Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Sayın Putin’le, Sayın Zelenskiy ile görüşme yapma kararlılığım var. Her ikisine, ‘Artık amacımız bir an evvel sizi bir ortaya getirmek’ diyeceğiz.” tabirlerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Özbekistan’a gerçekleştirdiği ziyaretin sonunda gündeme ait değerlendirmelerde bulundu, gazetecilerin sorularını yanıtladı.
Özbekistan’a gerçekleştirdiği iki günlük resmi ziyareti muvaffakiyetle tamamladıklarını belirten Erdoğan, dört sene sonra bir sefer daha cet yurdunu ziyaret etmenin, Özbeklerle hasret gidermenin memnunluğunu yaşadıklarını söyledi.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile verimli görüşmeler gerçekleştirdiklerini aktaran Erdoğan, Mirziyoyev ile ayrıyeten Türkiye-Özbekistan Yüksek Seviyeli Stratejik İş Birliği Kurulu’nun ikinci toplantısına başkanlık ettiklerini, Türkiye-Özbekistan bağlarını artık “Kapsamlı Stratejik Ortaklık” düzeyine yükselttiklerini lisana getirdi.
Türkiye‘nin, Özbekistan’ı birinci tanıyan, burada birinci büyükelçilik ve birinci başkonsolosluk açan ülke olduğunu anımsatan Erdoğan, “Şimdi bu birincilere ‘Kapsamlı Stratejik Ortaklık’ ile yeni bir halka daha eklemiş olduk. Bağlantılarımızın her alanda daha da geliştirilmesine yönelik atılabilecek ortak adımları ele aldık. Bu mevzudaki iradenin karşılıklı olduğunu memnuniyetle müşahede ettim.” diye konuştu.
Temaslarında ayrıyeten bölgesel ve milletlerarası sorunlar hakkında fikir teatisinde bulunduklarını söz eden Erdoğan, “Bu noktada dost ve kardeş Özbekistan’ın huzur, barış ve istikrarına verdiğimiz dayanağın altını çizdim. Başta Türk Devletleri Teşkilatı olmak üzere memleketler arası kuruluşlarda aramızdaki temas ve eş güdümü artırmak konusunda fikir birliğine vardık. Halihazırda ülkemizin yürüttüğü Türk Devletleri Teşkilatı periyot başkanlığını inşallah kasım ayında Özbekistan’a devredeceğiz.” dedi.
Ziyaret vesilesiyle çeşitli alanlarda 10 mutabakat, mutabakat zaptı ve protokol imzalandığını hatırlatan Erdoğan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Tercihli Ticaret Mutabakatı, ikili ticaretimizde çarpan tesiri yapacak, yeni iş birliklerinin kurulmasına vesile olacaktır. Mutabakatın da katkısıyla ticaretimizi şu anki 3,6 milyar dolar düzeyinden inşallah evvel 5 milyar dolara, akabinde da 10 milyar dolara çıkarma kararlılığını, iradesini ortaya koyduk. Askeri Çerçeve Mutabakatı’yla, savunma ve güvenlik alanında iş birliğimizi geliştirmeye matuf adımların önünü açtık. Sıhhat, nakliyat, inşaat, adalet ve istihdam üzere değer verdiğimiz alanlarda imzalanan evraklarla, Özbekistan ile münasebetlerimizin ahdi yerinin güçlenmesi sağlandı. Kurul toplantısı sonunda Sayın Mirziyoyev ile imzaladığımız Ortak Bildiri ile de önümüzdeki periyoda dair yol haritamızı belirledik.
Geçen sene 270 bin Özbek kardeşimizi ülkemizde konuk etmenin memnunluğunu yaşamıştık. Salgının hafiflemesiyle bu sene karşılıklı turist sayısının daha da artacağını ümit ediyoruz ve 500 bin gayesini de koyduk. Türk iş adamlarının Özbekistan’daki yatırımlarının ivme kazanmasından da büyük memnuniyet duyuyoruz. Geçen sene açılan şirket sayısı itibariyle girişimcilerimiz Özbekistan’da birinci sırada yer alıyor.”
