Milletlerarası Şeffaflık Derneği’nin “Türkiye’de Yolsuzluk: Neden? Nasıl? Nerede?” isimli araştırmasına nazaran Türkiye’de toplum genelinde yolsuzluğun arttığı fikri hakimken, yolsuzluk argümanları sandık üzerinde belirleyici olacak. Araştırmaya nazaran, hükümetin yolsuzlukla gayrette başarılı olduğunu düşünenlerin oranı ise yüzde 27’de kalıyor.
Derneğin 14-17 Ocak tarihlerinde KONDA Araştırma şirketi aracılığıyla gerçekleştirdiği kamuoyu araştırmasına 2 bin 780 kişi katıldı.
Araştırma, Türkiye’de yolsuzluğun hangi kurumlarda ve kamunun hangi alanlarında yaygın olduğu, hükümetin bu bahisteki performansı ve seçmen tercihlerine ait temel bulguları içiyor.
‘Güven buhranının göstergesi’
Çalışmanın bulgularına nazaran Türkiye’de dört şahıstan üçü son iki yılda yolsuzluğun arttığı görüşünde. DW Türkçe’ye konuşan Memleketler arası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Oya Özarslan, bu bulgunun toplumun, ülkenin kurumlarına karşı önemli bir inanç buhranı içerisinde olduğunu gösterdiğini vurguluyor.
Araştırmaya nazaran, yolsuzlukla çaba edileceği ve bu gidişatın bilakis döneceği konusunda da bir ümitsizlik kelam konusu. Buna nazaran Türkiye’de üç şahıstan ikisi gelecek iki yıl içinde yolsuzluğun artacağını düşünüyor.
AKP ve MHP seçmenine nazaran de yolsuzluk arttı
Çalışmanın bulguları, iktidar ve muhalefet partilerinin seçmenleri ortasında ise gözle görülür bir farka işaret ediyor. Öteki yandan iktidar partisine oy verenler açısından da yolsuzluğun arttığı fikrinin hayli bariz olması dikkat çekiyor. Buna nazaran AKP seçmeninin yüzde 44’ü, MHP seçmeninin yüzde 63’ü son iki yılda yolsuzluğun arttığını düşünürken bu oran, CHP seçmenleri ortasında yüzde 97, İYİ Parti seçmenleri ortasında yüzde 91, HDP seçmenleri ortasında ise yüzde 92’ye çıkıyor.
Toplumun yüzde 60’ı ise hükümeti yolsuzlukla çaba konusunda başarısız buluyor. Fakat parti tercihlerine nazaran AKP seçmeninin eğilimi başkalarından epey farklı. DÜZGÜN Parti seçmeninin yüzde 91’i, CHP seçmeninin yüzde 86’sı, HDP seçmeninin yüzde 85’ine nazaran hükümet yolsuzlukla uğraşta başarısız. Bu oran MHP seçmeninde yüzde 46, AKP seçmeninde ise yüzde 19’a düşüyor.
Memleketler arası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Oya Özarslan
Milletlerarası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Oya Özarslan, “AKP ve MHP seçmeninin, genel olarak ülke içinde yolsuzluğun arttığını söz ederken, soru hükümetle ilgili bir bahse gelince burada görüş değiştirip sorumluyu hükümetten öteki yerlerde arama yöneliminde olduğunu görüyoruz” diyor. Lakin Özarslan’a nazaran oran kutuplaşmadan ötürü düşse de AKP seçmeninin beşte biri, MHP seçmeninin de yüzde 45 civarının hükümetin başarısız olduğunu düşünmesi kıymetli bir bulgu.
Siyasi partilerde yolsuzluk öne çıktı
Çalışmanın bulgularına nazaran toplumun yüzde 82 üzere büyük bir çoğunluğu siyasi partilerde yolsuzluk olduğunu düşünürken, yüzde 77 belediye ve mahallî idarelerde, yüzde 75 kamu kurumlarında, yüzde 74 medyada, yüzde 73 ise özel kesimde ‘yolsuzluk var’ diyor.
Araştırmaya katılanlar en çok yolsuzluk yapılan kamu kurumlarının yüzde 57 ile gümrük-dış ticaret olduğu görüşünde. Bunu yüzde 53 ile vergi dairesi, ruhsat ve imar, yüzde 47 ile tapu dairesi, yüzde 44 ile yargı, yüzde 43 ile hazine ve para siyaseti, yüzde 40 ile eğitim izliyor. Toplumun görece daha çok güvendiği alanlar ise dini kurumlar, diyanet, sıhhat, emniyet ve iç güvenlik. Toplumun üçte biri bu kurumlar ve alanlarda yolsuzluk yapıldığını düşünüyor. Toplumun yüzde 17’si ise orduyu, kamuda en çok yolsuzluk yapılan alanlardan biri olarak gösteriyor.
