Uyku bozuklukları kliniği lideri ve nöroloji profesörü olan Isabelle Arnulf, otuz yıldır uyku ve uyku bozuklukları üzerine çalışmaktadır. Mesleği boyunca uyurgezerlik, uyku davranış bozukluğu, berrak hayal görme, Parkinson hastalarının hayal görme durumu üzere birçok mevzuyu araştırmaktadır. Ayrıyeten bu bozuklukların hayalleri nasıl etkilediğini de inceleyen Arnulf, depresyon yahut travma sahibi olmanın hayal görmeyi etkileyip etkilemediği ve tekrarlayan kabusların telaş kaynağı olup olmadığını açıkladığı röportajı içeriğimizde.👇
Kaynak: https://www.scientificamerican.com/ar…
Sık kabus görmek kişinin ruh sıhhati riskleri hakkında bir ihtar olabilir mi?
‘Bu temas bilhassa son yıllarda artış gösteren gençler ortasındaki intihar riski ile yeterli bir formda kurulmuştur. Hekimler, bir kişinin intihar riskini kestirim etme konusunda yarı yarıya yanılıyor. Bu nedenle son vakitlerde tekrarlayan kabuslar da teşhis kapsamına alınmaya başlandı zira bunlar daha yüksek intihar riskiyle ilişkilendiriliyor. Bu durum, Fransa’daki Lille Üniversite Hastanesi’nde Guillaume Vaiva tarafından koordine edilen ve intihara teşebbüs etmiş bireyleri izleyerek tekrar teşebbüslerini önleyen VigilanS üzere programlarla depresyondaki gençleri daha erken yardım almaya yönlendirmeyi mümkün kılacağı için riskler yüksektir.’
Depresyondaki şahısların kabuslarını karakterize eden belli nitelikler var mıdır?
‘Depresyonda düşler çok olumsuzdur ve depresyondaki bireylerin gün içindeki ruhsal durumlarını yansıtır. Bu paralellik, 2000’li yılların başında araştırmacı Dieter Riemann ve Freiburg Üniversitesi’ndeki meslektaşları tarafından ortaya çıkarıldı. Antidepresan tedavisi görmeye başlayan hastaların ilaçlar tesirini göstermeye başlamasından sonraki düşleri tahlil edildi. Bu hayallerin içeriğinin giderek daha az kasvetli hale geldiğini ve hastaların ruh halinin güzelleştiğini keşfettiler.’
“İlk bakışta, düşlerin genel tonunun hastanın depresif durumunu yansıttığı düşünülebilir. “
‘Ancak işler ne yazık ki bu kadar kolay değil zira tedavinin birinci haftalarında antidepresanlar ekseriyetle REM uykusunu (en çok hayal gördüğümüz evre) bastırır ve hastaların düşlerini tekrar hatırlamaları çoklukla bir ay sürer. Hayaller ve depresyon ortasındaki ilişkiyi anlamak ve hangisinin oburunu etkilediğini bilmek zordur. Bu ilişkiyi daha düzgün anlamak için iki hayal gören kategorisini inceleyebiliriz: berrak düşler gören bireyler ve REM uykusu davranış bozukluğu (RBD) olan şahıslar.’
Peki, bu hayal görenleri özel kılan nedir?
‘Üzerinde on beş yıldır çalıştığımız uyku davranış bozukluğuna sahip hastalar, düşlerindeki aksiyonları uygulamaya çalışıyor: kimileri uyurken hayali bir sandviç yiyor, başkaları ise yatakta görünmez düşmanlarla boğuşuyor. Bu canlandırma isteği, çoklukla beyin sapındaki bir lezyondan kaynaklanır. Bu da olağan bir hayalde ekseriyetle engellenen hareketlerinin REM uykusu sırasında engellenmediği manasına gelir. Böylece yaptıklarını denetim edemedikleri için kendileri ya da etrafındakiler için kaza ya da yaralanma riskini beraberinde getiriyor. Lakin bu olay, birebir vakitte düşlere direkt erişim imkanı da sunuyor. Yani uyandıklarında hayallerini hatırlayıp anlattıkları birçok vakit kesin olmayan kıssalardan çok daha fazlası oluyor.’
Peki ya berrak hayal görenler?
‘Deneyde, lüsid düş görenlerden düşlerinde bir yüzme havuzu bulup, suya daldıklarında ve çıktıklarında gözlerini sağa çevirmeleri istendi. Bu, uyku sırasındaki teneffüsün düşlerimizdeki teneffüsü yansıttığını ve su altında geçirilen mühletlerin uyuyanların apnelerini gösterdiğini ortaya koydu.’
“Ancak elbette bu cins sinyalleri belli düşlerde, örneğin kovalamaca üzere ağır bir olaylar dizisinde düzenlemek her vakit kolay olmayabilir.”
