Merhabalar. Türkiye’de sanatın sanat ya da toplum için olduğu tartışılırken Almanya’da 1919 yılında Bauhaus isminde bir hareket ortaya çıkmış. Kolaylık, yarar ve fonksiyon olarak kendini tanımlayan bu hareket yalnızca mimaride değil, sinemada, dokumacılıkta, heykelcilikte, fotoğrafta ve sahne sanatlarında uygulanabiliyor. Bu içerikte Bauhaus hareketinin nasıl ortaya çıktığı, sanatkarlarının hangi yapıtları meydana getirdiği ve hareketin tesirlerini kaleme aldım.
İyi okumalar dilerim.
Not: Bana nazaran sanat, hem toplum hem de sanat içindir.
Bauhaus olmasaydı dünyamız sanırım çok farklı görünürdü. Büyük alışveriş merkezlerinde mesken eşyaları baktığımız marketten değil, Bauhaus hareketinden bahsediyorum.
Gösterişli modernist binalardan metrolardaki reklamlara kadar günlük hayatta Bauhaus sanat akımının tesirini görmemek mümkün değil. Doğal Avrupa ve Amerika kıtasında. Pekala Almanya’daki küçük bir sanat okulunun çağdaş dünyamızın görünümü üzerinde nasıl bu kadar büyük bir tesiri oldu?
Bauhaus, Almancada sözün tam manasıyla “inşaat evi” manasına geliyor ve aslında her şey bu sözle başladı. Sonrasında bu sanat akımı bariz estetik ticari markalarla daha büyük bir harekete dönüştü.
Bauhaus, 1919-1933 yılları ortasında süren bir Alman sanat akımıdır. Maksadı, tüm sanatsal ortamları tek bir yaklaşımda birleştirmek, bir bireyin sanatını seri üretim ve fonksiyonla birleştirmekti. Bauhaus tasarımı çoklukla soyut, köşeli ve geometriktir ve az süslemelidir. Pekala bu hareket nasıl ortaya çıktı?
Bauhaus sanat akımı, 1919 yılında Almanya’nın Weimar kentinde mimar Walter Gropius tarafından kuruldu. Gayesi, sanata kapsamlı bir biçimde yaklaşan bir ekole liderlik etmekti. Fotoğraf için bir okul, heykel için bir okul ve mimarlık için öteki bir okula sahip olmak yerine Gropius tüm bu sanatları birebir çatı altında toplamak stedi.
Walter Gropius, Bauhaus için şöyle diyordu: “Kılavuz prensibimiz, dizaynın ne entelektüel ne de maddi bir sıkıntı olduğu, yalnızca ömrün ayrılmaz bir modülü olduğu ve uygar bir toplumda herkes için gerekli olduğuydu.”
1925’te Weimar okulu kapatılmak ve Dessau’ya taşınmak zorunda kaldı. Sanata radikal yaklaşımın tanımlandığı yer Weimar’da iken, bugün bildiğimiz Bauhaus biçiminin sahiden ortaya çıktığı yer Dessau’ydu.
Gropius, bir estetik marka yaratmak için yola çıkmasa da – sanatın nasıl yaratıldığı süreciyle daha çok ilgileniyordu – okulunun stili giderek ortaya çıktı. Kitlesel üretim fonksiyonuna yapılan vurgu, Bauhaus tasarım okulunun yapıtlarının birçoklarını soyut, modernist ve çok süslemesiz hale getirdi.
Bauhaus sanat hareketi çatısı altında çalışan tipografi, mimari, ahşap personelliği, set tasarımı, fotoğraf ve çok daha fazla alanda çalışan sanatkarları içeriyordu. 1932’de Bauhaus hareketi büyük ilgi gördü. Fakat okul, artan popülaritesinden yararlanmak yerine kendisini Almanya’nın yeni Nazi hükümeti tarafından kuşatılmış halde buldu.
Okul kısa bir müddet Berlin’e taşındı, lakin 1933’te Hitler’in artan baskıları yüzünden kapılarını kapatmak zorunda kaldı. Bauhaus sanat hareketi, kendi alanlarını büyük ölçüde etkileyen sayısız sanatkardan oluşuyordu. Okuldan çıkan en büyük isimlerden kimilerine şunlardı:
Walter Gropius
Bauhaus’un kurucusu olarak Gropius, bu biçim mimaride en tesirli figürlerden biri olarak kabul edilir. Gropius, mimarinin fonksiyonuna sıkı sıkıya inanan biriydi. Bauhaus’a nazaran mimarlık, ressamlık, heykeltıraşlık ve zanaatkârlık iç içe olmalıydı. Gropius sanatçıyı, zanaatkârın en büyüğü olarak görürdü. Gropius çalışmalarında evvelki tarzlara ve süslemelere yapılan göndermelerden vazgeçti. Bu nedenle onun binaları, Bauhaus dizaynını özetleyecek biçimde hayli modernist, geometrik ve minimalisttir.
