Türkiye Cumhuriyeti, 100 yıllık geçmişinde Kore ve Bosna’ya asker göndermiş olup Suriye ve Irak’ta hudut ötesi operasyonlar yapsa da, sırf bir kez farklı bir ülkede topyekun savaşa girişti. Kıbrıs’ta Kıbrıs Türklerine yönelik cinayet, asimilasyon, katliam ve etnik paklık teşebbüslerine karşı 20 Temmuz 1974’te Türkiye Ada’ya müdahale etti. ‘Ayşe Tatile Çıksın’ parolasıyla girişilen harekatın sonunda Türklerin ağır olarak yaşadığı Ada’nın Kuzey’i denetim altına alındı.
Kıbrıs Barış Harekatı’nın 49. yılında asırlık bir sorun haline gelen Kıbrıs sorununu derinlemesine inceleyip harekatın perde gerisini sizler için derledik.
Doğu Akdeniz’de bir Ada Kıbrıs. Yüzlerce yıldır Akdeniz’de hakimiyetini korumak isteyen medeniyetlerin kendi denetiminde tutmak istedikleri son derece stratejik bir bölge.
Osmanlı İmparatorluğu, 1571 yılında Ada’yı fethederek kendi topraklarına kattı. Bu tarihten itibaren de Ada’da Osmanlı Periyodu başladı. İmparatorluk, Ada’yı fethettikten sonra buraya Anadolu’dan Türk aileleri iskan ettirdi. Günümüzde Kıbrıs Türkleri olarak tabir edilen halkın kökenleri, Osmanlı’nın Kıbrıs’a yerleştirdiği Türklere dayanmaktadır. Türkler ve Rumlar’ın uzun yıllar birlikte yaşadığı Osmanlı devrinin sonunda 1878’de Ada Büyük Britanya’ya kiralandı.
1923’te imzalanan Lozan Antlaşması sonrası Türkiye, Kıbrıs Adası üstündeki tüm haklarını Büyük Britanya’ya devrettiğini kabul etti.
Bu antlaşma sonucu Ada’da yaşayan Kıbrıs Türkleri de Büyük Britanya vatandaşı olarak hayatlarına devam etti. Fakat Ada’da yaşayan Rumların, ‘Enosis’ ismini verdikleri bir ideoloji ile Ada’yı Yunanistan’a bağlamak istemeleri işin rengini değiştirdi. Ada’da Rum milisler silahlanarak Türk köylerine saldırmaya başladılar. Türkler de buna karşılık olarak Türk Direnç Teşkilatı (TMT) kurarak Rumların hücumlarına karşı Ada’daki Türkleri müdafaaya çalıştılar. 1950’li yıllardan itibaren Ada’da çatışmalar sürat kazandı. Yaşananlar Türkiye’de de büyük yansılarla karşılandı.
Kıbrıs’ta Enosis’i yani Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını savunan milliyetçi Rumlar, Türkleri bu gayelerini gerçekleştirebilmek için önlerindeki pürüz olarak görüyorlardı. Onlara nazaran, Ada’daki Türk nüfusu ne kadar azalırsa Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması o kadar kolaylaşırdı.
Rumlar, Ada’nın asli ögesi ve sahibi olarak kendilerini görüyor, Ada’daki Türkleri ise dini bir azınlık olarak tanımlıyorlardı. Türkiye ise bu tezlere şiddetle karşı çıkıyor, 1959-60 Zurih Antlaşmasına nazaran Türklerin Ada’nın iki asli ögesinden birisi olduğunu savunuyorlardı. 1960’lı yıllar geldiğinde Ada’daki çatışma ortamı düzgünden düzgüne arttı. Rumlar sistematik bir biçimde Türkleri yok etme planlarına giriştiler. 1963 Noel’inde Kanlı Noel olarak isimlendirilen katliamlar yaşandı. Türkiye, Ada’ya askeri müdahaleyi birinci olarak bu yıllarda gündemine aldı.
