Yorgunluk kişinin bir iş yaparken fiziksel veya psikolojik anlamda yeterli enerjiyi bulamadığı durumlar şeklinde tanımlanır. Akşam erken yatılmasına rağmen sabah yataktan kalkıldığı andan itibaren, öğlene doğru tüm enerjinin tüketilmesi de yorgunluk olarak tarif edilebilir. Yorgunluğunda ruhsal, fiziksel ve kronik yorgunluk şeklinde türleri bulunmaktadır.
Genellikle mevsim geçişlerinde yorgunluk hissi kendini daha fazla belli eder ve yorgunluğa ek olarak uykusuzluk, vücutta karıncalanma, güçsüzlük ve enerji eksikliği gibi durumlar eşlik eder. Kronik yorgunluk kişinin fiziksel aktivitelerini etkileyebileceği gibi aynı zamanda psikolojik olarak da tehdit oluşturmaktadır.
Yoğun tempolu bir günün ardından gelen yorgunluk normal olarak kabul edilebilir. Fakat bu yorgunluk dinlenmenize rağmen geçmiyorsa ve sürekli olarak tekrarlıyorsa mutlaka bir doktora görünmenizde fayda vardır. Özellikle geçmeyen yorgunlukların süresi çok önemlidir. Eğer 6 aydan uzun süren bir yorgunluğa sahipseniz muhtemelen kronik yorgunlukla karşı karşıyasınız demektir.
Yorgunluk Sendromu Nedir?
Yorgunluk sendromu şu anda araştırmacılar tarafından, etkilenenlerin kronik yorgunluk ve bitkinlikten muzdarip olduğu çok sistemli bir hastalık olarak ele alınmaktadır. Hastalıkta bağışıklık sisteminin, sinir sisteminin ve enerji metabolizmasının bozulduğuna ve vücudun normal şekilde çalışmak için yeterli enerjiye sahip olmadığına inanılmaktadır.
Sendrom bir süredir bilinmesine rağmen, karmaşık ilişkiler ve belirsiz tetikleyiciler nedeniyle yeterince araştırılmamıştır. Sendrom geçmişte “kronik yorgunluk sendromu” olarak da biliniyordu. Bugün, Miyaljik Ensefalomiyelit/Kronik Yorgunluk Sendromu için ME/CFS kısaltması araştırma camiasında yerleşmiştir. Tipik semptomlar şunları içerir:
- Bitkinlik ve yorgunluk
- Uyku bozuklukları
- Kas ağrıları
- Baş ağrısı
- Eklem ağrısı
- Konsantre olma yeteneğinin bozulması
- Algı bozuklukları
- Kelime bulma bozuklukları
- Baş dönmesi
Yorgunluk sendromunu tetikleyebilecek 5 neden
Muhtemelen yorgunluk sendromunun gelişimi için tek bir tetikleyici yoktur. Bilim adamları, yorgunluk sendromunun ortaya çıkmasına neden olan kesin bağlantıları belirlemek için hâlâ araştırmaları sürdürüyorlar.
Bununla birlikte, araştırmacılar şu anda ME/CFS’nin, hastalığı tetiklemek için birçok farklı faktörün etkileşime girdiği çok faktörlü bir olay olduğunu varsayıyorlar. Hormonal dengesizlikler, merkezi sinir sistemi hastalıkları ve otoimmün hastalıklar ME/CFS’yi yani kronik yorgunluk sendromunu tetikleyebilir.
Ancak yorgunluk sendromu başka bir hastalığın seyrinde de gelişebilir veya hastalıktan sonra kendini gösterebilir. Bu tür nedenler şunlar olabilir:
1. Anemi
Anemide, kan serumunda yeterli kırmızı kan hücresi yoktur. Bu büyük bir sorundur çünkü kırmızı kan hücreleri oksijenin akciğerlerden vücut hücrelerine taşınmasından sorumludur. Kanımıza rengini veren kırmızı kan pigmenti olan hemoglobin, akciğerlerdeki oksijeni emer ve vücuttaki her hücreye taşır. Yeterli kırmızı kan hücresi olmadan hücreler yeterli oksijen alamazlar. Yorgunluk, düşük performans ve bitkinlik gibi tipik yorgunluk sendromu belirtileri ortaya çıkar.
