Muammer Kaddafi, idaresi boyunca farklı yönelimler gösteren karmaşık bir figürdü. Başarılı siyasetler uyguladı, fakat iktidarının bir diktatörlük olması ile eleştirildi. Batı’da, acımasız bir diktatör olarak anılırken, Sahra-altı Afrika’da, sömürgecilik ve emperyalizme karşı çabayı temsil eden tanınan bir figürdü. Pekala, Muammer Kaddafi gerçekte kimdi?
Kaynak: https://www.thecollector.com/mummar-g…
Muammar Kaddafi, 2012 yılında devrilerek öldürüldüğü periyoda kadar uzun müddet Libya’nın diktatörü olarak hafızalarda yer edinmiştir.
Bazıları için Kaddafi büyük bir önder iken kimileri içinse ‘Orta Doğu’nun Mecnun Köpeği’dir. Pekala gerçekte Kaddafi kimdi?
Muammar Mohammed Abu Minyar al-Gaddafi, Batı Libya’daki Tripolitanya çöllerinde bir çadırda doğdu.
Aisha bin Niran ve Mohammad Abdul Salam bin Hamed bin Mohammad’ın dört çocuğunun en küçüğü ve tek oğlu olan Muammar Kaddafi, develer ve keçileri otlatarak ömürlerini sürdüren Arap asıllı bir göçebe Bedevi ailesinde büyüdü.
Eğitim fiyatsız değildi ve Kaddafi’nin ailesi yoksuldu.
Yine de Muammar Kaddafi okula gönderildi. Kaddafi çalışankan bir çocuktu ve okulun ailesine getirdiği maddi yükün farkındaydı. Kendini çalışmalarına adamıştı ve sadece dört yıl içinde altı sınıf geçti.
Kaddafi, ilkokul düzeyindeki muvaffakiyetinin akabinde bir lüks olan bir ortaokula kaydoldu.
Ailesi, babasının bir kabile başkanı için bekçi olarak çalıştığı güney-orta Libya’ya taşındı. Kaddafi orta okuldayken birçok ideoloji ile iç içe kaldı ve öğretmenlerinin birden fazla Mısırlıydı. Burada Kaddafi, Mısır cumhurbaşkanı Cemal Abdül Nasır’a büyük hürmet duydu.
Kaddafi, okulundan bir dizi siyasi görüşlerle çıktı ve Arap Milliyetçiliği ve Sosyalizmi fikirlerini destekledi. Sömürgecilik, Batı emperyalizmi ve Siyonizm fikirlerini ise reddetti.
Böylece Kaddafi siyasi hayatına başladı ve Ekim 1961’de Suriye’nin Birleşik Arap Cumhuriyeti’nden ayrılmasına karşı bir şov düzenledi.
1963’te Muammer Kaddafi orduya katıldı ve Kraliyet Askeri Akademisi’nde eğitime başladı. Ordadayken Kaddafi, İngiliz tesirinden mutsuzdu ve Özgür Subaylar Hareketi Merkez Komitesi isimli bir devrimci bir kümesi örgütlemeye başladı.
1966’da İngiltere’de özel sinyal eğitimi aldı ve burada İngilizce de öğrendi. Daha sonra İngiltere’den hoşlanmadığını ve kendi ülkesinin kültürünün kıymetini fark ettiğini söyledi.
Peki, Kaddafi iktidarı nasıl ele geçirdi?
Kral Idris’in idaresi 1960’lar boyunca Libya’da popülerliğini kaybetti. Yolsuzluk liderliği zayıflattı ve Arap Milliyetçiliği yükselişe geçti. Libya halkı hükümetin Batı yanlısı duruşuna itiraz etmeye başladı ve Trablus ve Bingazi’de isyanlar çıktı. Altı Gün Savaşı’nda Mısır’ın mağlubiyetinin akabinde, birçok Libyalı Mısır’a sempati duydu ve Mısır ile dayanışma protestoları başladı.
Askeriye içinde çeşitli devrimci kümeler vardı ve CIA bir darbe teşebbüsü olacağından şüpheleniyordu.
Ancak bunun Muammar Kaddafi’nin Özgür Subaylar Hareketi’nden geleceğini beklemediler. Kral yurt dışındayken, Kaddafi planını devreye soktu ve havaalanlarını, polis istasyonlarını, devlet dairelerini ve öteki kilit tesisleri işgal etti.
‘Bir Eylül Devrimi’ olarak bilinen bu olayda hayli az direnişle karşılaştılar. Veliaht Prens Sayyid Hasan ar-Rida al-Mahdi as-Sanussi tutuklandı ve hükümet denetimini bırakmaya zorlandı. Yerine, Kaddafi Libya Arap Cumhuriyeti’ni ilan etti ve ‘özgürlük, sosyalizm ve birlik’ niyetlerini vurguladı.
