New Jersey’de yaşayan ailenin yatak odalarına gök taşı düştü. Bilim insanları şaşkın zira gök taşı daha evvel bulunan gök taşlardan daha farklı. Aile şu anda gökten düşen ikramla ne yapacaklarını düşünüyorlar.
Meteor sözünü duyduğunuzda, muhtemelen kayan yıldızları düşünürsünüz. Aslında ekseriyetle bir kum adedinden daha büyük bile değildirler
Küçük uzay modüllerinin Dünya atmosferinde süratlice ilerlemesi ve hava molekülleriyle sürtünerek yanması sonucu gece gökyüzünde oluşan ışık huzmeleridir. Şayet daha felaket meyilli iseniz, geçişleri sırasında parçalanarak güçlü şok dalgaları yaratan daha büyük kesimleri düşünebilirsiniz: Buna düzgün bir örnek 2013 yılının başlarında Rusya’nın Çelyabinsk kenti üzerinde patlayarak yaklaşık 1.500 kişinin yaralanmasına ve binlerce binanın hasar görmesine neden olan objedir.
Bir başkası ise 1908 yılında Sibirya’da Podkamennaya Tunguska Irmağı yakınlarındaki bir bölgenin üzerinde patlayan ve Hong Kong’un neredeyse iki katı büyüklüğündeki uzak bir alanda ağaçları kavurup dümdüz eden objedir.
Bazen de Dünya yüzeyine çarpan büyük bir ‘uzay taşı’, 66 milyon yıl kadar evvel Meksika Körfezi’ne çarparak dinozorların saltanatına son veren büyük asteroid ya da kuyruklu yıldızdır.
Muhtemelen aklınıza gelmeyen şey, meskeninize rastgele bir büyüklükte olan bir meteorun düşmesidir.
Ancak Harvard Üniversitesi’nden astrofizikçi Avi Loeb tarafından yapılan bir hesaplamaya nazaran, bu olay pek mümkün olmasa da, yılda ortalama bir defa, gezegenin rastgele bir yerinde gerçekleşiyor. Bir olay 1954 yılında Sylacauga, Ala’da uyuklayan bir bayanın çatısına düşen 8,5 kiloluk bir meteor (gezegenimizin yüzeyine ulaşan bir gök taşı için kullanılan terim) nedeniyle ağır halde yaralanmasıyla gerçekleşmişti.
Bir öbür olay 1971 ve 1982 yıllarında Wethersfield, Conn.’da meydana gelmişti (her iki olayda da konut sakinlerinden yaralanan olmamıştı). Bir olayda bir mesken kelam konusu olmasa da, 1992 yılında Peekskill, New York’ta olan kırmızı bir Chevy Malibu’nun bagajına çarpan uzay taşını kırmızıya boyamıştı.
İki haftadan biraz daha uzun bir müddet evvel yeniden tıpkı şey oldu: 8 Mayıs’ta yaklaşık bir kilogramlık bir meteor Titusville, New Jersey yakınlarında, George Washington’un 1776’da Delaware Irmağı’nı geçtiği yerden yalnızca kısa bir aralıkta olan bir adamın meskenin çatısını delip geçti.
Adamın kızı Christine Lloyd, Philadelphia, Pa.merkezli bir TV kanalı olan WPVI’ya yaptığı açıklamada, taban ve tavan ortasında sektikten sonra üst kattaki bir yatak odasına düştüğünü söyledi. Lloyd’un kız kardeşi Suzy Kop, babasının konutundaki objeyi bulan kişiydi. Birinci başta ne olabileceğine dair hiçbir fikri yoktu. Kop WPVI’ye ‘Sıcaktı,’ dedi. ‘Kesinlikle sıcaktı…. Yalnızca dışarıdan gelen rastgele bir taş olduğunu düşündüm. Neden yatak odasında olsun ki?’
Kop polisi aradı, polis de kısa mühlet sonra yakınlardaki New Jersey Koleji (TCNJ) ile temasa geçti ve fizik kısmı lideri Nathan B. Magee cismin bir meteor olduğunu doğruladı.
‘Yaklaşık yüzde 70’i bir füzyon kabuğuyla kaplıydı,’ diyor ve obje atmosferde süratle ilerlerken ağır sürtünme ısısıyla oluşan bir kaplamaydı. ‘Ancak yaklaşık yüzde 30’u kırılarak açılmıştı, böylelikle içindeki mineralleri görebiliyorduk.’
Bu da Magee ve meslektaşlarını, demir yahut “demirli” meteoritlerin demir ve nikel bileşiminin bilakis, çoğunlukla kayadan oluşan bir meteorit olan kondrit olarak tanımlamaya yönlendirdi
. Kondritler, gezegenlerin ve asteroitlerin yaklaşık 4,5 milyar yıl evvel inşa edildiği özgün materyalin bir kısmını temsil ediyor. Sonuç olarak, güneş sisteminin oluşumuna açılan çok kıymetli bir penceredir.