Burada ayrıyeten 2020 Türk Dünyası Kültür Başşehri olan tarihi Hive kentini ziyaret edip incelemelerde bulunduklarını aktaran Erdoğan, şunları kaydetti:
“Özbekistan’ın kıymetli şairlerinden Erkin Samandar, bu hoş kenti şöyle tanım eder: ‘Hive bu kubbelerin, minarelerin nakışların kentidir. Raflardaki kitapların, insanlığın kentidir.’ Hive’yi görünce, Hive’nin her köşesi buram buram tarih kokan sokaklarında dolaşınca, şairin bu dizelerinin ne kadar hakikat ve isabetli olduğunu çok daha uygun anladık. İşte Suriçi’nde 130 medrese var, bu kadar güçlü bir kent. Bu sene Türk Dünyası Kültür Başşehri unvanını Hive üzere İpek Yolu’nun bir öteki durağı olan inşallah Bursa’mıza taşıyoruz. Böylelikle kadim medeniyetimizin sembol kentlerinin daha uygun tanınması yanında kaynaşmasına da vesile oluyoruz. Ortamızda, ‘Paket turizmi noktasında Hive ile Bursa ortasında bir adım atabiliriz.’ diye de konuştuk.”
Kritik bir periyoda tekabül eden ziyaretin Özbekistan’la münasebetlerin yanı sıra bölgede barış, istikrar ve iş birliğine de katkı sağlayacağına olan inancını yineleyen Erdoğan, “Yaptığımız görüşmelerin ve imzaladığımız mutabakatların iyi olmasını diliyorum. Bu vesileyle şahsıma, eşime ve heyetime gösterilen samimi konut sahipliğinden ötürü Sayın Mirziyoyev’in şahsında tüm Özbek kardeşlerime şükranlarımı sunuyorum. Ziyaretimiz sırasında bana refakat eden Bakanlarımıza, tüm milletvekili arkadaşlarıma, emeği geçen tüm heyet üyelerimize bilhassa katkılarından ötürü teşekkür ediyorum.” değerlendirmesinde bulundu.
“Barış sürecine manalı bir ivme kazandırdığına inanıyorum”
“Rusya ve Ukrayna müzakere heyetlerinin Dolmabahçe’deki toplantısında çıkan kısmi ateşkes kararı ile ilgili bir sorum olacak. Türkiye‘nin her iki tarafa verdiği inanç ve sizin önderler diplomasi pozisyonunuz kısa müddette sonuç alınmasını sağladı. Bu kademeden sonra en çok merak edilen soru, iki önderin, Putin ve Zelenskiy’nin Türkiye‘de buluşma ihtimali. Tekrar bir davetiniz kelam konusu olacak mı?” sorusu üzerine Erdoğan, “Rus ve Ukraynalı heyetlerin İstanbul’da gerçekleştirmiş oldukları görüşmelerin barış sürecine manalı bir ivme kazandırdığına inandığına inanıyorum.” dedi.
Rusya’nın Kiev ve Çernihiv’deki askeri operasyonlarını kayda kıymet biçimde azaltma kararının nitekim değerli bir adım olduğunun altını çizen Erdoğan, şöyle konuştu:
“Aynı formda devlet liderlerinin bir muahede üzerinde mutabık kalındığında bir ortaya gelebileceklerini açıklamaları da atılan bu adımın ne kadar değerli olduğunu gösteriyor. Bunların hayata geçirilmesini ve savaşın daha fazla vefata, yıkıma sebep olmadan sona ermesini bekliyoruz. Doğal faal diplomasimiz ve istikrarlı yaklaşımımız sayesinde kıymetli bir toplantıya mesken sahipliği yapmış olmaktan memnuniyet duyduk. Döner dönmez gerek Sayın Putin’le gerek Sayın Zelenskiy’le görüşmeler yapma kararlılığım var. Bu görüşmelerde her ikisine şahsım, milletim ismine teşekkürlerimi söz edip ‘Artık maksadımız bir an evvel sizi bir ortaya getirmek.’ diyeceğiz. Temenni ediyorum ki inşallah bir ortaya getirme noktasında kendilerinden bir tarih kaydını alırız. Bu çerçevede, Devlet Liderleri seviyesinde yapılacak toplantıya da mesken sahipliği yapmaya hazırız. Lakin bu ortada süreksiz ateşkesi de sağlamış olmak büyük kıymet arz ediyor.”
