Merhaba Bedelli Onedio Okurları,
1 Mayıs Personel Bayramı, ülkemizde birinci olarak cumhuriyetin kurulduğu yıl olan 1923’te resmî bir bayram olarak kutlanmıştır. Yani her ne kadar bugünkü politik atmosferde belirli bir ideolojik kitleye mal edilmek ve bir ölçüde kriminalize edilmek istense de Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu dinamiklerinin sahiplendiği bir gündür ve hala kanunlarımızda “Ulusal Bayram ve Genel Tatil günleri” içinde 1 Ocak ve 15 Temmuz ile birlikte yer alan üçüncü özel gündür. Resmi ismi “Emek ve Dayanışma Günü” olan bu gün, sadece yaşadığımız bu periyotta değil tarihin akışında bu günün bir kazanım olarak elde edilmesine kadar çok kere, ancak bu günün kabul gördüğü tarihlerden itibaren de tekrar sık sık çeşitli ülkelerde ve bilhassa Türkiye’de yasaklanmış ya da kriminalize edilmiştir.
Ülkemizdeki 1 Mayıs’ın kısa tarihinden kelam edecek olursak şöyle bir özet ortaya koyabiliriz:
20. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde bir liman kenti olması hasebiyle birçok yeni fikir Mustafa Kemal Atatürk’ün de doğduğu yer olan Selanik’te bir ortaya geliyor ve ülkeye birinci girişini bu güzergahtan yapıyordu. Selanik, Osmanlı’da ilerici fikirler için bir beşik vazifesi görüyor, emekçi sınıfının ve anarşistlerin dahi İstanbul ile birlikte yayınları için kıymet atfettiği bir kent olarak fikir hayatında yerini koruyordu. Bu pozisyonu gereği Selanik emekçi örgütlenmesi konusunda da Osmanlı Devleti’nde bir numaralı vilayet idi.
1909 yılında İzmir’de, ardından 1911’de bizatihi çalışanların kendilerinin çalışmasıyla Selanik’te 1 Mayıs günü personellerin bayramı olarak kutlandı. İstanbul’da ise birinci kutlama 1912 yılında gerçekleşti. Cumhuriyet kurulduğunda ise resmen bu gün “İşçi Bayramı” isimlendirmesi ile devlet nezdinde kabul görmüş oldu. Fakat periyottaki akış ve genç bir rejimin kendini muhafazaya alması üzere münasebetler ile 1924’te 1 Mayıs’ın kitlesel olarak kutlanması fiilen yasaklandı. 1925’te ise rejim düşmanlığının yaygınlaşması ve rejim düşmanlarının çeşitli ideolojik kümeler ortasında kendini göstermeleriyle birlikte o meşhur Takrir-i Sükun Kanunu yayınlandı. Bu kanun ile birlikte kurucu ideolojinin dışındaki ideolojiler tahakküm altına alındı fakat tıpkı devirde SSCB ile Türkiye’nin sıkı alakaları ve Mustafa Kemal Atatürk’ün Komintern için şahsen kendisinin Komünist Parti kurdurması üzere farklı dinamikler de gerçekleşmeyi sürdürdü. Bu ikiliğe bakıldığında esasen bu yasakların eski köhne tertipten yeni cumhuriyeti korumak ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu tamamlamasına fırsat tanımak olduğu söylenebilir. Çünkü tıpkı devirde teknoloji, rejimin gençliği, kuruluşların oturmaması, yoksulluk üzere münasebetler münasebetiyle devletin hakimiyetinin bir sonu vardı ve çeteler, irticacılar ve sair iç ve dış kaynaklı oluşumlar devlet aleyhine çalışmalar yapıyorlardı.
1935 yılına gelindiğindeyse 1 Mayıs, kurucu ideolojinin tekrar sahiplendiği bir gün olarak halkın karşısına çıktı ve artık yeni resmi ismi “Bahar ve Çiçek Bayramı” idi. Tekrar de SSCB ile olan münasebetlerin gerilemesi ve bir yanda Hitler’in bir yanda Mussolini’nin olması, sağ konjonktürün ve yeni bir savaşın yaklaşması üzere bir tablo ortadayken 1 Mayıs sürecin devamında göz gerisi edilmeye ve baskılanmaya devam edildi.
Tüm dünyada değişim dalgalarının süratle yayıldığı 1968 sonrasına geldiğimizde ise 1975’te uzun vakit sonra 1 Mayıs yaklaşık 200.000 kişi ile birlikte Türkiye’de Taksim Meydanı’nda kitlelerce kutlandı. Tertibi Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu yaptıysa da emekçilerin tamamı bittabi sendikalı değil idi ve emekçi oldukları için orada bulunuyorlardı.
1977’ye gelindiğinde ise “Kanlı 1 Mayıs” olarak anılan o 1 Mayıs’ta 500.000 kişi 1 Mayıs’ı kutlamak üzere tekrar Taksim Meydanı’nda toplandı. Lakin çeşitli provokasyonlar ve istihbari faaliyetler münasebetiyle ya da öbür tezlere nazaran çeşitli örgütlerin eliyle bayramı kutlayan kitlenin üzerine ateş açıldı ve oluşan izdihamda caddelerin kamyon ve tırlarla kapatılması münasebetiyle kaçmanın mümkün olmadığı meydanda beşerler birbirinin üzerine yığılarak yaralandı ve nefessiz kalması sonucu 34 kişi hayatını kaybetti.