‘Bugün daha kolay sinyaller kullanmaya çalışıyoruz; hayal görenlerden hayallerinin güzel kısımlarını üç küçük gülümsemeyle, güzel olmayan kısımlarını ise üç hafif kaş çatmayla belirtmelerini istiyoruz. Bunları sırasıyla zigomatikus kaslarına ve alın kaslarına yerleştirdiğimiz elektrotlarla yakalıyoruz. Bu iki hayal gören kategori, her halükarda, hayallere ayrıcalıklı erişim sunmaktadır. Şayet depresyondan muzdarip birkaç gönüllüye ulaşırsak, vakitle hayaller ve ruh hali ortasındaki temasları incelemek için eşsiz bir yolumuz olur.’
“Depresyonda olan insanların özelliklerinden biri sabahları akşamdan daha üzgün uyanmalarıdır, halbuki olağanda bunun tam zıddı olur: uyandığımızda uyuduğumuzdan daha keyifli olma eğilimindeyiz.”
‘Bu nedenle uyku ve hayallerin olumsuz hisleri hafifletmeye hizmet ettiğine ve depresyonda olan şahıslarda bu sürecin fonksiyonsuz olduğuna inanıyoruz. Maranci’nin projesi, uyku laboratuvarında kaydedilen tüm sinyaller ortasından düşlerde yaşanan olumlu ve olumsuz hislerle alakalı belirteçleri tanımlamaktan oluşuyor.’
“Örneğin ani bir sevinç hissi, belli göz hareketleri, kalp atış suratı ve nefes alıp vermede artışla alakalı serebral aktivitede bir değişikliğe yol açabilir.”
‘Bu araştırmayı, hislerini deney takımıyla belirlenen sinyaller aracılığıyla ileten berrak hayal gören şahıslarla ‘canlı’ olarak gerçekleştirdik. Fikrimiz daha sonra çok sayıda parametreyi hesaba katmak gayesiyle tahliller için yapay zeka kullanmaktı.’
“Bu birinci kademeden sonra, sizin ve benim üzere uyuyanlarda tespit edilen duygusal işaretleri bulmaya çalışacağız.”
‘Amaç, uyku sırasında hislerimizi nasıl düzenlediğimizi ve olumsuz hisleri ne kadar çabuk yine yaşadığımızı ve ‘sindirdiğimizi’ daha güzel anlamaktır. Daha sonra birebir araştırma, depresyonda olan şahıslarda de yapılarak bu sistemin onlarda neden berbat işlediği belirlenecek.’
Rüyalardaki “duygusal sindirim” nedir?
‘Kaliforniya Üniversitesi’nde nörobilim ve psikoloji profesörü olan Matthew Walker, uyku ve hayallerin fonksiyonunun günün duygusal anılarını bozmak olduğunu öne sürmüştür. Yani bu, amigdalayı (duyguların yaşandığı beyin bölgesi) hislerle bağlı anıları korumak için sıfırlamak manasına geliyor. Şu anda öne çıkan teori budur. Walker’a nazaran hayaller, başımıza gelen denemeleri tekrar yaşadığımız lakin az ya da çok çılgın senaryolara entegre ettiğimiz bir tıp zihinsel tiyatrodur.’
“Rüyaların kendine has özellikleri, bir günün olaylarının bu halde tekrarlanmasıyla yaşamayı kolaylaştırır.
‘Zor olaylar, güçlü hislerin fizikî tezahürleri olmadan tekrarlanır. Araştırmacılar, örneğin, hayallerinde dehşet yaşayan uyuyanları gözlemlemiştir. Fakat bu şahıslarda en ufak bir kalp atışı hızlanması görülmemiştir. Öte yandan, bu olaylar bazen olumlu yahut tuhaf ögelerle karıştırılır. Hayalinizde işvereniniz tarafından azarlanırken birdenbire bir yavru kedi gelip kulağınızı yalayabilir ve bu da hayalde yaşadığınız hisleri hafifletir.’
“Nihayetinde günün olaylarına bu formda tekrar maruz kalmak, olumsuz hislerin giderek yok olmasına yol açabilir.”
‘Beynimizde, REM uykusu sırasında çok güçlü bir halde aktive olan amigdala, günün bilgilerinin depolandığı hipokampüs ve uzun vadeli hafızanın merkezi olan neokorteks ortasında bir diyalog meydana gelir. Bu üç istikametli diyalog sayesinde beyin, yeni bilgiyi duygusal bağlamından kurtararak neokortekste daha kesin bir formda pekiştirmek üzere depolar.’
Yani olumsuz düşlerin bizim için güzel olduğunu mu söylüyorsunuz?
‘Evet, katiyen. Kabuslar, rüyayı kesintiye uğratarak uyuyan kişiyi uyandırabilir. Bu durum çoklukla duygusal yoğunluğun yüksek olduğu durumlarda yahut travma sonrası gerilim bozukluğu yaşayan şahıslarda görülür. Beyin, ağır hisleri yönetemez ve bu durum kişiyi uyanmaya zorlar. Ayrıyeten, nedeni bilinmeyen bir durum olarak, nüfusun yüzde beşi doğduğundan beri kabus görüyor.’