Meteorit uzmanları için bilhassa değişik olan, Los Angeles’taki Kaliforniya Üniversitesi’nden jeokimyacı Alan E. Rubin’in 2013 yılında Scientific American’da yazdığı üzere,
‘asteroitler güneş sisteminin tarihinin başlarında şekillenmeden evvel oluşan, çoklukla bir pirinç adedinden daha küçük olan erimiş materyallerden oluşan küçük boncuklar’ olan kondüller (‘kondrit’ sözünün kökeni) ismi verilen meteoritlerdeki kapanımlardır. Kondrüllerin kimyasal bileşimi, bilim insanlarının gezegenlerin ve asteroitlerin oluştuğu gaz ve toz bulutsusunun yapısını ve bileşimini anlamalarına yardımcı olabilir. Lakin Titusville meteoritinde bu tıp kalıntıların neredeyse hiç bulunmadığı görülüyor.
Daha evvel Rutgers Üniversitesi’nde ve New York’taki Amerikan Tabiat Tarihi Müzesi’nde (AMNH) vazife yapan emekli meteor uzmanı Jeremy S. Delaney, “Bu biraz şaşırtıcı” diyor.
Delaney Titusville’deki cisimden, bir arkadaşının olayla ilgili haberlerin linklerini içeren bir e-posta göndermesi ve Delaney’in bunu duyup duymadığını sorması üzerine haberdar olmuş. Duymamıştı, bu yüzden Hopewell Township Polis Departmanını aradı ve bu da onu TCNJ’ye yönlendirdi. Kop göktaşını incelenmesi için Magee’ye getirdiğinde Delaney de oradaydı. Delaney, ‘Polis ispat torbasının içindeydi,’ diyor. ‘Çıkarır çıkarmaz, ‘Bu çok güzel’ dedim.’
Nesneyi bu kadar hoş yapan şeyin, büsbütün taze olması olduğunu açıklıyor. AMNH’den meteoritikler konusunda uzman Denton S. Ebel’e nazaran, kondritler tüm meteoritlerin yaklaşık yüzde 85’ini oluşturuyor.
Çoğu fark edilmeden okyanusa düşüyor. Karaya düşenler ise çoklukla keşfedilmeden öylece kalıyor şayet bulunurlarsa, bu neredeyse her vakit yıllarca erozyona ve çevresel kirleticilere maruz kaldıktan sonra oluyor.
Bu olayda ise bunların hiçbiri yoktu; çatlak kabuk bir yana, Kop’un uzay taşı tertemizdi. Magee, bu cismin sahiden de bir göktaşı olduğunu kanıtlayan şeyin, atmosferde ilerlerken radar tarafından izlenmesi olduğunu söylüyor.
Magee, ateşli düşüşüne şahit olan birkaç bireyden en az birinin ateş topunun birden fazla ışık akımına ayrıldığını bildirdiğini, yani daha fazla modülün keşfedilmeyi bekliyor olabileceğini de kelamlarına ekliyor. Magee, ‘İnsanların tarlalarda onları aradıklarını duydum’ diyor.
Tüm bu raporların yanı sıra kondritin meskende açtığı çeşitli delikler ve çukurlar, bilim insanlarının meteorun hareket tarafını yine yapılandırmalarına ve hatta tahminen de uzayda nereden geldiğini belirlemelerine yardımcı olacaktır
Her ikisi de göktaşının kökenini anlamaya çalışırken pahalıdır. Lakin laboratuvarda yapılacak daha ileri çalışmalar, göktaşının oluşum geçmişini saptamak için en yeterli bahtı sunuyor. Delaney, ne yazık ki Magee’nin TCNJ’de kullandığı taramalı elektron mikroskobunun ‘herhangi bir kimyasal tahlil yapmak için yanlışsız zillere ve ıslıklara sahip olmadığını’ söylüyor. Ya da en azından o yazgı gününde mevcut değildi. ‘Mikroskoptaki x-ışını detektörü çalışmıyordu,’ diyor Magee, ‘ama onu tamir edecek bir teknisyenimiz var.’
Bu ortada Delaney ve Ebel, Kop’un göktaşını AMNH’deki üzere daha sofistike bir laboratuvara getirmeye istekli olacağını ve hatta tahminen de AMNH’nin yahut öteki bir müzenin kalıcı koleksiyonuna bağışlayacağını umuyor.
Delaney, meteoritin birinci laboratuvar testleri sırasında Kop ile her iki seçenek hakkında da konuştuğunu söylüyor. ‘Anladığım kadarıyla [Kop ve ailesi] araştırmanın yapılmasını çok istiyorlar’ diyor. Lakin hem Delaney hem de Ebel, kondritin yazgısının büsbütün ailenin kararı olduğunu, zira göktaşının haklarının ailede olduğunu vurguluyor.
Delaney ve Ebel, bilim insanlarının ya da halkın aile üyeleri üzerinde baskı kurmasının uygunsuz olacağını söylüyor. Aile objeyi saklamayı ya da şimdiden 10.000 ila 20.000 dolar aralığında tekliflerle ulaştığı bildirilen özel koleksiyonculara satmayı düşünüyor.
Bu senaryolardan rastgele biri gerçekleşirse, Titusville göktaşı fiilen bilim için kaybolabilir. Ancak bilim sahiden ne kaybederdi? Alışılmış ki, bu obje güneş sisteminin en derin tarihi hakkındaki anlayışımızın yapısında diğer bir tuğla olabilir.
Ancak gezegenlerin ve asteroitlerin nasıl ortaya çıktığına dair anlayışımızda bir formda ihtilal yaratan bilhassa özel bir şey olması olası değildir. Yeniden de Delaney, “büyük resme katkıda bulunan bir göktaşının daha olması her vakit iyidir” diyor.