Askeri darbe yaklaşırken gerçekleşen bu olayın darbeye bir hazırlık olarak MİT tarafından periyodun başbakanı Süleyman Demirel’e bildirilmesi sonucunda Kara Kuvvetleri Kumandanı re’sen emekliye sevk edildi.
1978’de yeniden yüzbinlerce personel ve işçi 1 Mayıs’ı kutladı. 1979’a gelindiğindeyse “Korsan 1 Mayıs” olarak isimlendirilen 1 Mayıs kutlaması ülkenin çeşitli alanlarında ve sokaklarında kutlandı.
1980 darbesi sonrasında 1981 yılında MGK, 1 Mayıs’ı resmi tatil günü olmaktan çıkardı.
1990’lara kadar artık kitlesel 1 Mayıslara müsaade verilmedi. Taksim’de hala süren 1 Mayıs yasağının yanına bir de 1996’da 3 kişinin ölmesiyle sonuçlanan şov sonucu Kadıköy’ün de yasaklı alanlar ortasına girmesiyle 2005’e dek çeşitli küçük kümeler haricinde İstanbul’un bu iki büyük meydanında kutlamalar yapılamadı.
2005 sonrası oluşan görece özgürlük ortamı 1 Mayıs’ı de legalize ederek çalışanların bu bayramı kutlamasına imkan sağladı ve 2008 yılında 1 Mayıs tekrar emekçi bayramı olarak devletin resmen kabul ettiği bir güne dönüştü ve ismi “Emek ve Dayanışma Günü” biçiminde belirlendi. Lakin tıpkı sene göstericilere müdahale sert oldu.
2009 yılında ise TBMM tarafından 1981 yılında verilen ortadan sonra tekrar 1 Mayıs resmi bayram olarak kabul edildi.
Sonrasında giderek sertleşen 1 Mayıs kutlamak isteyenlere yapılan müdahaleler sık sık gündem oldu, çok sayıda insan yaralandı, gözaltına alındı, sert müdahalelerle karşılaştı.
Oysa şahsen Atatürk’ün bayram ilan ettiği ve geçen yıllardan sonra darbeci hükümetin bayram niteliğini kaldırdığı ve TBMM’nin tekrar bayram olarak kabul ettiği bu gün kriminalize edilmemesi gereken ve Türkiye halkının en geniş kısmını oluşturan emekçilerin ve işçilerin yani kol gücünü, kas gücünü, akıl gücünü kullanarak; zanaatini icra etmek, sanatını yapmak, mesleğini sürdürmek ve topluma hizmet etmekle meşgul tüm insanların hakkı olan bu bayramı ve günü bugün ve bundan sonra değişen politik atmosferlerin dışında da sahiplenmek gerekmektedir. Çünkü Anayasa’mızda, İnsan Hakları Kozmik Beyannamesi’nde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde de yer alan “Toplantı ve Şov Özgürlüğü” defaatle apaçık engellenirken bir hukukçunun boynunun borcu olan Anayasa’nın bu ihlalinin karşısında durmak ve dezavantajlı olan kitlelerin yanında yer almaktır.
1 Mayıs’ta çalışan personellerin hakları nelerdir?
Bunun dışında, 1 Mayıs günü bir personelin çalışması konusuna değinecek olursak;
Bir evvelki yazımızda da bahsettiğimiz üzere 1 Mayıs üzere bayram günlerinde çalıştırılmak istenen personel şayet çalışmak için kendi iradesi mevcut değilse çalışmaya zorlanamaz ve çalışmadığı için işten çıkarılamaz, şayet işten çıkarılırsa bu durum haksız sebeple fesih manasına gelir ve çalışanın tazminat hakkı doğar. Bu türlü bir durumla karşılaşan çalışanlar bir avukat ile görüşerek personellik alacakları konusunu öğrenmeli ve haklarını kullanmalıdır. Bunun dışında 1 Mayıs günü ihtiyari olarak çalışan çalışanlar de bu gün İş Kanunu’nun 47. unsurunda genel tatil günü olarak belirlendiğinden, o gün çalışmasalar dahi aslında alacakları günlük fiyatın (aylık maaşlarının 1/30’u) yanında bir de bir günlük tam yevmiye alma hakları bulunmaktadır. Çalışanların bu konuya dikkat etmesi haklarını kaybetmemeleri ve patronun kendilerinin haklarını gasp edememesi açısından kıymetlidir. Yalnızca 1 Mayıs için değil, Kurban Bayramı, Ramazan Bayramı, 23 Nisan, 19 Mayıs, 29 Ekim, 30 Ağustos, 1 Ocak ve 15 Temmuz için de tıpkı durum geçerlidir ve çalışan personel çift yevmiyeye hak kazanır.
Tüm işçilerin, emeğiyle geçinenlerin, alın teri dökenlerin 1 Mayıs Emekçi Bayramı’nı kutlar, kendilerine haklarına sıkı sıkıya sarıldıkları ve haklarını kaybetmedikleri bir hayat dilerim.
Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere, sağlıcakla kalın!
Linkedln
Web Sitesi
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio