Yapay zekâ teknolojileri ve makineleşme bir yandan insanlığa değerli bir kolaylık sağlarken bir yandan da insanlık ile ilgili büyük bir tehdit olarak algılanıyor. İşsizlik, insan odaklılığın kaybı, saklılık, güvenlik, güvenilirlik beraberinde etik ve türel altyapısızlık yapay zekânın olumsuz yorumlara açık olmasının esas sebepleri ortasında.
Yapay zekâ, teknolojik sistemlerin karmaşık misyonları yerine getirebilme, öğrenme, sentezleme ve kararlar alabilme maharetine sahip olmalarını sağlıyor. Öte yandan bu teknolojiler otomasyon, data tahlili, tıbbi teşhisler, robotlar ve daha birçok alanda kullanılıyor; şahsileştirilmiş öğrenme programları, risk kıymetlendirme, robotik cerrahi, müşteri hizmetleri, yapay zekâ tabanlı sanatsal eserler, oyunlar vb.
Bu yazı ChatGPT özelinde yazıldı. Chat GPT, metin tabanlı sohbetlerde kullanılmak üzere tasarlanan bir dar yapay zekâ platformu. Kullanıcıların girişlerine cevap olarak dengeli ve manalı metin üretiyor. Geniş bir data kümesi üzerinde eğitilen model lisan yapısını, söz manasını ve örüntüleri manaya yeteneğine sahip. ChatGPT, yapay zekâ algoritmalarını kullanarak, kullanıcının metin girişlerini anlıyor ve buna uygun cevaplar üretiyor. Pekala ChatGPT, nitelikli bir editörün yerini tutabilir mi? Öngörüm, yakın vadede bunun mümkün olamayacağı tarafında.
Editörlerin Altın Çağı
Şimdi bu fevkalade teknolojiyi editörlük açısından ele alalım ve yapay zekâ ile editörlüğü hem kıyaslayalım hem de ikisine dair iş birliği alanlarını keşfedelim.
1. Data kalitesi: Yapay zekâ yalnızca kendisinde olan dijital dataları işleyecektir. Halbuki editörün tek materyali dijitalleştirilmiş bilgi değildir. Dijitalleşmemiş dokümanlar, birikimi, kendi muhakemesi, etik prensipleri, hassaslıkları ve kayda geçmemiş tecrübeler de editörün alet çantasındadır.
2. Şeffaflık: Editör birikimi, kararları, yönelimi, seçimleri ve muhakemesiyle hazırladığı tüm metinlerin sorumlusu hatta biraz da mihmandarıdır. O bir garantör üzeredir. Bir çeşit de yediemindir. Sorumluluk alır, açıklar, savunur, gerekçelendirir.
3. Yaratıcılık ve estetik bedel: Editörler kitapların benzersizliğini çok önemserler. Bir metnin diğer bir metne benzememesi, üslup, müellifin sesi, metnin estetik kıymeti üzere kriterler de en az içerik ve biçim kadar editörün temel çalışma alanlarındandır. Tam bu başlıkta varlığını daha çok önemsediğimiz şu 3 şey için editör adeta bir mihenk taşıdır: 1. Müellif, 2. Onun ömrü, muhakemesi, yeteneği ve havsalasıyla biricikliği, 3. Bu biricikliğin üflendiği metnin niteliği. Bu evrede yapay zekânın sağlıklı çalışması için dünyada yazıyla uğraşan her bir insan için farklı bir algoritmaya sahip olması gerekir. Ve sürpriz, bu hem içsel hem birikimsel hem süptil hem de zihinsel algoritmaya yalnızca editörler sahiptir.
4. Edebi lisan ve üslup: Derslerde daima tıpkı şeyi söylerim, “Bir metindeki her kusur düzeltilir, her şeyin bir dermanı bulunur lakin oturmamış bir üslup asla düzeltilemez. Hatta bizlerin pek çok belgeyi hiç okumadan reddetmemizin esas sebebi de üsluptur. Daha birinci satırlarda aşikâr eder varlığını ve yokluğunu. Bahis üslup olunca editör adeta bir kalite denetim uzmanıdır. Olanla yetinmez, aza kanaat etmez, “bu da bu türlü olsun madem,” demez. Yapay zekâ ne yazık ki mana zenginliği, lisan yetkinliği ve edebi sanatlar oldukça renksiz. Hasebiyle, metinlerin kalite denetimi için editörün varlığı çok uzun yıllar zarurî olacaktır.
