Cihannüma, Türk coğrafya tarihinde bir dönüm noktası olarak görülen yapıttır. Klasik bölümün biterek çağdaş devre geçiş yapıldığı vakitlerde kaleme alınmıştır. Cihannüma birinci sefer 1648 yılında yazılmıştır. Cihannüma söz manası olarak ‘yeryüzündeki şeyleri gösteren harita’ manasına gelir. Pekala Cihannüma kimin yapıtıdır, konusu nedir?
Gelin birlikte inceleyelim…
Cihannüma Konusu Nedir?
Cihannüma, yeryüzü olaylarını, kıtaların oluşumunu, kimi ülkeler hakkında bilgileri, coğrafik özellikleri bahis edinen bir yapıttır.
Cihannüma’nın birinci kısmı önsöz ile yani bir mukaddime ile başlar. Mukaddime kısmında besmele ve dualara yer verilmiştir. Akabinde yeryüzü, okyanuslar, kıtalar hakkında ayrıntılı bilgiler verilir.
Eserin ikinci kısmında ise Endülüs, Bosna, Macaristan ve Rumeli hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Bu bölgelerde görülen toprak çeşitleri, iklim tipleri, bitki çeşitliliği hakkında o vaktin bilgisine yer verilmiştir. Fakat muharririn bilmediği öteki ülkeler hakkında Cihannüma’da rastgele bir bilgiye rastlanmaz.
Cihannüma Kimin Yapıtıdır?
Cihannüma, Katip Çelebi’nin yapıtıdır. Katip Çelebi, yapıtlarını gidip gördüğü yerlerde kaleme almıştır. Cihannüma’yı da Girit Seferi sırasında yazmaya karar vermiştir. 1648 yılında yazımına başlanan Cihannüma’nın yazımına 1657 yılına kadar devam edilmiştir.
Katip Çelebi, 1657 yılında vefat emiştir. Cihannüma’yı ise tamamlayamadığı düşünülmektedir. 1732 yılında ise İbrahim Müteferrika bu yapıta eklemeler yaparak yine yayınlamıştır.
İbrahim Müteferrika, Osmanlı Matbaacılığı’nın öncüsü kabul edilir. Müteferrika, yapıta toplam 325 sayfa ekler. Ayrıyeten yapıtın sonundaki haritaları da kendisi eklemiştir.
Cihannüma, coğrafyanın temellerini çağdaş yollarla anlatan birinci coğrafya kitabı olarak kabul edilir.
Cihannüma’da coğrafik özellikler çeşitli ülkeler ve kıtalar bazında anlatılmıştır. Birebir vakitte iklim cinsleri, sıcaklık, hava olayları da çağdaş bilgiler ışığında okuyucuya aktarılmıştır.
Katip Çelebi ayrıyeten coğrafya ilmine neden daha fazla kıymet verilmesi gerektiğini de açıklamıştır. Bu üzere yapıtların okunarak insanların seyahat etmeden bile yeryüzü hakkında bilgi sahibi olabileceklerini lisana getirmiştir.
