Hiç değerli bir şey başardınız lakin kendinizi şanslı ya da kandırılmış üzere hissettiniz mi? Başarılarınızı küçümsediniz, onları marifetleriniz yahut nitelikleriniz yerine dış faktörlere bağladınız mı? Şayet bu hisler size tanıdık geliyorsa, psikologların ‘Imposter Sendromu’ olarak isimlendirdiği durumu yaşıyor olabilirsiniz. Pekala ancak Sahtekârlık Sendromu tam olarak nedir? Gelin bu yaygın lakin çoklukla göz arkası edilen olguyu anlamak için derinlere dalalım.
Imposter Sendromu, bireylerin başarılarından kuşku duydukları ve bir “sahtekar” olarak ifşa edilme endişesiyle yaşadıkları ruhsal bir örüntüdür.
Yetkinliklerine dair dışsal delillere karşın, Imposter Sendromu olan bireyler içsel olarak elde ettikleri başarıyı hak etmediklerine inanırlar. Muvaffakiyetlerini kendi yetenek yahut hünerlerinden çok bahta, zamanlamaya yahut başka dış faktörlere bağlarlar.
Imposter Sendromu, muvaffakiyet seviyeleri ya da çalışma yahut eğitim alanları ne olursa olsun herkesi etkileyebilir.
Özellikle yeni bir işe başlayan, yeni bir sorumluluk üstlenen yahut yeni bir alana adım atan şahıslar ortasında yaygındır. İşyeriyle de hudutlu değildir; beşerler akademik ortamlar, ebeveynlik yahut yaratıcı uğraşlar da dahil olmak üzere çeşitli toplumsal bağlamlarda Imposter Sendromu yaşayabilir.
Bu sendrom yaş ya da meslek ayrımı yapmaz ve herkes kadar yüksek başarılı şahısları de tesirler. Aslında birtakım araştırmalar, son derece başarılı ve başarılı bireylerin Imposter Sendromuna bilhassa hassas olabileceğini öne sürmektedir. Bunun nedeni, kendileri için belirledikleri yüksek standartlar ve performans seviyelerini daima olarak korumak için hissettikleri baskı olabilir.
İlginç bir biçimde, Imposter Sendromu ekseriyetle döngüler halinde ortaya çıkar. Bireylere yeni bir fırsat yahut zorluk sunulduğunda, başlangıçta endişe ve kuşku ile reaksiyon verebilirler.
Görev üzerinde çalışmaya başladıklarında, altta yatan korkularından ötürü vazifeye çok hazırlık yapabilir yahut erteleyebilirler. Misyon tamamlandığında, gurur duymak yerine, bir ‘sahtekar’ olarak keşfedilmedikleri için rahatlama hissederler. Aldıkları rastgele bir övgü ya da takdiri talih, zamanlama ya da diğerlerini kandırma marifeti olarak görmezden gelirler.
Ara sıra kuşku duymanın olağan olduğunu ve birden fazla insanın vakit zaman kendini yetersiz hissetmesi olağandır.
Ancak, Imposter Sendromu süreksiz bir kendinden kuşku duymaktan daha fazlasıdır. Yetersizlik ve sahtekarlık hisleriyle daima bir gayrettir ve kişinin ruh sıhhatini ve genel ömür kalitesini kıymetli ölçüde etkileyebilir.
Imposter Sendromu birinci olarak 1978 yılında psikolog Pauline Rose Clance ve Suzanne Imes tarafından tanımlanmıştır.
Clance ve Imes, bu içsel sahtekarlık tecrübesini birinci olarak yüksek başarılı bayanlar ortasında gözlemlemişlerdir. Clance ve Imes çalışmalarında, deneklerinin muvaffakiyetlerini içselleştiremediklerini ve kendi yeterliliklerini kabul edemediklerini tespit etmişlerdir. Kazandıkları derecelere, yüksek başarılarına ve öbürleri tarafından takdir edilmelerine karşın, bu bayanlar hala kendilerini sahtekar üzere hissediyorlardı. Muvaffakiyetlerini bahta ya da diğerleri tarafından abartılmış olmaya bağlıyorlardı.
