Türkiye’deki vergi sisteminin giderek daha fazla tartışıldığı ortamda, adaletsizlik artıyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesi ülkelerle karşılaştırılma yapıldığında, tüketim üzerinden alınan KDV ve ÖTV üzere ‘dolaylı’ vergiler, toplamın içinde birinci sırada yer alıyor. Bu vergilerin özelliği gelir seviyesi ayırt etmemesi olurken, bilhassa varlıklı kısımdan ve şirketlerden daha çok sıradan vatandaşın üzerindeki yükü artırması oluyor.
Gelir vergisi, kurumlar vergisi üzere gelirlerden alınan “doğrudan” vergilerde de Türkiye 2021 yılından yüzde 5,5 ile OECD sonuncusu oldu. yorumlarda iş dünyasının desteklenerek, bütçe açıklarında yükün vatandaşa yüklendiği konuşuluyor.
Yakın süreçte yapılan, KDV, ÖTV, MTV üzere vergi artışlarının vatandaştan çok reaksiyon görmesinin sebebi, vergi sistemindeki adaletsizlik oluyor.
OECD ülkelerinin genelinde gelirlerden alınan vergilerin hissesi ortalama yüzde 11,2 düzeyinde olurken, Türkiye’de bu oran yüzde 5,5 olarak çok düşük kalıyor.
Norveç örneğinde, varlıklı şahıslardan ve şirketlerden alınan gelir vergilerin toplamda hissesi, 2021 prestijiyle yüzde 20,4 seviyesinde olurken, vergi sisteminin en adil olduğu OECD ülkesi olarak görülüyor. ABD’de direkt vergilerin toplamda hissesi yüzde 12,8 düzeyinde görülüyor.
Özgürlük Araştırmaları Derneği (ÖAD) yazısında, Türkiye’de vergi sisteminin son düzenlemelerle de “giderek daha da adaletsiz hale geldiğine” dikkat çekiliyor.
Ekonomim’de Hilal Sarı’nın haberine nazaran, vatandaşların vergi sistemine dair şuur ve farkındalığının artması gerektiği vurgulanırken, Türkiye’de dolaylı vergilerin kamu maliyesi gelirlerinde çok baskın bir rol oynadığı belirtiliyor.
Dolaylı vergilerin her istikametten büyük bir gelir kalemi olmasının vergi şuurunun de problemli olmasına yol açtığına da dikkat çekiliyor. Zengin-fakir ayrımı olmadan alınan dolaylı tüketim vergilerinin toplamdaki yüksek olan hissesinin vergi mükellefleri tarafından ‘adil vergi sistemi’ algısına ziyan verdiği de vurgulanıyor.
Halk ortasında “deprem vergisi” olarak bilinen, 1999 yılında Gölcük Zelzele felaketinin akabinde süreksiz getirilen lakin kalıcı hale dönüşen Özel İrtibat Vergisi, ÖTV olarak kısaltılan Özel Tüketim Vergisi ve TRT bandrol fiyatı sistemdeki adaleti sorgulatan vergilerin en başında geliyor.
ÖAD, yüksek vergiler nedeniyle kaçak ya da ithal ürünlere yönelimler olabileceğini ve vergilerdeki adaletsiz yükselişin daha fazla gelir yerine kayba neden olabileceğine dair uyarıyor. ÖTV’deki yükselişin fiyatları daha da artırarak Haziran 2023’te görüldüğü üzere vergi gelirlerinde düşüşe yol açmasına neden olduğu hatırlatılıyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı, haziran ayı bütçe gerçekleşme raporunda merkezi toplam bütçe gelirlerinin yalnızca yüzde 29,24’ü direkt vergilerden oluştu.
‘Adaletsiz bir vergi sistemi yaratan’ olarak nitelendirilen dolaylı vergilerin yüzde 65,63’ü oluşturduğu görüldü.
Dolaylı vergilerin Ocak-Haziran 2023 devrinde dağılımında KDV yüzde 24,75, ÖTV yüzde 20,41, BSMV yüzde 3, ithal KDV yüzde 37,24, damga vergisi yüzde 2,21, harçlar yüzde 4,20 ve başka yüzde 8,15’i oranında yer kaplıyor. Vergi dışı gelirlerin de yüzde 5,5 oranında bir hissesi bulunuyor.
KDV, haziran ayında alım gücünde düşüşle tüketimin temel kısma kayması, “gölge ekonomiye” kaçışla yüzde 131 oranında düşerken, 6 aylık periyotta yüzde 69 oranında artış gösterdi.
ÖTV’de de yüzde 96,6 oranında artış görüldü. BSMV’de yüzde 101,5, ithal KDV’de yüzde 40,9, damga vergisinde yüzde 98,7, harçlarda yüzde 60,3 oranında vergi gelirlerinde artış görüldü.
2023 birinci yarısında gelir vergisi geçen yıla nazaran yüzde 86,1, kurumlar vergisi de yüzde 10,6 oranında bütçede hissesini artırdı.