Halen içinde bulunduğumuz seçim periyodunda gündemlerden birisi de Türkiye Personel Partisi’nin kazandığı popülarite ve bu popülaritede tesiri olan Mehmet Aslantuğ, İrfan Değirmenci ve Ali Ronay üzere isimler ekseninde dönen “İşçi kime denir?”, “Şu isim personel midir?” minvalindeki sorular ve bu sorular üzerinden yapılan tartışmalardı. Çalışanın kime deneceğine dair birçok perspektif temelinde çok farklı karşılıklar verilebilir. Bunların en değerlilerine değindikten sonra ülkemizdeki tüm çalışanları ve patronları ilgilendiren “İş Hukuku”nun personelleri nasıl tanımladığına değineceğiz. Yeterli okumalar!
Önemli iktisatçılara nazaran personel tanımları
Marksist bakış açısına nazaran işçi, bedelin üretimi kapsamında emeğini satan ve sermayedarın denetiminde çalışan kişidir. Marx’a nazaran emekçi tarifindeki temel öge emek gücünü satmak zorunda olmak ve bu emek ile paha üretmektir. Personel fakat bu türlü geçimini sağlayabilir ve sermayeyi elinde tutan kişinin (iş veren ya da patron) denetiminde üretim sürecine katılır. Emekçi birebir vakitte ürettiği pahadan daha az bir karşılık fiyat aldığı için bu bakış açısına nazaran sömürülmektedir. Zira Marx üretim araçlarını elinde tutan kişinin bu iye’liği emeğinin bedelinden fazla kazanarak elde ettiğini düşünür. Bu sebeple burada bir de emeğinin tam karşılığını alamama yani ürettiğinden az bir paha kazanma üzere bir faktör de devreye girer.
John Maynard Keynes’e nazaran işçi ekonomik sistemde temel bir ögedir ve yeniden emek gücünü kullanır, bu biçimde mal yahut hizmet üretir. Keynes de “Genel Teorisi”nde emekçi üzerine düşünmüş ve emekçi sınıfının ekonomik sistemde büyük rolü olduğunu söz etmiştir. Keynes için personel tarifi kolay olmakla birlikte hem Marx’a hem de Smith’e emsal.
Adam Smith’e nazaran işçi tekrar bir iktisatta üretim sürecinde emeğini kullanarak mal yahut hizmet üreten kişidir. “Ulusların Zenginliği”nde Smith de emekçi kavramı ve çalışanlar üzerinde durmuş ve bu hususu önemsemiştir. Lakin Smith’te “sömürü” bir kavram olarak yer almaz. Bunun yerine Smith emekçiyi patron talimatları doğrultusunda çalışan ve emek gücünü kullanarak mal yahut hizmet üreterek topluma yarar sağlayan kişi olarak tanımlamıştır. İktisada katkı sağlaması Smith’in emekçi tarifi kapsamındadır.
Görüldüğü üzere kime emekçi deneceği ve bu sıfatın kapsamı birçok iktisatçı tarafından elbette personel sınıfına atfettikleri paha münasebetiyle kendilerince çok sefer düşünülmüştür. Lakin bizim burada bilhassa irdeleyeceğimiz problem hukukumuzun ve kanunlarımızın kimi “işçi” olarak nitelendirdiği ve buna bağlı olarak “işveren”in kim olduğu, “business” ve “work” yani “iş” ve “çalışma” kavramları ile İş Hukuku’nun neleri içerdiği ve kimi kapsadığı üzere konular.
İş hukukunun kapsamı ve önemi
“Work” ve “business” tabirleri doktrinsel manada Türkçeye tam oturmamıştır denebilir. Çünkü ikisinin de manası Türkçede “iş”tir. Burada bir ayrım olması gerektiği için “işletme” kavramı yaygınlaşmıştır. Bu duruma bir örnek olarak Avrupa’da “business” olan lisans programının ismi bizde “işletme”dir. Bizde “iş” sözü sırf “business” manasındaki “iş” manasına gelmeyip çok daha geniş karşılıklara sahip olduğundan “İş Hukuku” da bu karışıklıktan nasibini alarak birinci duyulduğunda hangi manaya geldiği konusunda biraz baş karıştırabilir. Aslında buradaki “iş”, ticaret ya da işletme manasında da kullandığımız “business”a ilişkindir.
Esasen İş Hukuku iş alakalarıyla ilgili tüm mevzuatı kapsayan en önemli bir hukuk kısmıdır. Fakat bu alandaki ana kanun İş Kanunu’dur. İş Hukuku yeniden çağrıştırdığı üzere patronlar ortasındaki düzenlemelerden ibaret değildir, tersine emekçilerin, yani hukukun temel tutumunda olduğu üzere dezavantajlı pozisyonda olanların lehine birçok düzenlemeyi haizdir. Hatta bu hukuk kolunda bulanık konularla ilgili ana unsur “işçi lehine yorum ilkesi”dir. İş Hukuku çalışanların yani personellerin haklarını korumak, patronun sorumluluklarını belirlemek ve bu halde iş alakalarını düzenlemek işlevindedir.
İş Hukuku’nun kapsadığı mevzulara bakacak olursak;
İş Mukaveleleri: İş Hukuku, hukukumuzda en değerli kuruluşlardan olan “sözleşmeler”in iş ilgilerinde nasıl düzenleneceğini yani koşullarını, sonlarını ve çerçevesini belirler. Çalışanların çalışma saatleri, fiyatları, müsaade hakları, iş yerindeki şartları üzere kıymetli konular iş mukavelelerinde / iş akitlerinde düzenlenir.
