Gökbilimciler, küçük bir kara delik tarafından püskürtülen yüksek manyetik plazma jetinde gizemli değişiklikler tespit ettiler. Çin’deki Beş Yüz Metre Açıklıklı Global Radyo Teleskobu (FAST) tarafından tespit edilen bu değişiklikler, GRS 1915+105 ismi verilen garip bir objeye aittir. Bu obje, yıldızsal bir kara deliğin yörüngesinde dönen olağan bir yıldız ve büyük bir yıldızın vefatından sonra doğmuş bir kara delikten oluşuyor.
Gökbilimciler, gaz ve toz yutan küçük bir kara delik tarafından püskürtülen yüksek manyetik plazma jetinde gizemli değişiklikler tespit ettiler.
Bu özellik, Çin’deki Beş Yüz Metre Açıklıklı Global Radyo Teleskobu (FAST) tarafından tespit edilen ve jette saniyenin bir kesri içinde meydana gelen periyodik değişiklikler halinde.
Gökbilimciler GRS 1915+105 olarak isimlendirilen bu garip yanıp sönen objenin, büyük bir yıldızın vefatından sonra doğan bir kara delik olan yıldızsal bir kara deliğin yörüngesinde dönen olağan bir yıldızdan oluştuğunu biliyorlar.
Yıldız kara deliğin yörüngesinde dönerken, gerecinin bir kısmı kozmik canavarın içine çekiliyor, fakat bu canavar materyalin tamamını yutmayı başaramıyor ve bunun yerine bir kısmını kutuplarından fışkırıyor üzere görünen jete hakikat hızlandırıyor.
Gözlemin gerisindeki takım, jetin gücünde ölçülen değişikliklerin, kara deliğin dönüşünün, yörüngesinde beslendiği unsur diski olan yığılma diski ile tıpkı hizada olmamasından kaynaklanabileceğini düşünüyor.
Bu da jetin neredeyse kozmik bir topaç üzere yalpalamasına neden oluyor olabilir. Jet uzaklaştığında, gücü düşer. Bir saniye sonra, sistem geri döndüğünde olağana döner.
Çin’deki Wuhan Üniversitesi’nde astrofizik profesörü olan ve araştırmanın başyazarı Wei Wang yaptığı açıklamada, “Bu tuhaf sinyalin kabaca 0,2 saniyelik bir dönemi ya da yaklaşık 5 Hertz’lik bir frekansı var” dedi.
‘Böyle bir sinyal her vakit mevcut değildir ve sırf özel fizikî şartlar altında ortaya çıkar. Grubumuz bu sinyali sırasıyla Ocak 2021 ve Haziran 2022’de olmak üzere iki sefer yakalayacak kadar şanslıydı.’
GRS 1915+105, araştırmacıların mikrokuasar olarak isimlendirdiği, kuasarın yıldız ölçeğinde bir versiyonudur.
Kuasarlar, güneşten milyonlarca hatta milyarlarca kat daha büyük olan üstün kütleli kara delikleri barındıran son derece parlak galaktik kalplerdir.
Bu kozmik devler muazzam çekim güçleriyle etraflarındaki maddeyi kendilerine çekerler.
Bu hususun bir kısmı kara deliğin olay ufkunun ötesine düşer, yani ışığın bile kaçamayacağı geri dönüşü olmayan noktaya . Fakat birtakım hususlar bu bahttan kaçar ve bunun yerine kara deliğin kutuplarına yanlışsız yönlendirilerek üstün enerjik jetler formunda uzaya yayılır. Bu durum çok daha küçük ölçekte de olsa mikrokuasarlarda da gerçekleşmektedir.
Resmi olarak yarı periyodik salınımlar (QPO) olarak isimlendirilen ve GRS 1915+105’te görülen değişiklikler, daha evvel bu türlü bir kara delikten gelen radyo dalgalarında hiç görülmemişti.
QPO’lar kara deliklerin ve onları çevreleyen sistemlerin fiziğini anlamak için faydalıdır, bu nedenle Aquila takımyıldızı istikametinde Dünya’dan yaklaşık 28.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu değişen mikrokuasarın müşahedesi, daha küçük kara deliklerin beslenme alışkanlıklarına ışık tutabilir.
Radyo dalgalarında görülen bu QPO, bu çeşit jetlerdeki değişikliklerin birinci delili olabilir, lakin bu salınımlara tam olarak neyin neden olduğu bir sır olarak kalmaya devam ediyor.
Nevada Üniversitesi’nden gökbilimci ve araştırmanın eş müellifi Bing Zhang yaptığı açıklamada, ‘Biriken kara delik sistemlerinde, X-ışınları çoklukla kara deliğin etrafındaki birikim diskini incelerken, radyo emisyonu çoklukla diskten ve kara delikten fırlatılan jeti inceler’ dedi.
“Rölativistik bir jette zamansal modülasyonu indükleyen detaylı sistem tanımlanmamıştır, lakin akla yatkın bir sistem, jetin presesyon altında olması olabilir, bu da jet tarafının sistemli olarak farklı istikametlere hakikat işaret ettiği ve yaklaşık 0.2 saniyede bir orjinal tarafa geri döndüğü manasına gelir.”
Bu tesir, kara deliğin dönüş ekseni ile etrafındaki sıcak ve parlak gaz ve toz diski ortasındaki yanlış hizalanmadan kaynaklanıyor olabilir.
Bu durum, yıldız kütleli kara deliğin dönerken uzay-zaman dokusunu da kendisiyle birlikte sürüklemesinin bir sonucu olarak ortaya çıkacaktır – bu tesire Lense-Thirring yani çerçeve sürükleme ismi verilmektedir.
Zhang, “Yine de diğer olasılıklar da var ve bu ve öbür galaktik mikrokuasarların devam eden müşahedeleri, bu gizemli QPO sinyallerini anlamak için daha fazla ipucu getirecektir” dedi.
Ekibin araştırması Nature mecmuasının 26 Temmuz tarihli sayısında yayımlandı.
Araştırmaya dair yapılan yorumlar güldürdü 😂