4. Lisan, Anlatım ve Mana: Bir muharririn lisan ve anlatım başarısı, bir metnin niteliğinde kıymetli bir rol oynar. Yüzde yüz belirleyicidir diyemeyiz elbette lakin değerlidir. Editörler lisanın akıcılığı, tekrarların ve gereksiz sözlerin giderilmesi, tutarlılık üzere hususlarda etkin emek verirler. Bu açıdan dilbilimsel düzeltmeler, imla, noktalama, anlatım bozuklukları, sözlerin düzeltilmesi editörün vazifeleri ortasındadır. Yapay zekâ uygulamaları lisan konusunda şimdi gereğince âlâ değil demiştik. Bu açıdan bakıldığında lisan, anlatım, imla ve noktalama üzere bahislerde yapay zekâ, müellifin ve editörün işlerini büyük ölçüde kolaylaştırabilir lakin ince personellik açısından gerekliliklerin tamamını en azından Türkçe için, şimdilik yapamadığını söyleyebilirim.
5. İçerik ve okur: Bir editör, elindeki metni pek çok açıdan kıymetlendirir ve onun üzerinde çalışırken de kimsenin aklına gelmeyecek ayrıntılar üzerinde düşünerek, fikir üreterek ve tahliller bularak ilerler. Bir metnin geldiği son noktadır kitap. Elde edilen bir eserdir ve kitap için seyahat tam burada yine başlayacaktır. Yani metnin bir kitap olma seyahati vardır, bir de kitap olduktan sonraki seyahati. Editör bu seyahatteki eşik gardiyanı, bilge, tanrıça, biçim değiştirici, gölge ve müttefik, yani her şey olacaktır. Hangi kademede ne olması gerekiyorsa o olacaktır. Bir bakarsın pelerin giymiş bir bakarsın elinde kızılcık sopası… Bir bakarsın ejderhalarla savaşıyor bir bakarsın çorba pişiriyor. Yapay zekâ ise bu insani savunma düzeneklerinin hiçbirine sahip değil. Olabileceğini de öngörmüyorum doğrusu.
Peki hiç mi yararı yok? Mutlaka çok kıymetli yararları da var. Çerçeveleme, kavram haritası çıkarma, içerik teklifleri sunma, içerik zenginleştirme, olaylandırma vb. muhtaçlıklar için çok çok güzel bir antrenman ve simülasyon alanı. Ancak asla muteber değil. Bu şu demek: O bize yalnızca ilham verebilir, yaratıcı kanıyı körükleyebilir, kör noktalarda yeni fikirler üretebilir. Lakin onun büsbütün özgün ve orjinal olduğundan asla kelam edemeyiz. Yani ona bir şeyler yaptırıp bunu ben yaptım dememekte yarar var. (Bu yazıdaki her şeyi unutsanız bile bunu asla unutmayın e mi?) Neden bu türlü yapmamak gerektiğini bir diğer yazıda tartışırız, şimdilik burada bırakalım.
Bir editörle yapay zekâ ortasındaki potansiyel iş birliği alanları
Yazının buradan sonrasını ChatGPT yazdı:
1. Dilbilimsel Düzeltmeler: Yapay zekâ, metinleri dilbilimsel açıdan tahlil edebilir ve imla yanılgılarını, dilbilgisi kurallarını ve noktalama işaretlerini düzeltebilir. Editörler, yapay zekânın bu düzeltmelerini gözden geçirerek ve gerektiğinde düzeltmeler yaparak metnin akıcılığını ve lisanın hakikat kullanımını sağlayabilir.
2. Data Tahlili ve Okuyucu Profillemesi: Yapay zekâ, büyük bilgi tahlili yaparak okuyucu tercihlerini ve satın alma alışkanlıklarını belirleyebilir. Bu bilgiler, editörlere kitaplar hakkında daha düzgün bir anlayış sağlar ve pazarlama stratejilerinin geliştirilmesine yardımcı olur. Editörler, yapay zekânın sağladığı bilgilere dayanarak kitap teklifleri yapabilir ve okuyucuların ilgisini çekecek içerikleri belirleyebilir.
3. Otomatik Özetleme ve Özeti İyileştirme: Yapay zekâ, metinleri otomatik olarak özetleyebilir ve ana fikirleri vurgulayabilir. Editörler, yapay zekânın oluşturduğu özetleri inceleyerek ve düzenleyerek metnin özünü daha düzgün yansıtan özetler oluşturabilir.
4. His Tahlili: Yapay zekâ, metinlerdeki duygusal tonlamaları tahlil edebilir ve belli kısımlardaki duygusal yoğunluğu belirleyebilir. Editörler, bu tahlilleri kullanarak muharrirlerin duygusal irtibat kurmasına yardımcı olabilir ve öykülerin duygusal tesirini artırabilir.
