Dürer’in dünyaca ünlü gravürü ‘Şövalye Vefat ve Şeytan’a baktığınızda ne görüyorsunuz? Yalnızca bir şövalye mi? İnanın burada bir şövalyeden çok daha fazlası var. Mevt, şeytan, hayatın kısalığı ve daha fazlası. Yazımızı okuduktan sonra bu yapıta bakış açınız büsbütün değişecek.
Kaynak: https://twitter.com/culturaltutor/sta…
Bu yapıtın ismi Şövalye, Mevt ve Şeytan.
Tüm vakitlerin en yetenekli sanatkarlarından biri olan Albrecht Dürer tarafından 500 yılı aşkın bir müddet evvel yapılmış.
İlk bakışta gördüğünüz yalnızca bir şövalye olabilir fakat aslında yalnızca bir şövalyenin resmi değil… Çok daha fazlası.
Detaylara inmek lazım. Hepsini anlatacağız tek tek lakin minik bir ayrıntısı şimdiden söyleyelim. Yapıtta gördüğünüz kum saati burada hayatın kısalığını temsil ediyor.
Daha fazlasını söylemeden evvel Dürer’i biraz daha yakından tanıyalım.
Nürnberg’de doğan Albrecht Dürer (1471-1528), yaşadığı devirde Avrupa’nın en tanınan sanatkarıydı.
Neden? Zira o, rastgele bir fotoğrafın yapabileceğinden çok daha fazla yayılan illüstrasyonlar üretmiştir.
Dürer’in ağaç oymaları ve bakır gravürleri, bağımsız baskılar oluşturmak ve kitapları resimlemek için kullanıldı.
Avrupa’da yalnızca birkaç yıl evvel icat edilen matbaa, sonrasındaki internetin icadı üzere bir ihtilal niteliği taşıyordu.
Çünkü bilgi (ve sanat) her zamankinden daha erişilebilirdi.
1498’deki Apocalypse çizimleri, Dürer’e kıta çapında ün kazandıran şeydi.
Aslında birinci başarılı illüstratör o değildi, lakin Dürer bu sanatsal ortama hassasiyet, incelik ve güç getirdiği için öne çıkıyordu.
Ve baskıları da tüm Avrupa’da satıldı.
Leonardo, Raphael ve Michelangelo hakkında yazan İtalyan biyografi müellifi Giorgio Vasari de Dürer’den övgüyle bahsetmiştir.
Vasari, yazılarında en çok Dürer’in fevkalade hayal gücünden bahsediyor ki esasen bu da onun en bilinen özelliklerinden biri.
Dürer, 1490’lı yıllarda İtalya’ya gittiğinde, İtalyan Rönesans sanatını tanımlayan matematiksel perspektif ve orantı çalışmalarından çok şey öğrendi.
Hatta rastgele bir Floransalı hümaniste yakışır biçimde, insan oranları üzerine kendi kitabını yazdı ve resimledi.
Dürer gerçekçiliğe aldırış etmeyen, bol detay ve kalabalık sahnelerle dolu Orta Çağ sanatına da kanalize olmuştu.
Net bir halde söz edebiliriz ki, Dürer bir halde üç farklı sanatsal akımı bir ortaya getirmenin ve eşsiz bir üslup üretmenin bir yolunu bulmuştu.
Peki bunu nasıl başardı? Dürer, belirli ki harikulâde doğal yeteneğe sahip bir sanatçıydı.
Dua etmek için kaldırılan elleri çizerken bile farkı ortada…
Ancak bunun için yalnızca bir maharet sıkıntısı deyip geçemeyiz. Dürer’in dikkate kıymet bir kişiliği vardı ve Dürer’i bu kadar güçlü bir sanatçı yapan, yeteneği kadar kişiliğiydi.
Bu yalnızca bir tavşan bile olsa, dünyayı derinden merak etmiş ve fotoğraflarını ona nazaran yapmıştır.
Çalışmalarını büyük bir güç ve özgünlükle dolduran bu dikkate kıymet kişilik, birebir vakitte şaşırtan bir egoistliğin eşiğindeydi.
İşte karşınızda kendine son derece güvenen bir adam. Burada gördüğünüz, Dürer’in, -genellikle İsa Mesih’in tablolarında gördüğümüz pozdaki -bir otoportresi.