Marcel Breuer
Marcel Breuer, Bauhaus’un birinci ve en genç sanatkarlarından biriydi. Mesleği mimarlık ve mobilya dizaynına odaklandı. Bilhassa Cesca Kürsüsü ile ünlüdür. Mimarisi, Gropius’unkinden biraz daha brütalisttir, lakin hareketin onun üzerindeki tesiri tüm çalışmalarına yansımıştır.
Paul Klee
Paul Klee, çalışmalarında kübizm, sürrealizm ve modernizmi kullanan bir ressamdı. Okulda öğretmen olarak çalışan ve çağdaş sanat hareketinin en değerli teorilerinden birini yazan Klee, Bauhaus hareketinde sanatın estetiğini geliştirmede kilit rol oynadı: Form ve Tasarım Teorisi Üzerine Yazılar.
Anni Albers
Anni Albers, hareketin fonksiyon ve sanatı karıştırma mefkurelerine öncülük eden bir dokumacılık sanatkarıydı. Dokuma eserlerinde hareketle ilişkilendirilen geometrik ve modernist dizaynları kullandı.
Peki Bauhaus hareketinin sinemada nasıl tesirleri oldu?
Bauhaus, sanatın tek bir çatı altında birleştiğini vurguladığından müzik, performans, fotoğraf, tasarım üzere bir karışımı olan sinemaya yansıması şaşırtan değildir. Hareketin sinema üzerindeki en bariz tesiri yapım dizaynında görülebilir. Keskin ve geometrik Bauhaus mimarisi, Alman dışavurumcu hareketindeki set dizaynının birçoklarının anahtarıdır.
Örneğin, Alman ekspresyonistinin baş tacı The Cabinet of Dr. Caligari sinemasını ele alalım. 1920’de yılında çekilen bu sinema, Bauhaus’un sinemasal tesirinin başlangıcını gösteriyor. Keskin köşeler ve minimal dekorasyonun hepsi Dr. Caligari’de bulunabilir.
Fritz Lang’ın 1927’de gösterime giren sineması Metropolis de hareketin mimari yaklaşımını kullanır. 1960’lara gelindiğinde Bauhaus kültürü o kadar kökleşmişti ki hicivli sinema imalcisi Jacques Tati 1967 imali Playtime sinemasında tarzla dalga geçti.
Peki sonra bu sanatkarlara ne oldu?
Bauhaus’taki sanatkarların ve öğretmenlerin birçok, Nazi baskısı nedeniyle Almanya’yı terk etmek zorunda kaldı. Fakat metotları ve pedagojileri 20. yüzyıl boyunca tüm dünyaya yayıldı. Walter Gropius Harvard’da öğretmenlik yapmaya devam etti; Anni Albers Black Mountain College’da öğretmenlik yapmak için Kuzey Carolina’ya taşındı. Okul 1933’te kapanmış olsa da, öğretileri dünyanın dört bir yanına dağılmış durumda ve mobilyadan grafik dizayna kadar her alanda sanat ve fonksiyonu birleştiren Bauhaus usulü bugüne kadar yaşamaya devam ediyor.
Bauhaus hareketinin günümüze yansımaları nelerdir?
Bauhaus’un kuruluşunun 100. yıl dönümü olan 2019 yılında dünya çapında çeşitli etkinlikler, şenlikler ve stantlar düzenlendi. 2020 yılının Eylül ayında Avrupa Komitesi Lideri Ursula Von der Leyen, bir konuşmasında Yeni Avrupa Bauhaus (NEB) teşebbüsünü tanıttı. NEB, Avrupa Yeşil Mutabakatını günlük hayata bağlayan yaratıcı ve disiplinler ortası bir harekettir. Sürdürülebilir, estetik ve kapsayıcı bir geleceği hayal etmek ve tasarlamak için vatandaşları, uzmanları, işletmeleri ve kurumları birleştirmeyi amaçlayan bir deney platformudur.
Bauhaus ideolojisi, yeni bir estetik tarifi veriyor bize: Geleceğe yönelik kolaylık, yarar ve fonksiyon. Bu kavramsal yaklaşım, sanatın görünüşünü ve hissini de değiştirdi. Siz bu felsefi fikir hakkında neler düşünüyorsunuz? Yorumlarınızı bekliyorum.
2019 yılında Google, Bauhaus’un 100. yılını kutladı.