5. Biçimlendirme ve Tipografi: Yapay zekâ, metinlerin biçimlendirme ve tipografi kurallarına uygunluğunu denetim edebilir. Editörler, yapay zekânın tekliflerini gözden geçirerek ve gerekli düzenlemeler yaparak metinlerin görsel olarak daha cazibeli ve okunabilir hâle gelmesini sağlayabilir.
6. Çeviri ve Lisan Uyumlaması: Yapay zekâ, metinleri farklı lisanlara çevirebilir ve lisan uyumlaması yapabilir. Editörler, yapay zekânın çeviri sonuçlarını inceleyerek ve gerektiğinde düzeltmeler yaparak metinlerin gerçek bir biçimde çevrildiğinden emin olabilir.
Bu potansiyel iş birliği alanları, editörlerin ve yapay zekânın birlikte çalışarak kitap dünyasında daha tesirli ve verimli bir iş yapmasını sağlayabilir. Editörler, yapay zekânın sunduğu data tahlili, dilbilimsel düzeltmeler ve otomatik özetleme üzere yetenekleri kullanarak metinlerin kalitesini ve okuyucu tecrübesini iyileştirebilirler.
Hasta La Vista Baby!
Evet kelamı yine ben alayım. Makineler beşere ve insanlığa hizmet ettiği sürece hoş. İnsanın yerini alması emeli ise düşündürücü. Makineli ve keyifli olmanın yollarını bulmak da yeniden insanlığın misyonu. Hem karnım doysun hem pastam dursun lakin pastayı da makine yapıp getirsin, dememek lazım. Teknoloji ve makineleşme yalnızca onları üretenlerin kazandığı bir dünya yaratırsa ve sonunda bizler boş birer kaba dönüşürsek neler olabileceğini sinemalardan izledik, fazlasını da düşünmek güç değil. Hasebiyle insani etik ve varoluşsal korkularımızdan bir prensipler dizisi oluşturmak koşul. Çünkü insanın açgözlülüğü ve ilah kompleksi düşünüldüğünde karşılaşacağımız gerçeklik, Terminatör üzere romantik olmayabilir.
Günümüzde şimdi “Dar Yapay Zekâ” kademesindeyiz. Geniş Yapay Zekâ etabına geçtiğimizde pek çok alanda yapay zekâ insanın yerini alabilir. ChatGPT Genel Yapay Zekâ’nın birinci denemelerinden biri ve çok süratle gelişiyor. Genel Yapay Zekanın tarifi ise oldukça fecî: “Genel yapay zekâ, insan beyni üzere hudut ağlarına sahip ve bu ağlar sayesinde, dar yapay zekâları birbirine bağlayan ve iş yapmalarına imkan sağlayan sistem için kullanılan tabirdir. Dar yapay zekâdan en değerli farkı, insan üzere düşünme, anlamlandırma ve bir fikri hayata geçirme özelliğine sahip olmasıdır.”
Hem heyecan verici hem ürkütücü… Bakalım gelecek bize öbür neler getirecek? Herkes şimdiden birbirine sahip çıksın!
Özel not: ChatGPT kullanırken nelere dikkat etmeli?
ChatGPT’yi tarih, coğrafya, bilim, sanat, spor üzere çeşitli bahislerde bilgi edinmek, teknik mevzularda problemlere tahliller duymak, ilgilendiğiniz bir hususta teklifler almak yahut seçenekler hakkında daha fazla bilgi edinmek; lisan ve yazım denetimi, yaratıcı içerik oluşturma vb. mevzularda kullanabilirsiniz elbette. Lakin şayet bir editör değilseniz ya da bir editörden dayanak alamayacaksanız, metin yazdırırken ya da birtakım sonuçları derlerken dikkat etmeniz gereken birtakım temel meseleler var:
1. Bilgi doğruluğunu ve yeniliğini denetim etmek
2. Şahsî ve hassas bilgileri sisteme girerken temkinli olmak.
3. Karşılıkları ve sonuçları objektif bir biçimde değerlendirin.
4. Karşılıkları ve sonuçları teyit edin.
5. Modelin sınırlamalarını ve çalışma metodunu gerçek anlayın.
6. Sistemden bir şey alırken birebir vakitte ona bir şeyler vermekte olduğunuzu unutmayın. (İçimizden sık sık tekrar edelim, hasta la vista baby!)
7. Sistemin geliştirmelerini ve güncellemelerini takip etmek.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio