Arjantin, iktisat deneylerinin daima bozulduğu bir ülke olurken, 2000’li yılların başında yaşanan krizin sonrası tekrar sorunda. Geçen hafta açıklanan enflasyonu 3 hanede devam ederken, ülkeden gelen faiz ya da döviz haberleri bilhassa Türkiye’den bakınca hiç de şirin gözükmüyor. Son günlerde Kapalıçarşı başlığında tartıştığımız, çoklu kur ya da faiz haberleri Arjantin’in yabancı olmadığı bir durum. Gelin, Arjantin’deki iktisat deneyine ve çoklu kur sistemine yakından bakalım.
Ramazan Bayramı’nın birinci gününü geçirip, piyasalar kapalı olduğundan ilgili olanlar dışında izlenmezken, bir haber düştü piyasa ekranlarına; Arjantin Merkez Bankası(BCRA), enflasyonun beklentilerin üzerine çıkmasının akabinde faiz oranında 300 baz puan daha artışa gitti.
Banco Central de la República Argentina yani Arjantin Merkez Bankası BCRA açıklamasına nazaran, Leliq faiz oranı yüzde 78,00’den yüzde 81,00’e çıkarıldı.
BCRA, bireyler için yeni tabanı 10 milyon pesoya kadar 30 günlük mevduatlar için oranı yüzde 78,00’den yüzde 81,00’e, özel dal mevduatlarının geri kalanı için oranı yüzde 69,50’den yüzde 72,50’ye yükseltti.
Banka, Mart ayı toplantısında da faizi birebir düzeyde artırmıştı.
Arjantin’de Mart ayında enflasyon, tarihinin en büyük kuraklığı ve eğitim öğretim periyodunun başlamasının da tesiriyle, piyasa beklentilerini aşarak son 20 yılın en yüksek aylık artışına ulaştı.
Tüketici fiyatları Mart ayında bir evvelki aya nazaran yüzde 7,7 arttı. Piyasa beklentisi artışın yüzde 7,1 olacağı istikametindeydi. Fiyatlarda geçen yılın birebir ayına nazaran artış oranı yüzde 104,3’e ulaştı.
BCRA anketinde enflasyonun bu yıl yüzde 110’a çıkacağı iddia edilirken, JPMorgan yüzde 130’a ulaşabileceği istikametinde görüş belirtti.
CNBC’de Greg Iacurci’nin Arjantin tecrübeleri bize bu faiz artırım kararına yönelik bir tablo çizerken, Kapalıçarşı’da farklılaşan döviz kurlarına yönelik de bir ölçü canımızı sıkmış olabilir.
Iacurci, geçen ay yayımladığı müşahedelerinde Arjantin seyahatinde deneyimlediği ‘çoklu döviz kuru’nu anlatıyor. Birden fazla döviz kuruna sahip olmayı ‘bir para ünitesinin bedeli üzerinde anlaşamamak’ olarak yorumlarken, 2022’de ülkede 30 yılın en yüksek düzeyi olan yüzde 95’e çıkan enflasyonla Arjantin yine hiperenflasyon bölgesine geri dönüyor.
Bu da Arjantinlilerin parasının 1 yılda yaklaşık yarısını kaybetmesi manasına geliyor ve ‘pesoda tutulan tasarruflar azalıyor.’ Arjantinliler de tasarrufları için ABD dolarını tercih ediyor.
Hükümet, bankalardan ayda 200 dolardan fazla ABD doları alımını kısıtlarken, fazlasını isteyenler için karaborsada ‘mavi dolar’ döviz kuru oluşuyor.
“Mavi dolar”, İspanyolca “mağara” manasına gelen “cueva”larda alınıp satılıyor. “Herkesin bildiği sırlar” da olarak nitelenen “cueva”lara davet için sokakta İspanyolca “değişim” manasına gelen “cambio” diye bağıran şahıslar de bulunuyor.
Capital Economics’ten kıdemli piyasa ekonomisti ve FX uzmanı Jonathan Petersen, döviz kurlarının Arjantinliler ortasında bir arz ve talep kıssası olduğunu söylüyor. ‘Birden fazla döviz kurunun olmasını nakdî düzensizliğin belirtisi’ olarak kıymetlendiriyor.
Cueva’lar teknik olarak yasa dışı olsa da, hükümet görmezden geliyor üzere görünüyor. Arjantin’in ulusal borcunun büyük kısmı ABD doları cinsinden ve kolay bir tabirle hükümetin borcunu ödeyebilmek için daima bir dolar akışına muhtaçlığı var.
Ekonomistler, Arjantinlilerin bankalara ve finans kurumlarına güvenmediğini söylerken, hükümetin krizler sırasında mevduatlara el koyduğu tarihin çok uzak olmadığı biliniyor. 1982, 1989 ve 2001 tecrübelerinde hükümet mevduatlara ya el koyuyor ya da erişimi kısıtlıyor.
Arjantinliler nakit para ya da “yastık altı” saklama seviyor. İlgi cazibeli olan saklama usullerinde kimi düşük gelirli Arjantinliler maaş çeklerinin bir kısmını “bir palet tuğla” satın almak için kullanıyor. “daha düzgün bir servet deposu olan evi” tuğla tuğla inşa edebiliyorlar.
Arjantin’de döviz kurlarındaki farklılıklar, güvensizlikler üzere nedenlerle ‘cash is king’ yani ‘nakit hükümdardır.’
Turistler için bir de yasal olan BCRA’nın Kasım ayında çıkardığı ‘Dolar MEP’ yani “Yabancı turist doları” kredi kartı süreçleri için geçerli oluyor.
Mart ayı başında resmi dolar kuru 200 peso, cueva’lar yaklaşık iki katı ve Dólar MEP 376 Arjantin Pesosu’ndan süreç görüyordu.
Arjantinlilerin karaborsayı kullanmasına yönelik kıymetlendirme bir ekonomik döngü oluyor ve Iacurci ‘acımasız ironi’ diyor. Ülkedeki sıkıntı durum, pesoları dolara çevirmek için karaborsaya yönelmelerine neden olurken, tıpkı vakitte hiperenflasyonu da tetikliyor.
Arjantin’deki son durumu inceleyen uzmanlar,
Kronik enflasyona dikkat çekiyor.
Yakın geçmişe yönelik “@e507″nin değerlendirmesi,
Bir ölçü “deja vu” hissettiriyor.
2019 yılında paylaştığı bu görsele atıfta bulunarak söylenen şu kelamlar de dikkat çekiyor: “Bu kurlardan düşük olanları ihracatçılar, yüksek olanları ise ithalatçılar ve tüketiciler kullanıyor. #Arbitraj yapan tek kurum devlet yani :) Maksadı malum: dış borç ödeyemiyorlar ve önemli kaynak lazım. “Dış güçler” lehçesinde -import compression- ile sonuçlanacak tekrar…”
Güncel durumdaki paylaşıma yapılan yorumlar daha da değişik oluyor.
Akıllara bir dehşet ve soru işareti yerleşirken,
Arjantin’in ünlü first lady’si Eva Peron’a ithaf edilen “Benim İçin Ağlama Arjantin” müziği ironik bir hal alıyor.
Adeta bir kara delik,
Zaman-mekan bükülmesi yaşanıyor.
Sizin bu deneyde ve benzerliklerde yorumlarınız nedir?