En çok yolsuzluk yapılan süreç: İhaleler
Oya Özarslan, en çok yolsuzluk yapılan süreçler sorulduğunda cevabın ihaleler olduğunu söylüyor. Buna nazaran toplumun yüzde 85’i ihaleleri en çok yolsuzluk yapılan süreç olarak görüyor. İhaleleri ise yüzde 83 ile gümrük süreçleri ve yüzde 82 ile imar ve ruhsat süreçleri takip ediyor.
Araştırmaya katılanlar Türkiye’de yolsuzluğun nedenlerini yüzde 80 ile cezasızlık, ihale sistemleri, yüzde 77 ile kurumların şeffaf olmaması, yüzde 76 ile siyaset sermaye ilgisi, dokunulmazlıklar, yüzde 71 basının özgür olmaması ve yüzde 43 ile kamuda maaşların yetersiz olması formunda sıralıyor.
AKP seçmeninin yüzde 62’si, MHP seçmeninin yüzde 68’si ihale sistemlerinin yolsuzluk üzerinde tesirli yahut çok tesirli olduğunu düşündüğünü belirtirken bu oran, İYİ Parti seçmeni için yüzde 88, CHP seçmeni için yüzde 91, HDP seçmeni için yüzde 94’e çıkıyor.
Memleketler arası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Özarslan’a nazaran büyük yolsuzluk skandallarının soruşturulmaması, bilakis bu skandalları gündeme getiren kamu vazifelilerinin ya da gazetecilerin cezalandırılması, hukuk devleti prensibinin kıymetli ölçüde zedelenmesine ve cezasızlık kültürünün yaygınlaşmasına neden oluyor.
Yolsuzlukla karşılaşan sessiz kalıyor
Toplum genelinde yolsuzluğa dair fikirler ve algılar hayli fazla olsa da kendisi yahut bir tanıdığının hiç adapsız ödeme yapıp yapmadığı ya da dolaylı yoldan bu türlü bir durumu yasayıp yasamadığı sorusuna karşılık vermeyenlerin oranı yüzde 89,5’i buluyor. Yolsuzlukla karşılaştığını belirtenlerin oranı yüzde 11’de kalıyor.
Oya Özarslan, toplumun bu soruda büyük ölçüde sessiz kalmasının söz özgürlüğü üzerindeki baskılarla ilgili olduğu görüşünde: “İnsanlar bununla ilgili görüş geliştirmekten çekiniyor, karşılaştılar ise şikâyette bulunmaktan çekiniyor. Yargı yollarının şikâyet yollarının da kapalı olduğunu düşünüyor.”
Çalışmanın bulguları, yolsuzlukla müsabakasına karşın şikâyette bulunmayanların yüzde 53’ünün yasal şikâyette bulunmanın bir yararı olmayacağını düşündükleri için, yüzde 32’sinin de gereksinim duymadıkları için şikâyette bulunmadıklarını gösteriyor. Geri kalanların ise yüzde 10’u olumsuz bir reaksiyon almaktan çekiniyor.
Oy tercihlerini nasıl etkileyecek?
Araştırmaya nazaran yolsuzluk tezleri toplumun yüzde 79’unun sandıktaki tercihlerini de etkileyecek. Bu oran 18-32 yaş ortası seçmende yüzde 83’e çıkıyor. Tekrar 18-32 yaş aralığında bulunan gençlerin yüzde 76’sı son iki yılda yolsuzluğun arttığını, yüzde 67’si gelecek iki yıl içinde artacağını düşünürken, yüzde 62’si de hükümeti başarısız buluyor.
Yolsuzluk tezlerinin oy tercihini muhakkak etkileyeceğini söyleyenlerin oranı, hayat şeklini çağdaş olarak tanımlayan bireylerde yüzde 66 iken, dindar muhafazakâr kesimde yüzde 49’da kalıyor.
Özarslan, “Üniversite mezunlarının ve çağdaşların hükümete yolsuzluk konusundaki inançları hayli az olmasının yanı sıra daha evvel ismi yolsuzluk tezlerine karışmış rastgele bir partiye oy verme eğilimleri de hayli az. Eğitim düzeyi azaldıkça, hayat usulü muhafazakârlaştıkça ve dindarlık düzeyi arttıkça bu eğilimde de bir artış ortaya çıkıyor” diye konuşuyor.
Seçmen davranışlarına bakıldığında ise kararsızların 94’ünün oy verdikleri parti hakkındaki yolsuzluk tezinin, oy tercihlerini “kesinlikle” yahut “kısmen” etkileyeceğini söylediği görülüyor. Bu oran AKP seçmeninde yüzde 61, MHP seçmeninde yüzde 67, CHP seçmeninde yüzde 79, HDP seçmeninde yüzde 83, YETERLİ Parti seçmeninde yüzde 84.
Pelin Ünker