15 Temmuz 1974’te Ada’da Enosis yanlısı milliyetçi Rumlar, darbe yaparak idaresi ele geçirdi. Bunun manası çok açıktı. Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması için Ada’daki tek pürüz olarak kalan Türkler ortadan kaldırılacaktı. Bunun için harekete geçtiler.
Türkiye ise yaşananlara daha fazla seyirci kalamazdı. Kıbrıs’ta darbe yapıldığı haberi Ankara’ya ulaştığında Ulusal Güvenlik Konseyi fevkalâde toplandı. Ada’da yaşayan on binlerce Türk’ün hayatı tehlikedeydi. Türkiye’nin ise Ada’da yaşayan Türk nüfustan ötürü antlaşmalara dayanan ‘Garantör Devlet’ sıfatı bulunuyordu. 20 Temmuz tarihi geldiğinde harekat buyruğu verildi ve Türk paraşütçüler Kıbrıs semalarında gözüktü.
Türkiye’de o tarihte CHP ile MSP koalisyonu vardı. Başbakan Bülent Ecevit, Başbakan Yardımcısı ise Necmettin Erbakan’dı. Her iki önder de harekat konusunda uzlaştılar.
Başbakan Bülent Ecevit, 20 Temmuz 1974’te saat 06:10’da tarihe geçen şu konuşmasını yaptı:
‘Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kıbrıs’a indirme ve çıkarma harekatı başlamış bulunuyor. Allah iyi uğurlu etsin. Bu formda insanlığı büyük bir hizmette bulunacağımıza inanıyoruz. Biz savaş için değil barış için Ada’ya gidiyoruz. Yalnız Türklere değil Rumlara da barış götürmek istiyoruz. Ümit ediyoruz ki birliklerimize ateş açılmaz ve kanlı çatışmalara yol açılmaz’
Türk paraşütçüler ve çıkartma birlikleri kısa vakit içinde Girne’ye yerleşti. Lakin Kıbrıs içlerine hareket etmedikleri için güvenliği tam manasıyla sağlayamadılar.
Yaşanan gelişmeler üzerine Türkiye, Yunanistan ve İngiltere, Cenevre’de bir ortaya gelerek Kıbrıs’ta anayasal bir tahlil için çalışmaya başladı. Bu devirde Ada’da bulunan Türk Silahlı Kuvvetleri, ilerleyişini durdurdu. Cenevre’de ise görüşmeler tıkandı ve mutabakat tabanı oluşmadı. Ada’da mahsur kalan ve kuşatma altındaki Türklerin hayatı tekrar tehlikeye girince ikinci harekatın buyruğu verildi.
Cenevre’de bulunan Türkiye Dışişleri Bakanı Turan Güneş, Başbakan Bülent Ecevit’i arayarak “Ayşe Tatile Çıksın” dedi.
Bu tabir Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ikinci harekata başlaması manasına geliyordu. Turan Güneş’in kızı olan Ayşe, Bülent Ecevit ile Turan Güneş ortasındaki bir parolaydı.
14 Ağustos 1974 sabahı Türk birlikleri tekrar harekete geçtiler. Harekatın üçüncü günü Ada topraklarının %38’lik kısmı kurtarıldı ve Lefkoşa-Lefke sınırı temizlenmiş oldu. Böylelikle Kıbrıs’ın günümüzdeki hudutları da ortaya çıktı.
Kıbrıs Barış Harekatı sonucu Türki Silahlı Kuvvetleri 498 şehit verdi. Kıbrıs Türkleri ortasından ise 70 mücahit ömrünü yitirdi. Harekat sonrası Türkiye uzun yıllar ambargo altında yaşamak zorunda kaldı.
1975 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti, 1983 yılında da Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu. Lakin KKTC, Dünyada Türkiye dışında hiçbir ülke tarafından tanınmadığı için Türkiye’ye bağımlı bir profile dönüştü. Günümüzde Ada’nın güneyinde bulunan Güney Kıbrıs Rum Bölümü, Kıbrıs Cumhuriyeti ismiyle milletlerarası otoriteler tarafından yasal devlet olarak kabul ediliyor. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ise Türkiye’nin hakimiyeti altındaki bölge olarak bedellendiriliyor.
