Mehmet Şimşek’in Hazine ve Maliye Bakanlığı olmasıyla, Eylül 2021’den bu yana uygulanan ekonomik modelde son gelindiği ilan edildi. Ekonomik model, düşük faiz siyasetine dayandığından, yüzde 19’dan başlayan seyir yüzde 8,5’te sonlanmıştı. Bu hem piyasa faizlerinin ayrışmasına hem de kurda fırlamaya neden oldu. Yeni Merkez Bankası Lideri Hafize Gaye Erkan’dan farklı adımlar bekleniyor. Halbuki geçmişte ikisini de faiz artırarak düşüren Merkez Bankası Liderleri olmuştu. Faizi, tabir-i caizse silah üzere kullanarak, bir kere havaya ateş açmak suretiyle piyasa faizlerini ve döviz kurlarını düşüren Merkez Bankası liderlerine bakalım.
Mehmet Şimşek vazifesi Nureddin Nebati’den devralırken, “rasyonel” dedi. Bu da piyasalarda “faiz indirimi bitti” olarak algılandı. Merkez Bankası Lideri da değişince faiz artırımı beklentiye dönüştü.
Uzun vakit sonra Hafize Gaye Erkan birinci TCMB’den gelecek faiz kararı piyasalarda heyecan yarattı. Tabi bu heyecanın bir kısmı bağlantı sıkıntılarına dayansa da birinci ve yeni olmasından dolayı şimdilik karara odaklanıldı.
Dolar/TL de seçim öncesi daha sıkı baskıya maruz kalınca, seçimde sonra biraz özgür kalınca istikrarları bozdu. Tekrar denetim altına alınsa da yılbaşından bu yana yüzde 25 oranında, seçimden sonra da yüzde 17 oranında yükseldi.
Peki Merkez Bankası faiz artırarak faizleri düşürebilir mi? Geçmişte siyaset faizini ‘aslan terbiyecisi’ uzmanlığında kullanan liderler kimlerdi? 2006 yılından bu yana TCMB liderlerin faiz kararları ve piyasalara tesirlerini Habertürk’ten Rahim Ak aktardı.
Durmuş Yılmaz, Ak Parti’nin birinci atadığı TCMB Lideri olmanın yanı sıra, siyaset faizini usta hareketlerle kullanan, dünyada da başarılı Merkez Bankası Liderleri ortasında giren bir isim olarak dikkat çekiyor.
18 Nisan 2006’da Merkez Bankası lideri olan Durmuş Yılmaz, siyaset faizini kademeli biçimde yükseltti. Faizde 13,25’ten başlayan seyir, 17.50’ye kadar sürdü. Dolar/TL de 1,77’den 1,17’ye geriledi. Enflasyon yüzde 10,6 düzeyinden tek haneye gerileyerek, yüzde 7,1 oldu.
Mevduat ve tahvil faizleri de bu süreçte kısa müddette yüzde 20’den 17’ye gerileyince, Yılmaz’ın bilgilerle eli rahatladı. Uygun tabanı ve vakti yakaladıktan sonra da siyaset faizi tekrar kademeli biçimde 6,25’e kadar geriledi. Bu süreçte de enflasyon yüzde 4’e, piyasa faizi yüzde 8’e, dolar da 1,51’e indi. yılmaz bunlar yaparken, dünya ‘2008 Global Finans Krizi’ni’ yaşıyordu ve kriz bizi, periyodun Başbakan’ı Erdoğan’ın tabiriyle ‘teğet’ geçiyordu.
Yılmaz’ın misyon müddeti doldu, yerine yardımcılarından Fazilet Başçı geldi. Başçı, faiz silahını bir sefer çekti lakin amacı 12’den vurdu.
Erdem Başçı, çalıştığı periyotta bilhassa kur açısından tartışılan ve zorlanan biri isim olsa da faiz konusunda başarısız olmadı. Başçı, 2011 yılı başlarında misyona geldi ve birinci faiz indirimini Yılmaz’ın ocak ayında yaptığı 25 baz puanun akabinde, ağustos ayında 50 baz puanla yaptı. Siyaset faizini iki yıl içinde yüzde 6,25’ten 4,50’ye çekti. 2013 sonu 2014 başında dolar kuru 2,14 TL düzeyini geçti. Tüm bu ortamda PPK toplantısından faizi sabit tutma kararı çıkınca piyasalar karıştı. Başçı da 1 hafta sonra fevkalâde bir gece PPK’sı ile faizi bir anda yüzde 10’a yükseltti ayrıyeten piyasalara direkt müdahale açıkladı. Kur düşmese de yükselmedi ve enflasyon yüzde 7,1’e geriledi. Başçı’nın periyodunda Türkiye’de 7-25 Aralık, Seyahat Parkı Direnişi üzere süreçler yaşandı. Global konjonktürde de Fed’in başında şimdinin ABD Hazine Bakanı Janet Yellen vardı ve şahin adımlarıyla para musluklarını kısınca dünyanın bol para periyoduyla vedalaşması başlamıştı.
Başçı’ya “beterin beteri var” dedirten lider Murat Çetinkaya! Tüm siyasi tansiyonları yaşadı, bol bol faiz artırdı ve misyondan alındı.