Bir sonraki birkaç yıl Kaddafi’nin gücünü pekiştirmesiyle geçti.
Özgür Subaylar Hareketi’nin merkezi komitesi, hükümeti monarşistlerden temizlemeye başlayan İhtilal Kumandanları Kurulu (RCC) oldu. Erken devir idaresi tehlikelerle doluydu ve 1970’te Kaddafi iki darbe teşebbüsünü atlattı.
Libya’nın saygın bir iktisada dönüşmesi, birkaç ana kesimde değerli bir ivme gerektirdi.
Kaddafi’nin yeni hükümeti, tarım kesimini dönüştürmek için bir ‘yeşil devrim’ başlattı. Çiftlikler inşa edildi ve Libya’da sulama sistemleri kuruldu. Ancak, Kaddafi’nin petrol sanayisine olan ilgisi ülkenin iktisadını büsbütün dönüştürdü. Ülkedeki tüm yabancı petrol üreticilerinin süreçlerinin yüzde 51’i ulusallaştırıldı. 1979’a gelindiğinde, Libya’nın kişi başına geliri İtalya ve İngiltere üzere endüstrileşmiş ülkelere nazaran daha yüksekti.
Bu teşebbüs yoluyla elde edilen para, sıhhat hizmetlerini, eğitimi ve konutları düzgünleştirmek üzere toplumsal refah programlarına gitti. Sıtma yok edildi. Mecburî eğitim uygulandı ve yetişkin okuryazarlık programları ve üniversite eğitimi fiyatsız oldu. Bu programlar Libya halkı ortasında büyük popülerlik kazandı ve Muammar Kaddafi süratle sevilen bir figür haline geldi.
16 Nisan 1973’te, Kaddafi “Halk Devrim”ini başlattı, bu ihtilalin gayesi Çin’deki Kültür İhtilali’ne benziyordu.
Bu ihtilal ile hem Amerika Birleşik Devletleri’ni hem de Sovyetler Birliği’ni emperyalist olarak reddetti ve düşmanlarının emperyalist faaliyetlerine karşı İslam ülkelerini için üçüncü dünya ülkelerinin bir İslam harika devleti kurmasını önerdi. Bütün bunlara rağemn Sovyetler Birliği ile Amerika Birleşik Devletleri’ne kıyasla daha âlâ ilgiler sürdürdü.
Kaddafi ideolojisini üç kısa ciltte yazdığı “Yeşil Kitap”ta belirtti ve bu kitap Libya’yı ve Libya halkını yönlendirecek inanç ve siyasetleri ortaya koydu.
Ancak herkes keyifli değildi. Yabancı yardıma yapılan artan harcamalar birçok RCC üyesini sinirlendirdi. RCC’deki meslektaşı Umar Muhayshi ve birkaç kişi 1974 yılında Kaddafi’ye karşı bir darbe planlamaya başladı. 1975 yılında, komplo ortaya çıktı ve Muhayshi kaçarken birçok hata ortağı tutuklandı ve idam edildi.
Aynı periyotta, anti-Kaddafist öğrenciler polis ve pro-Kaddafist öğrencilerle çatışmalar yaşadı, özel İslami kolej ve üniversiteler ise denetim altına alınmaya çalışıldı ve muhafazakar anti-Gaddafist alimlerin vazifeden alınması amaçlandı.
Bu periyotta karmaşık dış ilgiler, Kaddafi’nin Mısır ile aykırı düşmesine ve Uganda (Idi Amin döneminde), Pakistan ve Zaire üzere yeni dostlar bulmasına neden oldu. 1973’te İsrail, İsrail hava alanına kum fırtınası sırasında giren Libya Arab Havayolları’nın Uçuş 114’ünü düşürdü. Kaddafi bu felaketi önleyemediği için Mısır’ı suçladı. Ayrıyeten Mısır’ı 1973 Yom Kippur Savaşı’nın planlamasında Libya’yı dahil etmediği için de suçladı.
1977 yılında, Kaddafi Libya Arap Cumhuriyeti’ni feshederek Büyük Sosyalist Halk Libya Arap Cemahiriyesi’ni kurdu, bu idare resmi olarak bir demokrasiydi. Hükümet, bilhassa konut konusunda, tüm Libya halkına hizmet sunmak için çalıştı, lakin birçok sivil özgürlük kısıtlandı ve medya direkt devletin denetimi altına girdi.