Tekrarlayan bir kabusa nasıl reaksiyon verilmelidir?
‘Psikanaliz, tekrarlayan kabusları çözülmemiş travma olarak yorumlar. Lakin, tıbbi bir teşhis de değerlidir. Örneğin, bir gazeteci, on yıldır birebir kabusu görüyordu; başını bir şişenin boynuna sokuyor ve boğuluyordu. Aslında, uyku apnesi yaşıyordu. CPAP makinesi önerdik ve kabusları sona erdi. Gerilimli devirlerde, beynin olumsuz hisleri sindirmesi ve tehditleri simüle etmesi nedeniyle makus hayaller görebiliriz.’
“Birçok farklı kabus çeşidi vardır ve bunların kimileri belli bozukluklar yahut ilaç tedavileri ile bağlantılıdır.”
‘Uyku, yani gece terörü ve uyku felci üzere durumlar çoklukla uyku eksikliği ile tetiklenir. Birtakım beşerler RBD’den muzdariptir ve yatakta savunma hareketleri yaparlar. Kabuslar kaçınılmaz değildir ve gündüzleri uygun hissetmenin kabusları durduracağına dair fikir aldatıcıdır. Makûs hayallerle çaba, tesirli bir terapi prosedürüdür.’
Kabuslar için ne tıp tedaviler mevcuttur?
‘Bilimsel araştırmalar, zihinsel imaj provası ve ilaç tedavilerinin kabusları hafifletmede tesirli olduğunu gösteriyor. Bu teknik, kabusun ayrıntılarını değiştirip yeni senaryoyu uykuya dalmadan evvel zihinsel olarak görselleştirmeyi içeriyor. Örneğin, her gece kabuslarında kırmızı cüppeli bir şeytanın kendisine saldırdığını gören bir hastam, bu senaryoyu değiştirerek şeytanın ayağının cüppesine takıldığını ve büyük bir haçın onun üzerine düştüğünü hayal etti.’
“Bu yeni senaryoyu akşamları tekrarlayarak kabuslarını dönüştürdü ve kendini sakinleştirmeyi başardı.”
‘Bu nedenle makûs hayalle yüzleşmek kendi başına tedavi edicidir. Yeniden de bir doktora, ülkü olarak bir uyku uzmanına danışarak başlamak daha düzgündür. Bu durum oldukça kıymetlidir zira birtakım hayal çeşitleri Parkinson hastalığı yahut Lewy cisimcikli demans üzere nörodejeneratif patolojilere işaret eder.’
Nörodejeneratif hastalıkların teşhisine yardımcı olabilecek hayaller var mı?
‘Uyku davranış bozukluğu hastalarının %80’i, hastalığın başlangıcından on yahut on beş yıl sonra çoklukla Parkinson üzere nörodejeneratif bir hastalık geliştirir. Bu bozukluk, hayaller sırasında hareketleri engellemekte zorlanan bir beyin sapı hasarının belirtisidir. Lakin, uyku davranış bozukluğu ve uyurgezerlik karıştırılmamalıdır. Uyku davranış bozukluğu, çoklukla elli yaş üstü bireyleri tesirler ve hasta ekseriyetle yataktan çıkmaz. Uyurgezerler ise ekseriyetle gençtir, konutun içinde dolaşır ve bu durum rastgele bir kapalı hastalığa işaret etmez. Yalnızca biraz daha kaygılı oldukları gözlemlenmiştir.’
Parkinson hastaları, ekseriyetle farklı çeşitte düşler görür mü?
‘2011 yılında yapılan bir araştırmaya nazaran, bu şahısların hayalleri daha agresif bir havaya sahip ve bunlar sık olarak hayvanları içeriyor. Ayrıyeten hayallerinin olağandışı nitelikleri, ön loblarındaki hasara bağlı görünüyor.’
Peki ya alzaymır hastalığı olan beşerler?
‘Buradaki zorluk hayallerini daha az hatırlamalarıdır. Ayrıyeten, evvel korteksleri hasar gördüğü için, elektroensefalogramlarında uykunun karakteristik kalıpları daha az fark edilir, bu da araştırmayı zorlaştırır. Tek bildiğimiz, uyku davranış bozukluğuna sahip insanların düşlerinin bilakis fizikî bir hareketin olmadığıdır. Ancak bu hastaların hayallerinde fizikî hareket olmadığı bilinmektedir.’
“Bu bilgi, alzaymır ve Lewy cisimcikli demansı ayırt etmeye yardımcı olur.”
‘Lewy cisimcikli demans, alzaymıra misal belirtiler gösterir ancak uyku davranış bozukluğu ile alakalıdır. Bu biyobelirteç, potansiyel olarak toksik antipsikotiklerin verilmesini önler. Hayaller, zihinsel ve nörolojik sıhhatimiz hakkında kıymetli bilgiler sağlar ve teşhise yardımcı olabilir. Lakin, hala gereğince kullanılmamaktadırlar.’