Orta son ve lise son sınıf öğrencileri için eğitimlerinin gidişatını etkileyecek sınavlar yaklaşıyor. Bu sene pandemi ve sınav tarihi belirsizlikleri, bunun yanında öğrenciler ve yakınları arasında yaşanan koronavirus enfeksiyonları nedeniyle çocukların stresi daha da fazla. Ancak bunların önüne geçmenin yolları var. Aileler sınav stresi yaşayan çocukları için neler yapabilir, sınav stresi yaşayan çocuğa yardımcı olmanın yolları nelerdir, fark edilmeyen sınav stresi nasıl anlaşılabilir, özellikle hangi çocuklar sınav stresini daha çok yaşar? Sorularınızın yanıtını Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Yard. Doç. Dr. Mine Elagöz Yüksel veriyor.
Sınav herkes için kaygı uyandırıcıdır, her çocuk az ya da çok bu stresi yaşıyor. Hatta belli bir derecede kaygılanmak sınava daha iyi hazırlanmayı sağlayabiliyor. Ancak bazıları için bu stres kaldırabileceğinden fazla oluyor. Bu çocuklar için sınav stresi ya da sınav kaygısı kavramından bahsediyoruz. Bu çocuklar sınavda başarısız olacaklarına dair yoğun endişe yaşıyorlar ve sonuç olarak performansları olumsuz etkileniyor. Sınav sadece çocuğun değil tüm ailenin hayatını etkiliyor ve strese neden oluyor.
Bazı çocuklarda sınav stresi fark edilemeyebiliyor
Çocuklarda sınav stresi olduğunu anlamak bazen gözden kaçabilir. Kimi çocuk bunu açıkça dile getirebilirken kimi hiç etkilenmediğini söyleyip sadece karın ağrıları yaşıyor olabilir. Sınav kaygısı yaşayan çocuklarda en sık görülen belirtiler kalp çarpıntısı, bayılacak gibi olma, nefes daralması, mide bulantısı, karın ağrısı, ellerde titreme, ağız kuruluğu ve terlemedir. Düşünsel düzeyde ise, başarısız olacağı düşünceleri, yetersizlik hisleri, bu nedenle yoğun suçluluk duygusu ve dikkatini veremediğini düşünme göze çarpar. Uykuya dalamama ya da sık uyanma gibi uyku sorunları, vücutta gerginlik hissi, kas ağrıları görülebilecek diğer belirtilerdendir. Çocuklar sınavda başarılı olacağından korkarken, neden olarak başarısız olursa akılsız ve değersiz olarak görüleceğini belki yeteri kadar sevilmeyeceğini düşünür.
Sınav stresi yaşayan çocuğa destek aldırmak için geç kalınmamalı!
Kimi aileler çok daha önceden destek almaya başladılar. Kimi aile ne yapacağını ve nereden başlayacağını bilemiyor. Kimi aile ise sınav stresi için destek alınabileceğini bilmiyor ve sadece çocuğuna “önemli değil, istediğin yer olmasa da olur” diyerek rahatlattığını düşünüyor. Oysa ki ebeveynler bu gibi söylemlerle çocuğun kendi üstünde beklenti hissetmeyeceğini düşünerek onu rahatlatabileceğine inanmaktadır ancak aslında çocuk kendi beklentileri nedeniyle bu stresi yaşadığı için pek bir çözüm olmamaktadır. Sınav stresi yaşayan bir çocuk mutlaka bir çocuk-ergen psikiyatristinden destek almalıdır. “Tedaviye gerek yok, her şey sınav değil, eninde sonunda bir yere girecek” düşüncesi her zaman doğru bir yaklaşım değildir. Sınav stresi çocuğun gerçek potansiyelini yansıtmasını engeller. Tedavi edilmeyen stres ve anlaşılmamış altta yatan nedenler ileride başka şekillerde karşısına çıkabilir. Genelde performans gösterilmesi gereken bu yerler başka sınavlar, sunum yapma gibi her zaman karşılaşacağı ve eninde sonunda bir çare bulunması gereken aksi takdirde kişinin kendini soyutlayarak yaşamını kısıtlamasına neden olabilecek durumlar olarak karşısına çıkabilir. Oysa ki sınav stresi destek alındığı takdirde tedavisi mümkün olan bir durumdur. Tedavisi mümkün bir durum için destek almak yerine çocuğun sınavda kendi performansını daha az göstermesini kabul etmek bir kaçınma davranışıdır. Bu davranışın çocukta ileri dönemlerde de yaşanması sınav sonrası okul ve iş hayatında benzer kaygıların ve hedefe ulaşamamanın karşısına tekrar çıkabilmesine neden olabilir.
Hangi çocuklar daha çok sınav stresi yaşıyor?
Sınav stresi daha çok kaygılı çocuklarda görülür. Bu çocuklar başarısız olmaktan kaygılanırlar ve sınavla ilgili olumsuz senaryoların gerçekleşeceğine inanırlar. Çocuğun sınav için çalışmış ve hazırlanmış olması kaygıyı azaltmayabilir. Ancak yeteri kadar çalışmamış olmak, dikkat dağınıklığı, yeteri kadar organize olamama kaygıları arttırabilir. Bu kaygılar sınav yaklaştıkça çığ gibi büyür. Bu çocukların bir kısmında mükemmelliyetçi bir kişilik yapısı olabilir. Yeniliğe ve değişikliğe kolay alışamayan çocuklar olabilir. Hata yapmaktan korkma, hata yapmamak için daha fazla çaba sarf etme, kendilerini ve diğerlerini kolayca eleştirme diğer özellikleri olabilir. Kendini başkaları ile kıyaslayanlar, başkalarının başarısını takip edenler daha kolay kaygılanabilir. Sınavda başarısız olursa sevilmeyeceğini, alay konusu olacağını düşünüyor olabilir. Ebeveynleri için başarının önemli olduğu çocuklarda daha fazla sınav kaygısı yaşanmaktadır. Ebeveynlerin de bu stresli durumla kolay baş edememesi halinde kaygıları bulaşabileceği için çocuğun da kaygısı daha fazla olacaktır. Yetersiz uyku da sınav kaygısını arttıran etkenlerden biridir.
Tedavi için zaman gereklidir
Çocuk iyice değerlendirildikten sonra tedavi için ilaçlı ya da ilaçsız seçenekler mevcuttur. Ancak bu tedavilerin uygulanabilmesi için belirli bir zamana ihtiyaç olması nedeniyle ebeveynlerin başvuru için geç kalmaması önemlidir. Tedavide çocuğun olumsuz düşüncelerinin kaynaklandığı yanlış inanışlar düzeltilir. Özellikle sınav esnasında kaygı belirtilerini nasıl yorumladığı ve bu belirtilerle nasıl başa çıkacağı, nasıl daha sakin kalabileceği öğretilir. Psikolojik destek yanında çocuğun okuldan destek alması, daha planlı çalışması, çalışmayı alışkanlık haline getirmiş olması, hedeflerinin gerçekçi olması kaygıyı azaltacaktır. Aynı şekilde ebeveynlerinden destek alması, her koşulda yanında olunacağını hissetmesi rahatlatıcı olur.