Devletin ve ihtilalin düşmanları Libya içinde ve hudutları dışında Kaddafi’ye karşı komplolar düzenledi. Kaddafi, Avrupa’da yaşayan birçok karşısı suikast timleri kullanarak ortadan kaldırmak için radikal tedbirler aldı.
Erken 1980’lerde petrol fiyatının düşmesi ve gelirlerin azalmasıyla birlikte Libya’da ekonomik bir sakinlik yaşandı.
Bir dizi başarısız askeri müdahalenin akabinde Kaddafi kendi güvenliğini sağlamakta zorlandı ve Libya ile açık bir çatışma provokasyonunda bulunan yeni Reagan idaresinin sert tutumuyla karşı karşıya kaldı. ABD, Libya’nın sonlarına yakın Sirte Körfezi’nde askeri tatbikatlar düzenledi ve iki Libya jetini vurdu.
ABD, daha sonra birçok bombalama, suikast ve hatta Ronald Reagan’a suikast teşebbüslerine dair Kaddafi’ye suçlamalar yöneltti. Bu suçlamaların hiçbiri kesin bir formda kanıtlanamadı. ABD ordusu, Sirte Körfezi’nde bir defa daha askeri tatbikatlar düzenledi ve bu sefer iki Libya gemisini batırdı. ABD, 1986’da Berlin’deki bir diskonun bombalanmasını Kaddafi ile ilişkilendirdikten sonra, Libya’ya hava taarruzları düzenleme kararı aldı ve bu hücumlarda Kaddafi’nin evlatlık kızı dahil olmak üzere yüzden fazla kişi öldü.
Kaddafi, 1988 yılında 270 kişinin vefatına neden olan bir sivil uçağın patladığı Lockerbie Bombalaması’ndan sorumlu tutuldu.
Bu suçlamaları öbür ülkelerden gelen yaptırımlar takip etti ve birçok Arap ülkesini birleştirmek için Pan-Arap misyonunu izlemesine karşın, Libya giderek izole edildi. Ülkede isyanlar ve ayaklanmalar yaşandı ve Kaddafi kendi ülkesinde de giderek daha da çok tehdit altında hissediyordu.
1990’ların sonlarında, Kaddafi kazadan sorumlu olduğu argüman edilen failleri teslim etti ve Birleşmiş Milletler, memleketler arası protestolara karşın Libya’ya karşı birçok yaptırımı kaldırdı.
2000’lerde Kaddafi, daha diplomatik bir tavır benimsedi ve Avrupa ile ilgileri düzeltmeye çalıştı.
Aynı vakitte birleşik bir Afrika fikrini ve NATO’ya rakip olacak bir Afrika devletleri askeri ittifakını savundu. Libya’da Kaddafi, birçok sanayinin özelleştirilmesini ve eski düşmanlarla ticaretin açılmasını sağlayan ekonomik ıslahatlar uyguladı. Bununla birlikte, anti-Amerikan propagandalarına devam etti.
2011 yılında, Mısır’da Hosni Mubarak’ın iktidardan uzaklaştırılması ve Tunus’ta Zine el-Abidine Ben Ali’nin devrilmesiyle ateşlenen bir Arap Baharı Libya’yı sardı.
Kaddafi’nin bu protestolara verdiği karşılık şiddetli bir baskıydı ve bu şiddet, birçok hükümet üyesinin kendisinden uzaklaşmasına neden oldu. İsyanlar tam ölçekli bir iç savaşa dönüştü. Savaş hatalarına dair suçlamalar, Libya’ya tekrar yaptırımların uygulanmasına ve NATO’nun Kaddafi’nin en küçük oğlu ve üç torununu öldüren bir hava saldırısına neden oldu.
2011 yılının 20 Ekim’inde, Sirte’deki isyancı güçler, NATO savaş uçaklarının Kaddafi’nin konvoyunu bombalamasının akabinde Muammer Kaddafi’yi öldürdü.
Cesedi, yanındaki adamlarıyla birlikte sergilenmek üzere etrafta gezdirildi ve sonunda çölde isimsiz bir mezara gömüldü.
Muammer Kaddafi, idaresi boyunca farklı yönelimler gösteren karmaşık bir figürdü.
Başarılı siyasetler uyguladı, fakat iktidarının bir diktatörlük olması ile eleştirildi. Batı’da, acımasız bir diktatör olarak anılırken, Sahra-altı Afrika’da, sömürgecilik ve emperyalizme karşı çabayı temsil eden tanınan bir figür olarak kabul edildi.
Kaddifi’nin vefatının akabinde, Libya kaosa sürüklendi ve açık köle pazarları ve altı yıl süren öbür bir dizi iç savaş yaşandı.
