun tek devası üretim kapasitemizi hakikat kullanmak. Türkiye, kendisi üzere iki ülkeye yetecek üretim kapasitesine sahip. Tüketimimiz daima artıyor. Bu tehlikeyi görmemiz lazım” diyor.