İsrail’de yılbaşından bu yana devam etmekte olan protestolar, Başbakan Netanyahu’nun Savunma Bakanı Yoav Gallant’ı vazifeden alması ile alevlendi. Halk, İsrail meclisi Knesset’in sunduğu yeni yargı ıslahatını protesto ederken İsrail’in para ünitesi şekel, dolar karşısında düşmeye devam ediyor. Pekala İsrail protestolarında neler oluyor, halk neden Başbakan Netanyahu’nun istifasını istiyor?
Kaynak; BBC ve Haymi Behar
İsrail’de Başbakan Netanyahu’nun Savunma Bakanı Yoav Gallant’ı vazifeden uzaklaştırma kararının akabinde, yılın başından itibaren on binlerce insanın sokağa çıktığı protestolar tekrar alevlendi.
Ülkenin Savunma Bakanı hükümetin ‘yargıyı elden geçirme’ planlarını durdurma davetinde bulunmuş, bunun akabinde Başbakan Binyamin Netanyahu (Bibi) bakanı misyondan almıştı.
Peki bu kararın arkasında ne yatıyor, İsrail’de beşerler neden protesto ediyor?
Twitter’da Haymi Behar’ın husus üzerinde hazırladığı yazı ve Birleşik Krallık medya kuruluşu BBC’nin haberlerini sizler için derledik.
Öncelikle İsrail’in bağımsızlığını ilan ettiği 1948 yılından bu yana bir Anayasası yok ve Anglo-Sakson mirası Common Law (Genel Hukuk) ile yönetiliyor.
90’lı yıllarda ‘Anayasal Devrim’ ismi altında kimi Temel Yasalar yapıldı fakat ülkenin bir kısmı, ‘yargı aktivizminin’ yürütme ve yasamayı ‘baskıladığından’ şikayetçi.
120 üyeli İsrail Parlamentosu Knesset’te iktidarı oluşturan altılı sağ-dindar koalisyonu hükümet kurulur kurulmaz “yargı reformu” üzerinde çalışmaya başlıyor.
Önerilen kanunlar Yasama, Yürütme ve Yargı ortasındaki güç istikrarını yürütme ve yasama lehine değiştirmeyi hedefliyor.
Yargı ıslahatını gerçekleştirmesi için Bibi, kendi partisinden tanınmış bir avukat ve deneyimli bir siyasetçi olan Yariv Levin’i Başbakan yardımcısı ve Adalet Bakanı yaptı. Levin edebiyat ve siyasette esaslı, tanınmış bir aileden geliyor.
Levin tıpkı vakitte bu ıslahatların ateşli savunucusu.
Yargı ıslahatı, Yüksek Mahkeme’nin Knesset’in geçirdiği yasalar üzerinde bir Anayasa Mahkemesi üzere inceleme yapma yetkisini sınırlamayı, Yargıç Seçimi Komitesi’nin yapısını değiştirerek yargıç atamaları üzerinde hükümetin denetim sağlamasını hedefliyor.
Hükümetin planları şu formda;
-
Yargıtay’ın, maddeleri gözden geçirme yahut çıkarma yetkisi Knesset’te bir salt çoğunluğun mahkeme kararlarını geçersiz kılabilmesiyle zayıflayacak.
-
Hükümet, onları atayan komitedeki temsilini artırarak, Yüksek Mahkeme de dahil olmak üzere kimin yargıç olacağı konusunda belirleyici bir kelam sahibi olacak.
-
Bakanlardan, şu anda kanunen zarurî oldukları, başsavcı tarafından yönlendirilen hukuk danışmanlarının tavsiyelerine uymaları istenmeyecek.
Bu ıslahatlarla birlikte hükümet bir taraftan ülkedeki din ve devlet işlerini ayıran statükoyu bozacak kimi kanunları da geçirmeye girişiyor. Örneğin “hastanelere Hamursuz Bayramı boyunca ekmek girişini yasaklama” kanunu geçen hafta meclis oylamasına geliyor.
Yahudi bayramı olan Hamursuz Bayramı, Nisan ayının 14. günü konutta arta kalan tüm mayalı yiyeceklerin yakılması ile başlıyor.
Kanunlardan bir başkası, koalisyonun değerli üyelerinden, Orta Doğu kökenli dindarların partisi ŞAS’ın (Tevrat Muhafızları) tanınan önderi Arie Deri’nin karar giydiği yolsuzluk hataları nedeniyle Yüksek Mahkeme’nin koyduğu “bakan olamaz” pürüzünün kaldırılmasını hedefliyor.
