Hint Okyanusu’nun geniş bir alanı, Dünya’nın yerçekimindeki büyük düşüş nedeniyle, global ortalama deniz düzeyinden şaşırtan bir formda 100 metre daha alçaktır. Bilim adamları artık nedeni bildiklerini düşünüyorlar
Araştırmacılar, Hint Okyanusu’nda devasa bir “delik” olduğunu söylüyorlar; lakin bu, tüm suyu tahliye edebilecek çeşitten bir delik değil.
Bunun yerine jeologların Dünya’nın yerçekiminin ortalamadan daha düşük olduğu bir noktayı tanımlamak için kullandıkları bir terim. Ve yeni bir çalışma nihayet bunun kökenini ortaya çıkarmış olabilir: Afrika’nın derinliklerinden, eski bir okyanus yatağının batan kalıntılarının kenarlarından yükselen erimiş kaya bulutları buna neden olmuş üzere görünüyor.
İdeal bir kozmosta, Dünya kusursuz bir küre olurdu ve yerçekimi yüzeyindeki her noktada tam olarak birebir olurdu.
Ancak gerçekte, Dünya hem Kuzey hem de Güney Kutupları etrafında gerçek bir küreden daha düzdür ve ekvatorun yakınında dışarı yanlışsız çıkıntı yapar. Ayrıyeten, farklı bölgeler, altlarındaki yerkabuğu, manto ve çekirdeğin kütlesine bağlı olarak farklı bir yerçekimi uygular.
Yer tabanlı sensörler ve uydular tarafından alınan lokal yerçekimi ölçümleri birleştirilerek okyanus yüzeyinin yalnızca bu farklı yerçekimi tesirlerinden ötürü nasıl görüneceğini gösterilebilir.
Ve rüzgâr ve gelgit üzere başka tesirlerden arındırılabilir. Bu da gezegenimizin global jeoit ismi verilen yerçekimsel yüksek ve alçak noktalarının abartılı bir halde görselleştirilmesini sağlar. Bunun en ünlü modellerinden biri ‘Potsdam yerçekimi patatesi’ olarak biliniyor.
Hint Okyanusu’nun altındaki jeoitte görülen ve Hint Okyanusu jeoit alçağı (IOGL) olarak isimlendirilen besbelli eğim, gezegenin en besbelli yerçekimi anomalisidir.
Üç milyon kilometrekareden fazla bir alanı kaplar ve merkezi Hindistan’ın güney ucunun yaklaşık 1.200 km güneybatısındadır.
Jeofizikçi Attreyee Gosh Hint Okyanusu’nun delik üzerindeki deniz düzeyinin 106 metre alçak olduğunu söylüyor.
Bangalore’daki Hindistan Bilim Enstitüsü’nde (IISc) jeofizikçi olan yeni çalışmanın kıdemli muharriri Attreyee Ghosh, buradaki düşük yerçekimi tesirinin, etraftaki alanlardan gelen daha yüksek yerçekimi tesiriyle birleşmesinin bir sonucu olarak, Hint Okyanusu’nun delik üzerindeki deniz düzeyinin global ortalamadan 106 metre daha düşük olduğunu söylüyor.
Dünya’nın gözlemlenen jeoidinin bu tasviri, metre cinsinden ölçülen yerçekimsel yüksekleri (turuncular ve kırmızılar) ve alçakları (maviler) göstermektedir.
Hint Okyanusu jeoid alçağı Hindistan’ın güney ucunda görülebilir. ‘How the Indian Ocean Geoid Low Was Formed,’ Debanjan Pal ve öbürleri, Geophysical Research Letters. Online olarak 5 Mayıs 2023’te yayınlandı.
Çalışmanın başyazarı IISc doktora öğrencisi Debanjan Pal’a nazaran, IOGL 1948 yılında Hollandalı jeofizikçi Felix Andries Vening Meinesz tarafından gemi tabanlı bir yerçekimi araştırması sırasında keşfedildi.
O vakitten beri öbür gemi seferleri ve uydulardan yapılan ölçümlerle doğrulandı. Fakat bilim insanları neden orada olduğunu bilmiyorlardı.
Pal ve Ghosh bu soruyu yanıtlamak için, Dünya’nın tektonik plakaları yer değiştirirken bölgenin son 140 milyon yılda nasıl oluştuğuna dair bir düzineden fazla bilgisayar modelini karşılaştırdı.
Her model, manto içindeki erimiş materyalin taşınması için farklı değişkenler kullandı.
Sonuçlar Geophysical Research Letters’da yayınlandı.
Sonuçlarda IOGL’nin kendine has bir manto yapısı nedeniyle mevcut olduğunu ve Afrika’nın altında daha yaygın olarak ‘Afrika blobu’ olarak bilinen büyük bir düşük kayma suratı ili (LLSVP) ismi verilen bitişik bir bozulma ile birleştiğini göstermektedir.
Ghosh, “Gördüğümüz şey, Afrika’nın altındaki bu LLSVP’den gelen sıcak, düşük yoğunluklu materyalin Hint Okyanusu’nun altında oturduğu ve bu jeoid düşüklüğünü yarattığıdır” diyor.
Pal, IOGL’ye büyük ölçüde neden olan Afrika blobunun muhtemelen mantonun derinliklerindeki ‘Tethyan levhaları’ tarafından oluşturulduğunu açıklıyor. Jeologlar bu levhaların 200 milyon yıldan daha uzun bir mühlet evvel Laurasia ve Gondwana üstün kıtaları ortasında yer alan Tethys Okyanusu’ndan kalan eski deniz tabanı kalıntıları olduğunu düşünüyor.
Hem Afrika hem de Hindistan Gondwana’nın bir kesimiydi, fakat şimdiki Hindistan yaklaşık 120 milyon yıl evvel kuzeye, Tethys Okyanusu’na gerçek hareket etti.
Ve ardında Hint Okyanusu’nu yarattı. Pal, ‘Eski Tethys Okyanusu’na ilişkin daldırılmış levhalar mantonun içine battığında ve çekirdek-manto hududuna ulaştığında bulutları ortaya çıkıyor’ diyor. ‘Ayrıca etraftaki manto yapılarının da bu alçalmaya yol açmada rol oynadığını gösteriyoruz.’
Son çalışmaya dahil olmayan Colorado Boulder Üniversitesi’nden jeofizikçi Shijie Zhong, bunun IOGL’yi daha âlâ anlamak için enteresan ve dikkatli bir gayret olduğunu söylüyor.
‘Afrika ve Pasifik üzerindeki süperplümler üzere olumlu yerçekimi anomalileri hakkında konuşmayı seviyoruz’ diyor. ‘Ancak Hint Okyanusu’ndaki jeoid düşüklüğü gezegenimizdeki en derin yerçekimi anomalilerinden biridir.’
Pal, jeoid alçağının bugünkü biçimini muhtemelen yaklaşık 20 milyon yıl evvel, bulutlar üst manto içinde yayılmaya başladığında aldığını söylüyor.
Ve muhtemelen manto gereci Afrika blobundan gelen duman boyunca aktığı sürece devam edecek – ki bu muhtemelen milyonlarca yıl daha sürecek. Lakin bu akışlar sona erdiğinde, alçalma da sona erecektir. Pal, ‘Bu düşük jeoide neden olan sıcaklık anomalileri bugünkü pozisyonundan uzaklaştığında,’ diyor, ‘jeoit düşüklüğü dağılmaya başlayacak.’