Sahtekarlık Sendromu ekseriyetle makul, tekrar eden davranış ve niyet süreçleriyle karakterize edilir. Aşağıda en yaygın özelliklerden kimileri yer almaktadır:
-
Sürekli Kendinden Kuşku Etme: Imposter Sendromu yaşayan bireyler, geçmiş başarılarına yahut niteliklerine bakılmaksızın kendi yeteneklerinden ve maharetlerinden daima kuşku duyarlar. Muvaffakiyetlerini hak ettiklerine inanmak için çaba ederler.
-
Dış Faktörlere Atfetme: Muvaffakiyet ekseriyetle kişinin kendi yeteneği yahut yeterliliğinin bir sonucu olarak kabul edilmek yerine bahta, zamanlamaya yahut öteki dış faktörlere atfedilir. Bu durum, muvaffakiyetlerinin kazanılmadığı, bilakis diğerlerini kandırarak kendilerinin olduklarından daha ehil olduklarına inandırmanın bir eseri olduğu inancına katkıda bulunur.
-
İfşa Olma Korkusu: Sürekli bir ‘sahtekar’ olarak ifşa olma korkusu vardır. Bu kaygı, bilhassa yeni misyonlar yahut fırsatlarla karşılaşıldığında değerli ölçüde derde neden olabilir.
Ayrıca Imposter Sendromu olan bireyler muvaffakiyetlerini küçümseme yahut reddetme eğilimindedir. Başarılarından “büyütülecek bir şey değil” diye bahsedebilir yahut muvaffakiyete ulaşmadaki rollerini küçümseyebilirler. Bunun dışında yeniden birtakım özellikleri:
-
Aşırı Muvaffakiyet ve Mükemmeliyetçilik: Yetersizlik hislerini örtbas etmek emeliyle, Sahtekârlık Sendromu yaşayan şahıslar ekseriyetle çok başarılı yahut mükemmeliyetçi olurlar. Çok yüksek standartlar belirleyebilir ve bu gerçekçi olmayan gayelere ulaşmak için kendilerine çok baskı uygulayabilirler.
-
Cazibeye yahut İnsan Marifetlerine Çok Güvenme: Kabul ve onay kazanmak emeliyle, Imposter Sendromu olan kimi bireyler, insanların kendilerini sevmelerini sağlamak yahut algılanan yetersizliklerinden uzaklaşmak için toplumsal marifetlerini yahut cazibelerini kullanabilirler.
-
Kendine İnanç Göstermekten Kaçınma: Kibirli görünmekten kaçınmak yahut diğerlerinin algıladıkları sahtekarlığı keşfetmelerini önlemek için, Imposter Sendromu olan bireyler itimat sergilemekten kaçınabilirler. Bilhassa kamuya açık yahut profesyonel bir ortamda bilgilerini yahut fikirlerini söz etmekte tereddüt edebilirler.
Sahtekârlık Sendromu, teşhis edilmiş bir ruh sıhhati durumu olmasa da, kişinin ruh sıhhati ve günlük işleyişi üzerinde değerli tesirlere sahip olabilir. Bu tesirler ekseriyetle hem ferdî hem de profesyonel alanlarda ortaya çıkar.
-
Akıl Sıhhati: Sahtekarlık Sendromu ruh sıhhatine kıymetli ölçüde ziyan verebilir. Bir sahtekar olarak maskesinin düşürüleceğine dair daima endişe kronik gerilime, korkuya ve öz hürmetin azalmasına yol açabilir. Bu hislerin vakit içinde depresyon semptomlarına katkıda bulunması az değildir. Dahası, daima kendinden kuşku duyma ve başarısızlık korkusu, bilhassa de bedellerini ‘kanıtlama’ uğraşıyla kendilerini çok çalıştıranlar için tükenmişliğe yol açabilir.
-
Kişisel Gelişim: Imposter Sendromu ile alakalı amansız kendinden kuşku ve endişe, ferdî büyümeyi ve kendini geliştirmeyi engelleyebilir. Bireyler ‘yeterince iyi’ olamama dehşetiyle yeni ilgi alanları yahut hobiler keşfetmeyebilir. Bu kendini sınırlayıcı davranış, genel ömür kalitelerini etkileyebilir ve tam potansiyellerine ulaşmalarını engelleyebilir.
Profesyonel alanda, Imposter Sendromu meslek ilerlemesini engelleyebilir.