Halkın kıymetli bir kısmının demokrasiyi zayıflatacağını ve “seçimli bir diktatörlük rejimine” yol açacağını düşündüğü bu ıslahatlar Ocak ayından beri sistemli olarak protesto ediliyor.
9 buçuk milyon nüfuslu ülkede her hafta on binlerce kişi meydanları doldurdu.
Kendisi de farklı yolsuzluk hatalarından yargılanan ve mahkum olması halinde siyaset yasağı alma riski ile karşı karşıya olan Netanyahu, Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’un arabuluculuk tekliflerini reddederek; göstericileri anarşist, devlet düşmanı ve elitist olmakla suçladı.
Hükümet, Bibi’nin mahkeme kararıyla misyondan alınmasını önlemek için, 24 Mart’ta “başbakanın sadece kabinenin 2/3 çoğunluğuyla vazifeden alınabileceğine” dair bir yasa geçirdi.
Eski Başbakan ve Ana Muhalefet Önderi Yair Lapid, bu kararı ‘yozlaşmış, şahsileştirilmiş utanç yasası’ olarak nitelendirdi.
Bibi göstericilere kulak vermeyince protestoların dozu arttı. Geçtiğimiz hafta kendisini Roma’ya uçuracak pilot bulmakta zorlandı. Ülkenin yükünü sırtında taşıyan, eğitimli seküler halk, kümeler halinde greve gitmeye başladı.
İsrail Şekeli, yılbaşından bu yana dolar karşısında son dört yılın en düşük düzeylerini gördü.
Önemli olan bir başka husus ise ordu! “Ülkenin omurgası” olarak tanımlanan ordu için 18 yaşına giren her bayan ve erkek 2-3 yıl askerlik yapar (Araplar ve Haridiler hariç) ve burada önemli sorumluluklar alarak meslek sahibi olurlar.
Son yıllarda Arap ve Haridiler de istekli olarak askerliğe katılmaya başlamasıyla Müslüman ve dindar yahudi askerlerin oranı katlanarak arttı. Askerlik misyonunu tamamlayan bireyler, kazandıkları prestij ve eğitimle toplum ve iş hayatında daha süratli yükselme fırsatını yakalıyor.
Ordunun en seçkin birliklerinin başında pilotlar geliyor. Askeri pilotlar 6 yıl hizmetten sonra 55 yaşına kadar yılda en az bir ay eğitim almaya devam ederler.
Yüzlerce askeri pilot ise ıslahatlar uygulamaya geçerse emekli olacaklarını duyurdular. İran’nın nükleer tehditi altında yaşayan İsrail için, bu alınamayacak kadar büyük bir risk.
Kamu kuruşları ve personel sendikalarının yanında ordudaki çeşitli hizmet kümelerinin greve gitmesi ülke açısından önemli bir güvenlik tehtidi oluşturdu. Ülkenin en kıymetli üç güvenlik kurumunun liderleri, Savunma Bakanı Yoav Gallant’ı acil müdaheleye çağırdılar.
Savunma Bakanı Yoav Gallant, askeri mesleğine komando olarak başlamış ve general olarak tamamlamış, merkez-sağ Likud partisinden bir siyasetçi.
Gallant, yargı ıslahatlarına karşı olmadığını söylese de şovların güvenlik tehlikesi yarattığı için acil kabine toplantısı talebinde bulundu.
Bu talep Bibi tarafından red edilince, 25 Mart akşamı canlı yayında dramatik bir konuşma yaparak Yargı Islahatının bir ay boyunca müzakerelere fırsat tanımak için askıya alınmasını talep etti. Fakat taleplerin akabinde Netanyahu, Gallant’ın resmi olarak vazifesinden alınması için harekete geçti.
Geçtiğimiz Pazar günü Gallant’ın vazifesinden alınması katılaşınca protestolar alevlendi.
Protestoculara meydan okunan haftaların akabinde, geçtiğimiz Pazartesi günü Netanyahu yargı ıslahatını “kapsamlı bir mutabakata varılması için vakit vermek” emeliyle bir ay erteleneceği kararını açıkladı.
Kararın akabinde potansiyel gören muhalefet de açıklamayı temkinli bir halde karşıladı.
Başbakan Netanyahu her ne kadar protestocular ve muhalefetin reaksiyonuyla karşılaşsa da kendi kabinesindeki çok sağcı bakanların takviyesine bağlı. Bakanlar, ıslahatın değiştirilmesi değil bir an evvel uygulamaya geçirilmesi konusunda ısrarcı.
İleride yaşanan gelişmeleri sizlere aktarmaya devam edeceğiz.