Birçok kültür ve medeniyet tarafından üretilen petroglifler, insanlığın tarih öncesinde kaya yüzeylerine yaptığı sanatsal tabirlerdir.
Eski kültürlere dair birçok bilgi edinebildiğimiz petroglifleri gelin birlikte inceleyelim. 👇
El sanatı olarak da bilinen petroglifler, taş yüzeylere çizilmiş sembolik yahut desenli çizimlerdir.
Bu çizimler, insanların tarih öncesi periyotlarında yapılmıştır ve çoklukla Avrupa, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Asya ve Avustralya üzere yerlerde bulunabilir.
Örneğin Kuzey Amerika’nın Utah ve Büyük Kanyon kısmında, Avrupa’nın İspanya, Fransa ve İngiltere ülkelerinde, Güney Amerika’nın Şili ve Peru ülkelerinde, Asya’nın Çin, Japonya ve Hindistan ülkelerinde, Avustralya’nın Arnhem Land ve Kakadu Ulusal Parkı üzere bölgelerinde petrogliflere sıkça rastlanır.
Türk kültürü ve tarihinde birçok medeniyet, petroglifler üzere kaya yüzeylerine yapılmış sanatsal sözleri kullanmıştır.
Göktürkler: 6. yüzyılda Orta Asya’da karar süren Göktürklerin petroglifleri, hayvan figürleri, geometrik desenler ve Göktürk alfabesi yazıtları ile karakterizedir.
Hunlar: Orta Asya’da 3. ve 4. yüzyıllarda karar süren Hunlar da petroglifler kullanmışlardır. Bu petroglifler ortasında at figürleri ve av sahneleri yer alır.
Altay Türkleri: Altay dağları bölgesinde yaşayan Altay Türkleri’nin kullandığı petroglifler ortasında hayvan figürleri, mitolojik sahneler ve şaman sembolleri yer alır.
Karakalpaklar: Karakalpak Türkleri, Orta Asya’nın batısındaki Karakalpakistan bölgesinde yaşarlar. Bu bölgede bulunan petroglifler, hayvan figürleri, geometrik desenler ve insan figürleri içerir.
Uygurlar: 8. ve 9. yüzyıllarda Orta Asya’da karar süren Uygurlar, hayvan figürleri, insan figürleri ve geometrik desenler içeren petroglifler yapmışlardır.
Petrogliflerin çizilmesi için kullanılan gereçlerin birçok taş, kemik yahut ağaç kolları üzere doğal materyallerdir. Bu materyaller, taş yüzeylerine çizim yapmak için uygun bir biçimde şekillendirilir.
Petroglifleri oluşturmak için kullanılan aletler ortasında çakmaktaşı, obsidiyen, kuvars, jasper, bazalt ve öteki sert taşlar üzere çeşitli taş cinsleri yer alır. Bu taşlar, yüzeylerini başka taşlarla yahut zımparalarla düzleştirerek keskin bir kenar elde etmek için şekillendirilir. Bu keskin kenarlar, petrogliflerin çiziminde kullanılan araçların imalinde kullanılır.
Çizimlerin imalinde kullanılan öteki araçlar ortasında kemik, tahta, mısır koçanı ve kaya oyma aletleri yer alır. Bu aletler, çizimlerin makul kısımlarına süreç yapmak için kullanılır ve çizimlerin ayrıntılarını oluşturur.
Petrogliflerin çizimi, uzun ve zahmetli bir süreçtir. Çizimlerin yapılması günler, hatta haftalar alabilir ve çizimlerin ayrıntıları, taş yüzeylerinin sertliği ve çizim aletlerinin yapısı üzere faktörlere bağlı olarak değişebilir.
Petrogliflerin manası ve fonksiyonu hala tartışmalıdır.
Bazıları, petrogliflerin ritüel yahut dini gayeler için kullanıldığını, öbürleri ise yalnızca sanatsal söz olarak kullanıldığını düşünmektedir. Ayrıyeten, birtakım petrogliflerin, belli bir bildirisi yahut öyküyü aktarmak için kullanıldığına da inanılmaktadır.
Petrogliflerin tarz ve motifleri, bulundukları bölgenin kültürel ve coğrafik özelliklerine bağlı olarak değişebilir.
Ancak genel olarak petrogliflerde sıkça kullanılan motifler ortasında hayvan figürleri, insan figürleri, bitki desenleri, geometrik desenler, güneş sembolleri, ay sembolleri, yıldız sembolleri ve bölgenin yer formları yer alır.
Hayvan figürleri, petrogliflerde sıkça kullanılan motifler ortasındadır.
Bölgenin lokal faunasına nazaran çizilen hayvanlar ortasında yılanlar, kuşlar, balıklar, yunuslar, geyikler, atlar, kurtlar ve başka av hayvanları bulunabilir.
İnsan figürleri, petrogliflerdeki öteki yaygın motiflerden biridir.
Bu figürler, insanların bölgede yaşadığı yahut etkileşimde bulunduğu periyodu yansıtabilir. İnsan figürleri çoklukla avcılar, savaşçılar, dansçılar yahut şamanlar üzere farklı rolleri yansıtır.
Bitki desenleri, petrogliflerde sıkça kullanılan bir başka motif çeşididir.
Bu desenler, bölgenin bitki örtüsüne yahut bitki özelliklerine nazaran çizilir. Örneğin, Kuzey Amerika’da çizilen bitki desenleri ortasında mısır, fasulye ve kabak üzere mahallî eserler bulunur.
Geometrik desenler, petrogliflerde yaygın olarak kullanılan bir motif çeşididir.
Bu desenler, kare, üçgen, daire ve başka formları içerebilir. Geometrik desenler, birçok vakit bölgenin yer biçimlerini, yıldızları ve öbür doğal öğeleri yansıtabilir.
Güneş, Ay ve yıldız sembolleri petrogliflerdeki sıkça kullanılan öbür motifler ortasındadır.
Bu semboller, bölgenin astronomik özelliklerine nazaran çizilir ve ekseriyetle birçok kültürde değerli bir yere sahiptir.
Petrogliflerin korunması, onların pahasını ve manasını gelecek kuşaklara aktarmak için kıymetlidir.
Birçok petroglif, doğal faktörler ve insan faaliyetleri nedeniyle tehdit altındadır ve müdafaa tedbirleri alınması gerekmektedir.
