Geçen yıl enflasyonda yükselişle hem yatırım aracına dönüşen hem de maliyetlerdeki artışlarla yükselen mesken fiyatları, İstanbul üzere metropollerde de yabancıların müşteri portföyleri içinde yer almasıyla arşa erdi. Enflasyonla grift bir tetikleme yaratan konut fiyatları ve kiralardaki artışlar yüzde 25 oranında sınırlandı. 2023 Haziran sonunda sonlanması beklenen bu artış sınırlamasının uzamasıyla öteki yatırım araçlarındaki getiri oranları nedeniyle gayrimenkul yatırım olmaktan bir nebze çıkarken, kiralama büsbütün çıkmaya başladı. Bu da azalan arzı daha da sınırlayarak, kiralarda yükselişe ve boş mesken meselesine yol açıyor. Nasıl çözüleceği ise bir muamma olmaya devam ediyor.
İstanbul’da konut fiyatlarındaki yükselişle artan barınma sorunu, kira sınırlamasıyla büyümeye devam ediyor.
BBC Türkçe’den Mahmut Hamsici’nin aktardığına göre, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökce, geçen ay İstanbul’da yaklaşık 450-750 bin ortası boş konut olduğunu açıklamıştı.
Bu boş konutların çoğunluğu yatırım gayesiyle alınırken, konut arzını daraltan bu durum, konut piyasasında da dengesizliğe neden oluyor.
Gökçe, boş konutların, fiyatlardaki çok yükseliş ve zelzele tehlikesi bulunan kentte yapı stoğunun yenilenmesinde kullanılması gerektiğini belirtiyor.
İBB, boş konutlarla ilgili vergi ve teşvik üzere uygulamalar üzerinde çalışıyor. Dünyada boş mesken sorunu var mı? Konut sorunu olan yerlerden nasıl tedbirler alınıyor?
Gelişmiş ülkelerde de bilhassa büyükşehir merkezlerinde boş mesken sorunu konut kesimi içinde ele alınıyor. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü OECD’nin 2022 yılında hazırladığı raporda, tüm ülkeler yer alamasa da, toplam konut stoğu içinde boş konut oranı en fazla olan ülkelerinde başında Malta, Japonya, Kıbrıs, Macaristan, ABD, Finlandiya, Şili, Slovenya, Slovakya, Avustralya, İrlanda ve Kanada geliyor.
Malta, Japonya, Kıbrıs ve Macaristan’da boş konutlar, toplamın içinde yüzde 12’den fazla düzeyde olurken, ABD’de bu oran yüzde 11 olunca yaklaşık 16 milyon boş konut ediyor.
OECD raporunda boş konut oranının en düşük olduğu ülkeler İzlanda, İsviçre ve İngiltere olurken, boş konut oranı yüzde 3’ün altında olduğu görülüyor. OECD listesinde Türkiye görülmüyor.
Boş konut, farklı ülkelerde farklı tanımlanırken, yaklaşımlar da farklılaşabiliyor. Konutların boş olmasının tek bir nedeni yok.
Konut piyasasında yatırım maksatlı yaklaşımlar boş konut oranını artıran bir etken olarak görülürken, dünyanın kimi bölgelerinde bu mevzuda kampanyalar yürüten kümeler da bulunuyor.
“Şehirler zenginlerin cümbüş parklarına dönüştü”
İngiltere’de de Boş Konutlarla İlgili Hareket Kümesinden Chris Bailey, dünyada birçok kentte boş mesken sorunu olduğunu belirtirken, konut krizinin de tetiklendiğini belirterek, ‘Emlak, dünyanın büyük kentlerinde hem şirketler hem de bireyler için çok inançlı bir yatırım aracına dönüşmüş durumda’ sözlerini kullanıyor.
Şehirlerin zenginlerin cümbüş parklarına dönüştüğünü söylerken, konut krizini çözme fırsatlarının kaçırıldığını da söylüyor.
Boş konut problemine karşı Kanada’nın Vancouver kentinde, 2017 yılında alınan bir kararla, 6 aydan fazla boş kalan ve özel bir münasebet sunulmayan konutların, yıllık yüzde 1 sonrasında yüzde 3’e yükseltilerek vergi ödeme zaruriliği bulunuyor. Uygulama eyaletteki boş mesken sayısını 3 yılda 2200’den 1600’e düşürüyor.
Vancouver, dünyadaki en kârlı emlak yatırım pazarlarından biri olurken, ayrıyeten eyaletten konut alan yabancılara yüzde 15 oranında ek bir vergi mecburiliği var ve yakın periyotta bunun yüzde 20’ye çıkarılması planlanıyor.
Avustralya Melbourne’de 2018 yılında alınan bir kararla, tekrar 6 aydan fazla bir müddet boş olan konuttan, konutun pahasının yüzde 1’i kadar yıllık vergi alınıyor.
Ülkede yeni konut alarak meskenini 6 ay boş bırakanlara da en az 5 bin 500 Avustralya Doları ceza verilmeye başlandı.
Hollanda Amsterdam’da 6 aydan fazla boş kalan bir meskenin sahibi 9 bin Euro’ya kadar ceza verilmesine hazırlanan bir yasal düzenleme konuşuluyor.
İspanya’da da geçen ay parlamentonun onayladığı konut yasasında, belediyelere, boş meskenlerin emlak vergilerini yüzde 150’ye varan oranda artırma yetkisi veriliyor.
Barcelona’da mahallî idare, 2016 yılında yapılan yasal düzenlemeyle 2 yıldan fazla müddet boş kanal bir konuta, toplumsal konut olarak süreksiz biçimde el koyabiliyor ve konut sahiplerine ceza da verebiliyor.
Almanya Berlin’de 2022 yılında aldığı bir kararla, kısa müddetli konut kiralama tedbirleri sertleşti.
Fransa’da 2013 yılından bu yana boş konutlar için vergi alınıyor. Barcelona Üniversitesi’nin hazırladığı rapora nazaran 2013 ila 2017 yılları ortasında bu vergi sayesinde boş mesken sayısı yüzde 13 oranında azaldı.
Dünyanın farklı metropollerinde görülen boş mesken sorunu, yasal tedbirler ve değişikliklerle lokal idarelerin de yetkilendirilmesiyle çözülüyor.