Çocuğunuz her gün okuldan gözü yaşlı geliyor ve aynı çocuğu mu şikayet ediyor? Ya da şüpheli bir sessizlik ve durgunluk içinde mi? Yoksa tamamen okula gitmeyi ya da servise binmeyi red mi ediyor? Son günlerinde davranışlarında sıradışı bir değişim mi var? Çocuğunuz problemi akran zorbalığı olabilir! Ya da başka bir deyişle okuldaki bir arkadaşından düzenli olarak psikolojik ya da fiziksel şiddete maruz kalıyor olabilir.
Çocuğunuzda ciddi bir travmaya sebebiyet verebilecek bu hassas konu hakkındaki sorularımızı Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Çocuk Ergen Psikoloğu Özge Özkan’a yönelttik.
Akran zorbalığı hangi yaşlarda görülüyor? Hangi yaşlarda yoğunlaşıyor?
Akran zorbalığı en çok 7-17 yaşlar arasında gözlenen bir durum. Yaşıtlarının sözlü ve fiziksel tacizine uğrayan, alay edilen, dışlanan, şiddet gören, tehdit edilip, harçlığı ve kişisel eşyaları alınan çocukların durumu git gide artış gösteriyor. Kızlarda psikolojik zorbalık ön plandayken erkeklerde fiziksel zorbalık ağır basıyor.
Akran zorbalığının altında yatan nedenler neler?
1. Bireysel nedenler
Bu öğrenciler çevresindeki arkadaşlarına karşı saldırgan tutum gösteriyor. Yetişkin bireylere karşı öfke duyuyor ve saldırgan davranışlarda bulunabiliyorlar. Üstünlük dürtüsü ile hareket ederek baskın olma ihtiyaçlarını ön plana çıkarıyorlar. Zorbalığa (istismara) uğrayan öğrencilerle çok az empati kuruyorlar. Genel itibariyle, zorbalığa (istismara) başvuran bireylerin iç dünyalarında güvensiz ve zayıf bir kişiliğe sahip olmaları yatıyor.
2. Psikolojik zorbalık
Kişiyi kasıtlı olarak grup dışında tutup yalnızlığa itmek, oyun veya diğer etkinliklere almamak, izole etmek, yok saymak, görmezden gelmek, dışlamak, hakkında yalan yanlış dedikodular yapmak, başka insanlarla arasını açmaya çalışmak psikolojik zorbalık olarak tanımlanıyor.
3. Ailesel nedenler
Çocuk ve ergenin saldırgan tepkiler geliştirmesinde dört önemli etken var. Ailenin, özellikle çocukla ilgilenen onun bakımıyla uğraşan kişinin (genel olarak annenin) temel duygusal yaklaşımı çok önemli. Çocukluğun ilk yıllarında çocuğa karşı yetersiz ilgi ve sevgiyle belirginleşen olumsuz tutum, çocuğun geleceğinde diğer insanlara karşı şiddete başvuran, acımasız ve saldırgan tutum gösterme riskini arttırıyor. Bakımını üstlenen kişi ya da kişilerin çocuğun saldırgan davranışlarına izin verici tutumlar sergilemesi de önemli bir etken. Eğer bakımını üstlenen kişi ya da kişiler çocuğun akranlarına, kardeşlerine ve yetişkinlere karşı sergilediği şiddet içeren davranışlara kesin sınırlandırmalar getiremiyorsa, izin verici bir tutum sergiliyorsa, çocuğun saldırganlık düzeyi artabilir. Sonuç olarak, çocukluk ve
4. Okula ait nedenler
Müdür, müdür yardımcıları ve öğretmenlerin okul ortamındaki, özellikle oyun alanları, okul bahçesi ve okul yolundaki yetersiz denetimleri akran zorbalığının artmasına neden olabilir.
Çocuğunuz bir arkadaşından zorbalık görüyorsa nasıl hareket etmelisiniz? Hangi noktada müdahale etmelisiniz?
