Dünya üzerinde doğal ve yapay yollarla oluşan kanallar, elbet deniz ticaretinin ağır olarak gerçekleştirildiği değerli jeopolitik noktalar. 19. yüzyılda yapay yolla açılarak Akdeniz ile Kızıldeniz’i birbirine bağlayan Süveyş Kanalı da buna verilecek en hoş örneklerden biri.
Açıldığı periyottan beri gemi nakliyatını önemli manada hızlandıran Süveyş Kanalı’nın tarihi kıymetini; imal etabı, maliyeti ve ticaret hacmi ile birlikte ele alıyoruz!
Süveyş Kanalı Asya ve Avrupa ortası kestirme bir ticaret yolu sunduğu için deniz nakliyatında çok kıymetli.
Sina Yarımadası’nın batısında konumlanan ve Akdeniz ile Kızıldeniz’i ve Hint Okyanusu’nu birbirine bağlayan Süveyş Kanalı, dünyanın en değerli kanallarından biri. 193 kilometrelik uzunluğa sahip olan kanal, farklı denizleri birbirine bağladığı için günümüz deniz nakliyatının merkezinde yer alıyor. Gemilere Afrika’yı dolaşmadan Asya ve Avrupa ortası ticaret yapma avantajı sağlıyor.
Süveyş Kanalı açılmadan çok evvel farklı şahıslar tarafından ortaya atılmış bir fikirdi.
Süveyş Kanalı, 19. yüzyıl sonlarında yapılmış olsa da kanal fikri çok daha eskilere dayanıyor. Sokullu Mehmet Paşa’nın gündeme getirdiği kanal fikri o devir gerektiği pahası görmemişti, Napolyon ise Mısır’ı işgal ettiği sırada burada bir kanal açtırma hayalinden bahsetmişti. Fakat yapılan yanlış bir ölçüm nedeniyle bu ilişki fikrinin imkansız olduğu düşünüldü ve Napolyon bu fikirden vazgeçti. Hasebiyle kanal 1869 yılında açılana kadar alternatif kara yolları ve Afrika üzerinden gelen deniz yolu kullanıldı.
Süveyş Kanalı’nın imali yaklaşık 10 yılda tamamlandı.
İki taraf ortasında kanal açma fikri 1830’larda Fransız kaşif ve mühendis Linant de Bellefonds tarafından tekrar gündeme getirildi. Yaptığı ölçümlerle evvelki dataların kusurlu olduğunu tespit eden Bellefonds, 1859 yılında çalışmaların başlatılmasını sağladı. Fransız şirket tarafından yaklaşık 10 yılda tamamlanan proje sırasında 1,5 milyon kişi çalıştı ve 1869 yılında kanal resmen açıldı.
Yapım sırasında çıkan isyanlar ve berbat çalışma şartları, pek çok kişinin vefatına sebep oldu.
Kanalın imali Mısır Valisi İsmail Paşa periyodunda tamamlandı fakat o sırada Mısır, İngiltere ve Fransa sömürgesiydi. Bölgede buna karşı çıkan isyanlar inşaatı olumsuz etkiledi ve toplam maliyet beklentilerin yaklaşık iki katına çıkarak 100 milyon dolar civarına ulaştı. Süreç içinde ise çalışanlar da dahil olmak üzere 120 bin Mısırlı hayatını kaybetti.
Kanal açıldıktan sonraki birinci iki yıl beklenen gemi trafiği sağlanamadı.
Açılıştan sonra kanaldan resmi olarak geçen birinci gemi L’Aigle isimli Fransız İmparatoriçesi’ne ilişkin yat oldu. Ama birinci vakitlerde bölgedeki sert rüzgarlar ve kanaldaki darlık nedeniyle yelkenli gemiler içeride pek rahat hareket edemiyordu. Bu da buharlı gemileri avantajlı pozisyona getirdiğinden bölgenin daha fazla sömürgeleşmesine neden olmuştu. Zira içerideki trafik birinci başlarda az olsa da Avrupa ülkeleri buranın ileride pahalanacağını biliyordu.
Süveyş Kanalı üzerindeki yüksek tansiyonlu durum tarih boyunca devam etti.
1950 yılına gelindiğinde kanalı açan Fransız şirket, bu süreyi 50 yıl daha uzatmak isteyince taraflar ortasındaki tansiyonlu durum hızlandı. Mısırlı yöneticiler bu duruma karşı çıkarak Süveyş Kanalı’nı kamulaştırdı ve Fransız hissedarları kapı dışarı etti. 1967 yılında çıkan Arap-İsrail savaşları ise kanal üzerindeki egemenlik haklarını değiştirdi ve İsrail tarafından işgal edilen kanal yaklaşık 8 yıl ticarete kapatıldı. 1973 yılında Mısır ordularının kanalın doğusunu ele geçirmesi ise sonraki yıllarda bugünkü aktivitesine yine başlamasını sağladı.
Süveyş Kanalı’nın bir ucundan başkasına gitmek yaklaşık 12 saat sürüyor.
Günümüzde Asya ve Avrupa ortası en kısa yol olan Süveyş Kanalı, dünya ticaretinin yaklaşık %13’üne konut sahipliği yapıyor ve her gün 50’den fazla gemi tarafından kullanılıyor. Kanalın bir ucundan başkasına geçmek 12-16 saat ortası sürdüğünden ticaret gemileri ülkeler ortası teslimatları, eskiye göre birkaç hafta erken tamamlayabiliyor. Bu da Süveyş Kanalı’nın kıymetini daha da artırıyor.
Süveyş Kanalı yalnızca ülke iktisadı değil, dünya ticareti ismine da kilit değere sahip.
Yapım etabında başlayan gergin durum ve kanal üzerinde değişen egemenlik hakları, Süveyş Kanalı’nı her periyot ticaretin merkezine koydu. Bugün Mısır tarafından denetim edilen kanal, ülke iktisadına yılda yaklaşık 5 milyar dolarlık katkı sağlıyor. 2023 sonunda ise bu sayının 13,2 milyar dolar civarına çıkacağı öngörülüyor. 2021 yılında yaşanan bir tıkanıklık nedeniyle 6 gün hizmet veremeyen kanal, dünya ticaretinde o periyot yaklaşık 10 milyar dolarlık bir düşüşe neden olmuştu. Bu da bir defa daha ne kadar kilit bir noktada olduğunu kanıtlıyor.
Süveyş Kanalı, ekonomik istikrarlarla birlikte biyolojik istikrarda de tesirli.
Bütün bunların yanı sıra; Süveyş Kanalı, literatüre ‘lesepsiyen göç’ kavramının geçmesine de neden oldu. Zira kanal açılışıyla birlikte Akdeniz ve Kızıldeniz ortasında bilhassa ender görülen planktonlar, kabuklular ve yumuşakçalarda geçiş yaşanmaya başlandı. Bu nedenle Mısır, BM’de imzaladığı bir kontrat ile kanal üzerindeki genişletme çalışmalarının biyoçeşitliliğe ziyan vermeyecek ve şeffaf olacak biçimde düzenleneceğini kabul etmiş oldu.