Dürer yapıtlarını öteki sanatkarların yaptığı üzere olağan bir halde imzalamak yerine A ve D harflerinden (baş harfleri) oluşan bir monogram kullanırdı.
Dürer sahiden sanatsal bir süperstardı.
Giorgio Vasari, Dürer’in popülaritesinin ve muvaffakiyetinin, aslında kendi çalışmasını Dürer’inmiş üzere gösteren Marc Antonio Bolognese isimli bir İtalyan da dahil olmak üzere, oburlarının onu kopyalamasına yol açtığını açıklıyor.
Dürer’in ahşap oymaları ve gravürleri fotoğraflarından daha uygundu lakin portrelerinin süperliğini de görmezden gelemeyiz.
Dürer, kim olursa olsun tüm modellerine tıpkı yoğunlukta bir ilgi gösteriyordu ve yapıtlarını o denli yaratıyordu.
O periyotta bir bilim adamı, Dürer’in ahşap oymalarının ve gravürlerinin renksiz olduğunda daha güzel göründüğünü söyledi.
Mahşerin Dört Atlısı’nın iki versiyonunu karşılaştırırsak, aslında haksız olmadığını görüyoruz. Renk, bir halde, çizimlerinin canlılığını ve özgünlüğünü azaltmış üzere gözüküyor.
Dürer’in en büyük başarısı, ‘Melankoli’ gravürüyle daha evvel sanatta bilinmeyen bir ruhsal yoğunluk ve derinliği ortaya koymasıydı.
Giorgio Vasari’nin kelamlarıyla bu yapıtı ile ‘dünyayı hayrete düşürdü.’
Bu da bizi yavaş yavaş asıl mevzumuza ‘Şövalye, Mevt ve Şeytan’a getiriyor.
‘Şövalye, Vefat ve Şeytan’ Erasmus’un yazdığı bir kitaba dayanıyordu.
Acımasız, esprili, ölçülü Erasmus’u, burada Holbein’ın portresinde görüyoruz.
Erasmus boşanma ve bayanların eğitimi hakkında yazılar yazan tıpkı vakitte idam cezasına ve dini zulme karşı çıkan bir alımdı.
1502’de bir bayan, Erasmus’tan kocasının yanılgılı davranışlarını değiştirmesi için yardım istedi. Bu nedenle Erasmus, ‘The Manual of Christian Knight’ı yazdı.
Buradaki şövalyenin zırhı ve silahları bıçak ve çelik yerine inanç ve bilgiydi.
Dürer’in, Erasmus’un ‘erdem şövalyesi’ne dayanan ve bir alegori olan çizimi, birçok kere yanlış kullanıldı ve kasıtlı olarak yanlış anlaşıldı.
Halbuki Erasmus, her türlü şiddete ve savaşa karşı çıkan müsamaha ve uzlaşmayı savunan biriydi.
Erasmus gerçek bir Avrupalıydı, ve tüm uluslar ortasında ahenge inanan biriydi., milliyetçi değildi.
Erasmus Avrupa’nın dört bir yanında geniş çaplı seyahatlerinde ister anavatanı Hollanda’da olsun ister Almanya, İngiltere, İtalya yahut İsviçre’de, nerede olursa olsun kendini daima konutunda hissetti.
Kim bilir tahminen de Dürer, Erasmus’un fazilet şövalyesini tasvir edecek yanlışsız sanatçı değildi.
Erasmus nazik, ölçülü ve kuşkucuydu; Dürer ise ağır, çabalı ve kararlıydı.
Ne olursa olsun bir gerçek var ki, o da bu iki aklın kapalı muahedesi sayesinde tarihin en büyüleyici sanat yapıtlarından birinin ortaya çıktığı…
Dürer’in “Şövalye, Mevt ve Şeytan” yapıtında vurguladığı değerli figürler var. Birincisini başta söylemiştik.
Şövalyenin yanındaki cet binen kişi ‘Ölüm’, geride gördüğümüz ise ‘Şeytan’. Mevtin elinde tuttuğu kum saati hayatın sonsuza kadar sürmediğini ve kısa olduğunu temsil ediyor.
Dikkat çeken öbür bir ayrıntı ise vakti kısıtlı olmasına karşın ‘Şövalye’nin epeyce sakin görünmesi. ‘Ölüm’e bakmıyor ve tasa dahi duymuyor.
Bir şövalyeden çok daha fazlası demiştik…