Akran zorbalığı uygulayan ya da uygulanan çocukların her ikisinin de psikolojik açıdan takip edilmesi gerekir. Zorbalığa maruz kalanlar depresyona yatkın olabilir, dersleri düşebilir, iyice içine kapanıp arkadaşlarından uzaklaşabilir, aileleri ile çatışmalar yaşayabilir, evde olmadık zamanlarda öfke patlamaları gösterebilir. Bu olayı atlatmak bazen çok zor olur. Zorbalığın süre ve şiddetine bağlı olarak senelerce olayın etkileri sürer, kâbus görme, kimi zaman da güçlenip güçsüz gördüğü çocuklara şiddet uygulama yaşanabilir. Ailelerin bu konuda kendi içinde çözüm aramaları değil, uzmanlar tarafından yardım alarak ilerlemeleri doğru olur.
Kendi çocuğumuz bir akranına zorbalıkyapıyorsa ne yapmalıyız?
Gençler üzerinde yapılan birçok araştırmada, anne-baba tutumunun genç erkeklerde zorbalık davranışının gelişmesinde büyük etkisinin olduğu görülüyor. Başka bir ifadeyle, zorbalık yapan erkek çocukların ailelerinin, genellikle aile içi ilişkilerde yetersiz, aile içinde fiziksel şiddeti kullanan ve okul dışında çocuklarının kendilerini ifade etmelerine fırsat tanımayan, çocuklarını hatalı bulan ebeveynler oldukları sonucuna varılıyor.
Çocuğunuzla, öğretmeniyle ve diğer velilerle bu konuda sağlıklı iletişim kurmanın yolları ne olmalı?
Okul yönetimi ve öğretmenlere düşen bunları erken fark edip başlangıçta engellemek. Öğrenciler arasında ilişkileri gözlemek, o güne kadar arkadaşları ile bir arada olan çocuklar yalnız kaldıklarında bunun nedenlerini araştırmak, dersleri ile ilgili bir sorun olup olmadığını sormak onlara en yakın durumdaki öğretmenlerin sorunu ortaya çıkarmalarına yardımcı olur. Çocuklar aileleri ile geçirdikleri zamandan çok daha fazlasını öğretmenleri ile geçirdikleri için, sorun olduğunda öğretmene anlatabilen, onun destek olacağına güvenen çocuklar zorbalıkla karşılaştıklarında bunu öğretmenle paylaşabilir ve sorunlarını çözebilir. Aynı şekilde okul idaresi de öğrenciler arasındaki dengeleri takip edip olayları başından fark ederek büyümeden engellediklerinde çocukları bu tür bir şiddetten koruyabilir.
- Zorbalığı önleyebilmek için okulda çalışan tüm personelin ve öğrencilerin zorbalığın ne olduğunu bilmesi gerekiyor.
- Öğretim yılı başında hazırlanan okul rehberlik ve psikolojik danışma planlarında içerisine zorbalığı tanıtıcı ve önleyici etkinlikler eklenerek öğrencilerin ve öğretmenlerin zorbalık hakkında farkındalık kazanmalarına, zorbalığın hoş karşılanmadığı yönünde bakış açısı kazanmalarına yardımcı olabilir.
- Okul temelli zorbalık önleme programlarının etkili olabilmesi için zorba ve kurban öğrencilerin gelişimsel profillerinin çıkarılması ve çevre ile olan ilişkilerinin bilinmesi gerekiyor.
- Okul çalışanlarının katıldığı toplantılarda zorbalığı önlemede kullanılacak yöntemlerle ilgili kararlar alınmalı ve belirgin kurallar ortaya konmalı. Bu kurallar öğrencilere, ebeveynlere, eğitimcilere ve okul personeline ulaştırılarak kuralları anlamaları sağlanmalı.
- Zorbalığı önleyici çalışmalarda okulun bulunduğu bölgenin kültürel özelliği dikkate alınmalı.
- Okullarda zorbalığın yaygınlığı ve riskli grupları, sınıfları belirleyebilmek için çeşitli tanıma tekniklerinden (test, anket vb.) yararlanılmalı.
- Zorbalığın var olduğu bilinen okullarda öğretmenler, öğrencilerin arkadaşlık ilişkilerini tanımalı ve akran danışmanlığı gibi zorbalığı azaltıcı faaliyetlerde bulunmalı.
