Pudra.com okuyucularından “üstün zekalı çocuklar” konusunda aldığımız pek çok soru üzerine çocuklarda üstün zeka konusunu yeniden ele almaya karar verdik.
Davranış Bilimleri Enstitüsü Yetişkin ve Aile Danışmanlığı Bölümü’nden Uzman Klinik Psikolog Zeynep Zat’a çocukların üstün zekalı olup olmadıklarını nasıl anlayabileceğimizden zeka testlerinin nasıl ve kimler tarafından uygulanabileceğine, üstün zekalı olmanın hiperaktiviteyle bağlantılı olup olmadığından üstün zekalı çocuklara nasıl bir eğitim verileceğine kadar konuyla ilgili herkesin merak ettiği soruları ilettik.
İşte, Uzman Klinik Psikolog Zeynep Zat’ın Pudra.com okuyucularını aydınlatacak yanıtları…
Üstün zekalı çocuklar söz konusu olduğunda ilk ve en önemli konulardan biri bu çocukların belirlenmesidir; çünkü ancak bu sayede onların kişisel, psikolojik, sosyal ve akademik yaşamlarındaki ihtiyaçları tespit edilir ve bunların gelişimi için uygun adımlar planlanabilir. Aksi takdirde bu çocuklar arkadaş ilişkilerinde pek çok güçlükler yaşayan, derslere ilgisiz ve akademik başarısı düşük bir profil çizerler.
Bu çocukların bazı niteliklerini bilmemiz burada bizim için yol gösterici olacaktır.
Üstün zekalı çocuklar genel olarak, dikkatlerini doğumdan itibaren yaşıtlarına göre daha uzun süre odaklayabilirler. Soyut düşünme üstünlerde daha gelişmiştir. Örneğin kolayca kavram oluşturabilirler. Düşünceleri akıcı, sözcük dağarcıkları geniş ve ezberleme yetenekleri gelişmiş olabilir. Kendi başlarına okumayı öğrenebilirler. Sayılara yaşıtlarından daha erken ilgi duymaya başlayabilir, zaman kavramı da yaşıtlarından erken gelişebilir.
Üstün zekalı çocuklar yeni mekanik aletleri kendileri keşfedebilirlerken, daha az yapılaşmış öğrenme materyalini seçerler. Başladıkları görevi bitirmeleri için kendilerine şans verilmesini bekler ve iki işi aynı anda yapabilirler. Bunların yanı sıra erken dönemden itibaren daha sağlıklı, fiziksel gelişimleri daha iyi ve duyuları oldukça hassastır. Çocuklarda bu özelliklerden birkaçı olduğu durumlarda, üstün zekalı olma ihtimalleri düşünülebilir.
Üstün zekalı çocukların saptamasında en güvenilir yol, istatistiksel analizler sonucunda geçerli ve güvenilir olduğu bulgulanmış olan zeka testlerinin kullanılmasıdır.
6-16 yaş arasındakilere çocuklar için Wechsler Zeka Testi (WISC-R) kullanılabilirken, 2 yaş 6 ay ile 7 yaş 3 ay arasındaki çocuklara Wechsler Okul öncesi ve Birincil Zeka Ölçeği (WPPSI) uygulanır. Ancak bir çocuğun üstün zekalı olup olmadığına karar verirken, yalnızca bu testlerin sonuçları ile sınırlı kalmamak çok önemlidir.
Testlerin yanı sıra öğretmenlerin ve psikologların değerlendirmeleri de üstün zekalı olup olmadığını öngörmede etkilidir ve kendilerinden alınan verilerin de göz önünde bulundurulmasında yarar vardır. Örneğin, literatür araştırmaları İngiltere, Amerika ve Çin’de öğretmen değerlendirmelerinin oldukça iyi bir yordayıcı (tahmin) olduğunu gösterir. Aile geçmişinde üstün zekalı bireyler olması da çocuğunuzun üstün zekasına bir işaret olabilir.
Yalnızca Türk Psikologlar Derneği tarafından verilen WISC-R testi uygulama sertifikasına sahip olan psikologlar uygulayabilir. Ailelerin testi uygulayan kişiye bu sertifikaya sahip olup olmadığını sorma hakkı vardır.
Üstünlerin aşırı duyarlı bir sinir sistemine sahip olmaları, üstün olmayan yaşıtlarına göre daha hareketli olmalarına neden olabilir. Ancak ‘hareketli’ diye tarif edilen üstün zekalı çocukların, hiperaktivite tanısı almış çocuklar ile karıştırılmaması çok önemlidir.
Hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar, davranışlarını regüle eder (düzenler) ve herhangi bir aktivite üzerinde konsantrasyonlarını uzun süre devam ettirmekte güçlük yaşarken, üstünler herhangi bir konu ile ilgilendiklerinde bu konu üzerine yoğunlaşabilirler. Hatta meraklı ve istekli olduklarında daha uzun süre bunun üzerine çalışabilirler.
Çocuklarda hiperaktivite bozukluğu olduğundan şüphelenildiğinde mutlaka bu konuda uzman bir profesyonele başvurulmalıdır.
Üstün zekalı çocukların akademik ihtiyaçları ve güçlü oldukları alanlardaki ihtiyaçlarını karşılamak için “farklılaştırılmış” eğitim modeli uygun olabilir. Bu konudaki farkındalığın son yıllarda gelişmesi ile ülkemizde de özel programlarda eğitim veren okullar mevcuttur.
Ailenin üstün zekalı çocuklarına karşı tutumları çocuklarını akademik, sosyal ve psikolojik gelişimleri için çok değerlidir. Ebeveynlerin, çocuklarının üstün zekalı olmasından ileri gelen belirli davranış, duygu ve düşüncelerinin farkında olması, bunları anlamlandırabiliyor olması ve uygun tepkiler vermesi çok değerlidir. Ebeveynlere, çocuklarının güçlü yanlarını ve yaşıtlarını geride bırakan performanslar sergilediği alanları belirlemekte ve bu alanlardaki gelişimlerini desteklemekte önemli görevler düşer.
Rehberlik ve araştırma merkezleri, özel danışmanlık merkezleri, bazı okullarda ve bazı hastanelerin psikiyatri/psikoloji bölümlerinde uygulanabilir.
Pudra.com’un notu:
Bulunduğunuz il ve ilçedeki Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Rehberlik ve Araştırma Merkezi’nin bilgilerine ulaşmak için Google’da “Rehberlik ve Araştırma Merkezi” ve ilçe adı ile arama yapabilirsiniz.
Ayrıca Üstün Zekalılar Merkezi’ne 0216 326 81 88 ve 0543 236 61 20 numaralı telefonlardan ulaşabilirsiniz.
