Kölelik, Roma devletinin adeta temel taşlarından biriydi. Parasız insan gücünü kullanan toplumun üst katmanları için vazgeçilmez bir sömürüydü. Köleler bazen vefatına çalıştırılır, aç bırakılır, azap edilir ve hatta keyfi bir halde öldürülürdü. Anlayacağınız günümüzde yayınlanan birçok sinemada gösterildiği kadar kolay bir ömürleri yoktu. İçeriğimizde, Roma’da hakikaten köle olmanın nasıl istikametleri vardı, irdeliyoruz. Buyurun👇
Roma’da köleler yalnızca tarım alanlarında yahut konutlarda çalışmıyordu. Aklınıza gelebilecek her türlü ayak işi kölelere yaptırılırdı.
Kırsal ve kentsel olarak sınıflandırılan köleler yemekten madenciliğe kadar her türlü işi yaparlardı. Örneğin; demirci, fırıncı, muhafızlık üzere çok çeşitli işleri olabiliyordu. Köleler az de olsa iş adamları için muhasebeci yahut işletmeci olarak da çalıştırılırdı. Savaş esiri bir köle olarak doğmuş olan biri, satılabilir, yangın söndürme üzere tehlikeli olaylarda kullanılabilir, inşaat işlerinde çalıştırılabilir hatta infazcı olarak bile yapılabilirdi.
Bazı köleler, doğumlarından vefatlarına kadar efendilerinin bir malı olarak yaşarlardı. Lakin kimileri, bir ölçü parayı bulabilenler, daha şanslı olurdu.
Kölelerin özgürlüklerine kavuşmalarının en eski ve kolay yolu efendilerinin onlara özgürlük tanımasıydı. Azat edilme, efendinin kendi isteğiyle yahut belirli bir ölçü para yahut merasim karşılığında gerçekleşirdi. Birtakım beşerler borçlarını ödemek emeliyle kendilerini satarak köle olurdu. Mukavele dolduğunda ise özgürlüklerine kavuşurlardı.
Köleler, ayrıyeten bir efendinin yetkisi altındayken denetim ettikleri özel mülk yahut hesaptan vazgeçerek para biriktirirlerdi.
Efendilerinin himayesi altında olsalar dahi özgürlüklerini satın almak için bu varlıkları kullanabilirlerdi. Özgür kaldıktan sonra ise sihirli bir biçimde uzman Roma vatandaşlarına dönüşmezlerdi. Azat edilmelerinin akabinde bu eski köleler, şartlı vatandaş olarak görülürdü. Ayrıyeten kamu misyonlarında yer almaları da sınırlandırılırdı.
Romalı hukukçu Gaius’a nazaran, birinci yüzyıla kadar otuz yaşının altındaki köleler azat edilmezdi.
Kölelik her periyotta zalimce ve dayanılmazdı. Roma köleleri için de durum farksız değildi. Köle sahipleri, kölelerini istedikleri üzere cezalandırabilirdi. Efendilerin malları olarak görülen kölelerden davranışlarına dikkat edilmesi beklenirdi. Şayet dikkat etmezlerse sonuçları felaket olurdu. II. yüzyıl oyun müellifi Plautus’un yazdığı oyun, In Menaechmi‘de bir köleye vurgu yapan şu kelamlar durumu açıklamakta:
‘Prangalar, değirmen, yorgunluk, açlık, keskin soğuk… Aylaklık için âlâ ödeme. İşte bundan çok korkuyorum. Öyleyse, yeterli olmak makus olmaktan çok daha yeterlidir. Lisan kırbaçlarına aldırış etmem fakat gerçek kırbaçlardan nefret ederim.’
Efendiler, kölelerini dövebilir; zincir ve prangalar kullanarak zalimce cezalandırabilirdi.
Ayrıca kölelerini satmayı, asarak yahut çarmıha gererek öldürmeyi de kendilerine hak görürlerdi. Kaçmaya çalışan köleler ise damgalanırdı.
Bazı köleler gladyatör olmak için eğitilirdi.
Çoğu kölelerden oluşan birinci gladyatörler, milattan evvel üçüncü yüzyılda epeyce yaygındı. Ünlü köle Spartaküs, Roma’nın gladyatör okullarında eğitilmişti. Bu okulların da güçlü şartları vardı. Gladyatörler de tıpkı mahkumlar üzere muamele görüyordu. Tıbbi yardım, beslenme, eğitim için teçhizat almaları ise onları mahkumlardan ayıran sayılı şeylerdendi. İnsandan çok yatırım muamelesi gören bu şahıslar pek sık öldürülmüyordu.
Arkeolog Wolfgang Neubauer’a nazaran, gladyatörler çok kıymetliydi. Evvelden köle olan birçok kişi gladyatör olmak isterdi.
Özgürlüklerini satın aldıktan sonra kısıtlı seçeneklerle gladyatör yemini ederek kendilerini yeni bir esaretin kollarına atıyorlardı. Böylelikle ateşle yakılmayı, zincirlenmeyi, öldürülmeyi göze almış oluyorlardı.
Köleler ekseriyetle efendilerinden uzak bir odada kalırdı.
Fakat kimileri gece bir muhtaçlık olması durumunda yakın odalarda kalabilmekteydi. Yeniden de köleleri özgür erkek ve bayanlardan başka tutmak için kararlı bir gayret vardı. Çoklukla bir kölenin odası ambar yahut kilerin yakınında bulunur ve yerler öteki kölelerle paylaşılırdı.
Köleler, fakir özgür erkek ve bayanların giydiği giysilerden çok da farklı olmayan kolay giysiler giymeye zorlandı.
Efendiler, kölelerine iki yılda bir giymeleri için bir yelek, tunik ve ayakkabı verirdi. Roma’da moda olan hiçbir giysiyi kullanmalarına müsaade verilmezdi. Bayan kölelerin verilen kıyafetler dışında bir elbise giymeleri yasaktı. Romalı bayanların klasik kıyafeti olan stola da bu yasağın içindeydi. Seneca’ya nazaran Roma senatosu, kölelere toplumda kolay fark edilmeleri için üniforma giydirmeyi düşündü. Ancak kölelerin ne kadar çok sayıda olduklarını bilmelerini engellemek gayesiyle bu kanıdan vazgeçtiler.
Roma’nın üst katman insanlarının kölelerin muhtemel bir isyanı konusunda her geçen gün artan bir telaşı vardı.
Zaman vakit Roma sosyetesini tehdit eden küçük çatışmalar oluyordu. Geniş kapsamlı isyan ise Spartaküs önderliğinde gerçekleşti. Spartaküs, yaklaşık yetmiş bin köle ve destekçi barındıran ordusuyla köle ihtilaline liderlik etmeye başladı. Milattan evvel 73-71 yılları ortasında sayısız çaba veren köle ve destekçi ordusu Spartaküs katledilene kadar Roma ordusuyla çatıştı. Kaynaklara nazaran, insan özgürlüğü için vefatına çabalayan Spartaküs son anına kadar kahramanca savaştı.