İşçi Hakları: İş Hukuku, çalışanların temel haklarını korumaktadır. Emekçiye niteliğine nazaran yaptırılamayacak işler, sendikal haklar, iş sıhhati ve güvenliği, emekçilerin ayrımcılığa karşı korunması, iş garantileri üzere konular bu kapsamdadır.
İşten çıkarma ve personellik alacakları: İş Hukuku’nun pratikte en fazla emekçiden yana olduğu kısım bu kısımdır. Tüm çalışanları ilgilendiren “parasal” konular burada büyük değer taşımaktadır.
Onedio’da yer alan öteki yazılarımızda “İşten çıkarılan çalışanın hakları”, “İşçinin bayramlarda çalışmaları” üzere pek çok konuya değinmiştik. O yazılar bu konularla ilgili bilgi edinmek isteyen okura yararlı olacaktır. Patronun belirli kurallar oluşmadan hiçbir halde personelini işten çıkaramayacağını öngören iş hukuku mevzuatında, patron iş akdini haklı münasebetler öne sürmeden feshettiği takdirde emekçiye ödenecek tazminatları ortaya koyar.
Türk İş Hukuku’na nazaran personel kavramı
İş Hukuku üstte da söylediğimiz üzere çalışma şartları, personellerin hakları, sorumlulukları, fiyatları, tazminatlar, iş akitleri, müsaadeleri, iş sıhhati ve güvenliği, ayrımcılık hususu, çalışma saatleri, sendikal haklar üzere çokça hususu düzenlediğinden doğal olarak İş Hukuku’nda temel kavram “işçi”dir. Hukukumuzda personel İş Kanunu’nda tanımlanmıştır.
İş Kanunu’na nazaran personel, bir patronun buyruğuna bağlı olarak çalışan ve karşılığında fiyat alan kişidir. Emekçi, emek gücünü satan ve patronun idare ve kontrolü altında çalışan gerçek kişidir. İş Kanunu’nda düzenlenen iş münasebetine tabi olan şahıslar emekçidir. Bu kapsamda daima, süreksiz, kısmi müddetli yahut muhakkak bir iş için iş akdine bağlı olarak çalışabilirler. Personel, makul bir patronun idaresindeki iş yerinde o patrona bağımlı olarak çalışmaktadır ve patronun buyruğuna uymaktadır. Personelin bağlı olduğu iş mukavelesi de bittabi kanundaki nitelikleri taşımalı ve hakikaten iş mukavelesi olmalıdır.
İş mukavelesi üç ögeden oluşmaktadır. Bunlar iş, fiyat ve bağımlılık ögesidir. Bir iş mukavelesi kesinlikle bu üç ögesi taşımalıdır. Aksi durumdaki örneklere bakalım: Bir doktora muayene olmak için yaptığınız kontrat iş mukavelesi olmayıp hizmet kontratıdır. Koltuğunuzu yıkatmak istediğinizde de bir iş mukavelesi yapmış olmuyorsunuz ya da bir kargo şirketine bir eşya teslim ettiğinizde taşıma mukavelesi yapmış oluyorsunuz, bu da bir iş değildir. Bu sebeple iş kontratı kendi ögeleri olan ve daha detaylı bir mahsus kontrattır.
İş Hukukunun kimleri personel olarak nitelemediğine de bakacak olursak burada çırak ve stajyerleri görürüz. Bu iki küme iş öğrenme nitelikleri de bulunduğu için hukukumuzda farklı bir statüde kıymetlendirilir ve personel olarak ele alınmaz lakin natürel çırak ile stajyerin tarifi da hukukumuzda pratikte olduğundan daha farklı öngörülmüştür.
Bunlar dışında iş mukavelesinin muhakkak periyodik ya da belgisiz vadeli olması ile çalışma mühletinin tam vakitli ya da kısmi vakitli olması üzere konular kişinin emekçi niteliğini etkilemez.
İşçilerin üstte da kelam ettiğimiz üzere genel olarak İş Hukuku’nun özel olarak da İş Kanunu’nun düzenlediği hakları, sorumlulukları ve dahasını bilmesi tahminen kendileri için hayati ehemmiyete sahip alacaklarını kurtarmalarını sağlayacaktır, tahminen de çalışma şartlarını bu bilgiler ve şuur sayesinde iyileştirmelerini sağlayacaktır. İş Hukuku günümüzün büyük bir kısmını kaplayan çalışma hayatımızda daima olarak referans olacak bir hukuk koludur. Şayet işinizle ilgili türel bir tahlile kavuşmayı bekleyen bir konu varsa İş Hukuku’nda müddetler de kıymetli olduğundan bunu İş Hukuku alanındaki uzman bir avukata danışarak çözümlendirmeye çalışmak büyük ehemmiyet taşımakta. Personelin kime deneceği hususu biraz işin magazinsel kısmı olsa da bugün biliyoruz ki çalışmak zorundaysak işçiyizdir.
Bu yazı umarım sizlere yarar sağlamıştır. Öbür yazılarımızda görüşmek dileğiyle. Siz bedelli okurlara huzurlu bir iş hayatı dilerim.
Linkedln
Web Sitesi
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio