Yıllar boyunca ‘ataerki’ kavramı daima olarak gündemde olan bir mevzu olmuştur. Erkek egemenliği olarak tanımlayabileceğimiz ‘ataerki’, bayanların bedeni üzerine yorum yapabilme cüretinin doğmasına sebep olmuştur. Bu kavramdan yola çıkarak psikanalistlerin ortaya attığı ‘rahim kıskançlığı’ kavramını duymuş muydunuz? Gelin psikanalistlerin görüşlerine bir arada bakalım…
Takdir edersiniz ki toplumsal cinsiyet tarihin ve ömrün birçok yerinde çokça tartışılan mevzulardan bir tanesi.
Kadın, erkek, LGBTQ+ ve kendini öbür rastgele bir kimlikle tanımlayan insanların toplum içerisindeki rolü birçok profesyonel tarafından tartışılmış, hatta ve hatta birçok araştırmaya da mevzu edilmiştir.
Bu araştırmalara eşlik eden isimlerden bir tanesi alışılmış ki Freud!
Psikolojinin öncüsü olarak kabul gören Sigmund Freud cinsiyet kavramına değişik bir bakış açısı getirmiş!
Freud’un getirmiş olduğu “penis kıskançlığı” kavramından sonra psikanalist Karen Horney’in “rahim kıskançlığı” kavramı nasıl bedellendiriliyor dersiniz?
Karen Horney, Freud’un gerçek manada bayan ve erkeğin toplumdaki yerini tam manasıyla kavrayamadığını düşünüyor. Kendisi; bayanların ‘penis’ organını kıskanmadığını, yalnızca erkeklerin toplumdaki yerini ‘kıskandığını’ lisana getiriyor. Telaffuzlarına nazaran bayan ve erkek ortasındaki farklılıklar çocuk yaştan itibaren bireylere aşılanıyor. Günümüzde kendine daha sağlam bir yer bulan ‘rahim kıskançlığı’ ise erkeklerin bu ataerki ile kamçılanan gücü artık kendilerinde bulamadığının altını çiziyor.
“Penis kıskançlığı” ne manaya geliyor?
Penis kıskançlığı, kız çocuklarının penisleri olmadığını fark ettiklerinde derin bir meşakkate gireceklerini sav eden bir teoridir. Teoriyi icat eden Sigmund Freud, penis kıskançlığının akıl hastalığına dolaylı yoldan tesir edebileceğine inanıyordu.
Fakat penis kıskançlığı kavramını destekleyen hiçbir bilimsel delil yok! Bu nedenle de Freud, birçok psikanalistten tenkit almıştır.
Buna karşın penis kıskançlığı kavramı 20. yüzyılın büyük bir kısmında yaygın bir teoriydi. Günümüzde ise ruh sıhhati uzmanları bu teoriyi uygulamıyorlar.
Freud bayanların gücünü anlayamadı mı?
Birçok toplumsal cinsiyet teorisine nazaran erkekler tarih boyunca beden kavramı ve nesneleştirme kavramı üzerine birçok bahiste ‘öncü’ oldular. Ama yalnızca bu da değil! Bayanların da iş dünyasında kendilerine yer bulabilmesiyle eski çağlarda ön planda olan ataerkinin eski tesirinin olmaması, bu nedenle de erkekler bayanların ‘doğurma özgürlüğü’ üzerinde yorum yapmasını getiriyor. Baktığımız vakit ‘rahim kıskançlığı’ kavramı, ataerki ile beslenen toplumun bayan bedeni ve ‘doğurma özelliği’nin üzerinde yorum yapılmasının altını çiziyor.
“Rahim kıskançlığı” içselleştirilmiş aşağılık kompleksinden mi geliyor?
Erkeklerin bayanları denetim etmesi takdir edersiniz ki yeni bir şey değil! Tarihte erkek egemenliğinin örnekleri birçok yerde görülebiliyor. Mantıken düşünürsek, bayanlar olmasaydı hükümdarlar halefiyetini devredebileceği bir oğula sahip olamazdı. Bu nedenle de soylarını aktaramazlardı.
Tarihteki “rahim kıskançlığı” örneklerinden bir tanesi de 8. Henry’nin karısı Anne Boleyn’i “erkek çocuk veremediği için” idam etmesi!
Daha da derine inersek bu süreçte Kral Henry’nin erkek evlat için Anne Boleyn’in eline baktığını söyleyebiliriz. Teorisyenlere nazaran Kral Henry, elinden gelse kendisi erkek çocuk doğurmak istiyor ve bu süreçte bayanların ‘üretebilme’ ve ‘çoğalabilme’ özelliğini kıskanıyor.
Peki günümüz psikanalistlerinden olan Julia Kristeva “rahim kıskançlığı” hakkında ne diyor?
‘Rahim’ kavramının ataerkilliğin üzerine kurulmuş toplumlarda ‘korkutucu’ ve birebir vakitte ‘arzulanan’ bir olgu olduğunu düşünüyor Kristeva. Ayrıyeten annelik içgüdüsünün toplumsal sistemde genelde yalnızca anneleri ilgilendirdiğini ve ‘aşk’ kavramının yalnızca annelik kavramı üzerinden ilerlediğinin vurgusunu yapıyor.
Kristeva bu mevzuyu hem “göstergebilimsel” hem de “sembolik” olarak ele alıyor.
‘Göstergebilim’ (semiyotik yahut semiyoloji) göstergelerin yorumlanmasını yahut işaretleri manaya süreçlerini içeren bütün faktörlerin incelenmesine dayanan bir bilim kısmıdır. ‘Sembolik’ ise lisanın kurallara dayanan hali olarak tanımlanır. Çoklukla ‘sembolik’ olan lisan kendini, lisan bilgisi ve cümle yapılarında gösterir. Her iki kavram birbirine zıt olsa da teorilerde ortak paydada buluşurlar.
Rahim kıskançlığının “göstergebilimsel” ya da “sembolik” bir tarafı var mı?
Kristeva, göstergebilimsel ve sembolik ortasında ayrım yaparken lisanın anlamlandırma sürecini tahlil eder ve ‘bu iki prosedürün birbirinden ayrılamaz’ olduğunu belirtir. Kristeva, ayrıyeten göstergebilimi, biyolojik (cinsellik dahil) farklılıkların ve somut, tarihi aile yapılarının objektif kısıtlamalarıyla kurulan bir telaffuz olarak tanımladığı sembolik kavramıyla karşılaştırır. Öte yandan, göstergebilim, onu oluşturan güçler değiştikçe ve bireyle birlikte evrimleşmektedir.
Siz neler düşünüyorsunuz? Yorumlarda buluşalım!