2016 yılında koltuğa oturan Çetinkaya, Nisan ayında misyona başladı. 15 Temmuz’da darbe teşebbüsü, akabinde OHAL, sistem değişikliği referandumu ve 2018’de de Cumhurbaşkanlığı sistemine geçiş yaşadı. Global kısım da ABD tahvil faizlerindeki yükselişle geçti.
Çetinkaya, misyona geldiğinde kur 3 TL’ye yaklaşmıştı, dolarizasyon ve krediye dayalı büyüme de artıyordu. Faizi birinci iki yıl kademeli ve hudutlu artırdı. Lakin 2018’e gelindiğinde dolar 5 liraya yaklaşınca sert artışa geçti. Mayıs 2018’de 300 baz puan, Haziran’da 125 puan faiz artırımıyla piyasalar durulmadı. Temmuz’da sistem değişikliği ve Rahip Brunson Krizine global oynaklık da eklenince dolardaki yükseliş günler içinde 7 liraya ulaştı. Eylül ayında 625 baz puan artışla faiz yüzde 24 oranına geldi. Vazifeden alındığında, enflasyon yüzde 25’ten 15’e, dolar da 5,7 düzeylerine gerilemişti.
6 Temmuz 2019 günü sürpriz olmayan bir biçimde Murat Çetinkaya’nın yerine Murat Uysal geldi. Uysal, yalnızca bir defa faiz artırdı o da TCMB Lideri olarak son kararı oldu.
Murat Uysal, 14 PPK’ya başkanlık yaparken, toplamda 1.375 baz puan faiz indirimi yaptı. Uysal, vazifeye geldikten pandemi sürecine kadar geçen yaklaşık 8 ayda faiz, enflasyon, kur sakin seyretti. sonrasında 128 milyar dolar olarak literatüre geçecek süreçlerde ‘rezerv baskısı’ hissedilmezken, Uysal devrinde TCMB ‘iletişim’ silahını yeterli kullanmaya başladı. Lakin her hoş şeyin olduğu üzere bunun da sonu ‘pandemi’ ile geldi. Döviz girişini durdu. ithalat sürdü, sermaye çıkışı ağırlaştı, pandemi siyasetleri devreye girdi. En temel insani dürtülerle yatırım sürecine geçilince dolarizasyon ve inançlı liman algısı yükseldi. Finansal mühendislik de bu devirde kullanılmaya başlanırken, Eylül 2020 ‘de 200 baz puan siyaset faizinde artış yapıldı. Ekim ayında pas geçilen PPK toplantısına Kasım ayında farklı lider geldi.
Naci Ağbal’ın birinci işi faiz cephanesini boşaltmak oldu! Bu da misyon mühletini kısalttı.
Faizi faal kullanan Ağbal, birinci PPK’da yüzde 10,25’ten 15’e çıkardığı faiz oranının yanında, siyasetleri da sadeleştirdi. Dolar/TL’de görülen yükseliş, 8,57 düzeyinden vazifeden alındığında 6,89’a kadar gerilemişti. İkinci toplantısında da 200 baz puan artırım sonrası 2 ay bekleyen Ağbal, ‘şakkadanak’ 200 baz puan artırım yaparak faizi yüzde 19’a kadar çıkardı. Ağbal’ın her ne kadar 5. PPK’sının sonraki günü Resmi Gazete’de ismi olsa da piyasa faizlerini de yönetmiş olduğu görülmüştü. Piyasalarda da hala ‘ağzı yakan süt’ olarak görüldüğünden, Hafize Gaye Erkan için de bu durum yoğurda evrildi.
Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu’nun piyasalarla yıldızı hiç barışmadı. Türkiye İktisat Modeli’nin değerli bir uygulayıcısı oldu. BDDK’nın başına geçen Kavcıoğlu’nun yeni atakları de merakla bekleniyor.
Politika faizini yüzde 19’dan yüzde 8,5’e indirdi. Enflasyon misyona geldiği gün yüzde 14,97’ykken Ekim 2022’de 25 yılın akabinde yüzde 85’i aştı, vazifeden ayrıldığında yüzde 39,59’du. Dolar kuru misyona geldiğinde 7,20 TL’yken, 23,3 düzeylerinde bıraktı. Piyasada faiz oranları kredilerde de mevduatta da yüzde 40 düzeylerine geldiği üzere, üretime, ihracata ve cari istikrara dayalı modelde üretici kredi bulamama sorunu yaşarken, dış ticaret ve cari açık rekorlar kırdı. Öbür yandan evvelce faiz indirimleriyle yükselen tahvil faizleri bu indirimlerde BDDK’nın bankalar üzerindeki düzenlemeleriyle ‘önemli oranda düştü.’ Tabloda faiz oranlarının birbirleriyle hiç bir irtibatı olmaması en dikkat cazibeli kısım olurken, TCMB’nin de bu devirde ‘iletişim’ aracını gerektiği kadarıyla kullandığı, etkin olmadığı görüldü.
İşte Merkez Bankası Liderlerinin faiz tablosu.
Faiz denince artık gözler Dr. Hafize Gaye Erkan’da olacak.