Bireyler, kendilerine duydukları kuşku ve teşhir edilme korkusu nedeniyle terfi müracaatında bulunmaktan yahut yeni fırsatları takip etmekten çekinebilirler. Bu durum, yeni zorlukları üstlenme yahut konfor alanlarının dışına çıkma konusunda isteksizlikle sonuçlanabilir. Dahası, başarısızlık korkusu ve gerçekçi olmayan yüksek standartları karşılamak için çok çalışma, iş-yaşam dengesizliği yaratabilir ve hatta iş tatminsizliği ve tükenmişliğe yol açabilir.
Sahtekârlık Sendromu ilgileri de etkileyebilir.
‘Sahtekar’ olma duygusu, bireylerin diğerlerinden övgü yahut takdir kabul etmesini zorlaştırabilir, bu da çatışmalara yahut yanlış anlaşılmalara yol açabilir. Daima açığa çıkma korkusu, ferdî ve profesyonel münasebetlerin kalitesini etkileyerek geri çekilme yahut kaçınma ile de sonuçlanabilir.
Bir de Imposter Sendromunun üstesinden gelmek için birtakım stratejilere bakalım:
Öz Farkındalık: Sahtekârlık Sendromu’nun üstesinden gelmenin birinci adımı, onun varlığını tanımak ve kabul etmektir. Niyet kalıplarınıza dikkat edin ve başarılarınızı küçümsediğiniz yahut kendinizi sahtekar üzere hissettiğiniz anların farkında olun. Bu niyet ve hislerin, gerçek yeteneklerinizin yahut bedelinizin bir yansıması değil, Sahtekârlık Sendromunun bir tezahürü olduğunu anlamak çok değerlidir.
Kendi Kendine Konuşma: Kendi kendinize konuşmanızı izleyin ve değiştirin. Kendi kendinize olumsuz konuşmalar yaptığınızı yahut başarılarınızı küçümsediğinizi fark ettiğinizde, bu fikirlere olumlu onaylamalarla karşılık verin. Kendinize marifetlerinizi, başarılarınızı ve başarılarınız için harcadığınız sıkı çalışmayı hatırlatın.
Ayrıca ne kadar küçük görünürlerse görünsünler, başarılarınızı kutlamaya ihtimam gösterin. Bu, başarılarınızı içselleştirmenize ve onları baht yahut aldatmacadan fazla kendi yeteneklerinizin ve gayretlerinizin bir eseri olarak görmeye başlamanıza yardımcı olabilir.
Destek Arayın: Güvendiğiniz arkadaşlarınızla, aile üyelerinizle, akıl hocalarınızla yahut bir ruh sıhhati uzmanıyla hisleriniz hakkında konuşun. Sahtekârlık Sendromunun sandığınızdan daha yaygın olduğunu görebilirsiniz. Diğerleri başarılarınız hakkında daha objektif bir bakış açısı sağlayabilir ve teşvik ve takviye sunabilir.
Öz Şefkat: Kendinize karşı nazik olun. Imposter Sendromu mükemmeliyetçilik ve başarısızlık dehşetinden beslenir. Herkesin yanılgı yaptığını ve zayıf tarafları olduğunu kabul edin; bunlar sizi sahtekar yapmaz, insan yapar.
Sahtekar Sendromu ve Gerçeklik Denetimi: Başarılarınızın ve kazanımlarınızın bir listesini yapın ve sahtekarlık hislerinin sizi ele geçirdiğini hissettiğinizde bu listeyi tekrar gözden geçirin. Bu ‘Gerçeklik Kontrolü’ niyetlerinizi hislere değil gerçeklere dayandırmanıza yardımcı olacaktır.
Profesyonel Yardım: Sahtekar olduğunuza dair hisleriniz önemli gerilime neden oluyor yahut hayatınızı etkiliyorsa, bir ruh sıhhati uzmanından yardım almayı düşünün.
Imposter Sendromu, kişinin şahsî ve profesyonel hayatını kıymetli ölçüde etkileyebilen yaygın bir olgudur.
Varlığının farkına varmak ve tesirlerini anlamak, bu sendromun üstesinden gelmenin birinci adımıdır. Unutmayın, herkesin kendinden kuşku duyduğu anlar vardır, lakin bu kuşkunun hareketlerinizi ve kararlarınızı denetim etmesine müsaade vermemek çok değerlidir. Şayet Imposter Sendromu hayat kalitenizi etkiliyorsa, profesyonel yardım almaktan çekinmeyin.