2. Viral enfeksiyonlar
Şiddetli bağışıklık tepkilerine yol açan viral enfeksiyonlar, yalnızca ME/CFS belirtileri ile ilişkilendirilemez, aynı zamanda ikincil bir hastalık olan yorgunluk sendromunu da tetikleyebilir. Örneğin, birçok hasta, şiddetli bir gripten kurtulduktan sonra ME/CFS’nin tipik semptomlarını ilk kez fark ettiklerini bildirmektedir. Bu bağlamda glandüler ateşten sıklıkla bahsedilir. Epstein-Barr virüsü tarafından tetiklenir, damlacık enfeksiyonu yoluyla bulaşıcıdır ve şişmiş lenf düğümleri, ateş, soğuk ve ayrıca belirgin yorgunluk, bitkinlik, halsizlik, iştahsızlık ve düşük performans ile grip benzeri semptomlara neden olur. Bu son semptomlar, glandüler ateşin üstesinden gelindikten sonra bile devam edebilir ve yorgunluk sendromuna yol açabilir.
3. Kanserler
Kanserin bir sonucu veya eşlik eden hastalığı olarak görülen yorgunluk sendromu da sıklıkla gözlenen bir nedendir. Kanser hastalıkları bazen sadece bağışıklık sistemi üzerinde değil, sinir sistemi ve hormon dengesi üzerinde de güçlü bir etkiye sahiptir. Bazı kanser türleri, kana geçen ve enerji metabolizmasında değişikliklere yol açabilen kendi hormon benzeri maddelerini üretir. Yorgunluk ve bitkinlik, tümörlerin doğrudan bir sonucudur. Kanser tedavisi de yorgunluk semptomlarına yol açar. Cerrahi müdahaleler, radyoterapi veya kemoterapi, bağışıklık sistemi üzerinde ağır bir yük oluşturur.
4. Uzun-Covid
Covid-19 etkilenenlerden bazıları, iyileşmelerinden aylar sonra hala nefes darlığı, koku alma duyusunda bozulma veya konsantrasyon ve hafıza bozukluğu gibi semptomlardan muzdariptir. Bazen sadece bir Covid-19 enfeksiyonundan sonra geç ortaya çıkan bu uzun süreli semptomlar, Uzun-Covid olarak tanımlanıyor. Artık Corona’dan etkilenen yaklaşık on kişiden birinin daha sonra Uzun-Covid’den muzdarip olacağı varsayılıyor. Yorgunluk Sendromu, Uzun-Covid’in daha yaygın sonuçlarından biridir. Göreceli olarak hafif seyreden veya asemptomatik olan kişilerde bile korona hastalığının bir sonucu olarak yorgunluk sendromu gelişebilir. Kronik yorgunluk, bitkinlik ve performans düşüklüğünün ne kadar sürdüğü kişiden kişiye değişir.
5. Yetersiz beslenme ve besin eksiklikleri
Vücudumuz yeterli besin, vitamin ve minerallere sahip değilse metabolik süreçler düzgün çalışamaz. Özellikle tek taraflı beslenme, yetersiz beslenme ve yetersiz beslenme durumunda enerji üretimi bozulur. Örneğin aşırı ve çok sağlıksız bir diyetin parçası olarak günde 500 kaloriden daha az kalori tüketen insanlar hızla yorulabilir. Mümkün olduğunca çok meyve, sebze ve işlenmemiş gıdalardan oluşan dengeli bir beslenme vücudun enerji dengesi için son derece önemlidir.
Semptomların tedavisi
Yorgunluk sendromundaki fiziksel tetikleyiciler, nedenler ve bağışıklık tepkileri arasındaki karmaşık ilişkiler bilimde henüz tam olarak anlaşılmadığından, sendromun kendisini tedavi etmenin bir yolu yoktur. Bununla birlikte, etkilenenlerde bir veya daha fazla kesin neden tespit edilirse, tedavi edilebilirler. Nedeni tedavi ederek, tipik ME/CFS yani kronik yorgunluk sendromu semptomları daha hafifletilebilir.