“Ukrayna’nın NATO üyeliği noktasında ısrarlı bir duruşu yok”
Ukrayna’dan, “NATO üyeliğinden vazgeçeriz ancak Avrupa Birliği’nden asla vazgeçmeyiz.” açıklamasının geldiği hatırlatılarak “Baktığımızda Rusya’nın da bu duruma olumlu yaklaştığı bilgileri geldi. Bu bağlamda Ukrayna heyeti ayrıyeten yeni bir güvenlik garantisi istedi. Alışılmış Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Polonya ve bununla birlikte Kanada, İngiltere ve Türkiye‘nin de garantör olduğu bir görüşme… NATO’nun 5’inci hususu üzere bir sistem işlesin niyeti var. Bu husustaki değerlendirmeniz nedir?” sorusuna karşılık Erdoğan, Ukrayna’nın bilhassa NATO üyeliği noktasında çok ısrarlı bir duruşu olmadığını anımsattı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şöyle devam etti:
“Aslında Ukrayna’nın Avrupa Birliği konusunda da çok ısrarlı bir davranış içinde olacağına ihtimal vermiyorum. Çünkü bu süreçte Avrupa Birliği üyesi ülkeler, bir kısmı dışında, bu işe önemli manada asılmadılar. Bütün bunlara karşın Sayın Putin’in Ukrayna’nın Avrupa Birliği’ne girmesi noktasındaki olumlu bakışını öğrendim, duydum. Alışılmış bu görüşmeler esnasında en son durumu da öğreneceğiz. Kendisiyle görüşmemde de bunu kendisinden duymak, bu mevzuda atılacak adımları da daha isabetli kıymetlendirme imkanını bize vermiş olur. Biliyorsunuz işte 1963’ten bu yana Avrupa Birliği bize neler yaptı? Devamlı oyaladı, hala oyalıyor. Garantörlük konusunda da biz, Ukrayna’nın güvenliğini teminen garantör ülkelerden biri olabiliriz, buna prensip olarak sıcak bakıyoruz, lakin elbette bunun ayrıntılarının açıklığa kavuşması gerekiyor.”
“Bunları görmezlikten gelmek mümkün değil”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Artık Ukrayna öncesi ve sonrası iki başka dünyadan bahsedilebileceği ve yeni bir dünya sisteminin inşasının arifesinde olduğumuz tarafında görüşler var. Değerlendirmeniz nedir, bu fikre katılıyor musunuz?” sorusunu ise şöyle yanıtladı:
“Tabii Rusya-Ukrayna ortasındaki savaş, dünyanın son periyotta görmediği, yaşamadığı bir süreçti. Bugün Rusya yüzölçümüyle, nüfusuyla, askeri, siyasi, ekonomik, kültürel gücüyle dünyanın birinci üç ülkesi ortasında yer alan bir güç, bir kuvvet. Bu durumunu görmezlikten gelmek mümkün değil. Ukrayna da sıradan bir ülke değil. Bugün Ukrayna da 45 milyon civarında bir nüfusa sahip ve yüzölçümü prestijiyle da o denli çok küçük bir yer değil. Şu anda natürel dünya, bilhassa Batı, Ukrayna’ya dayanak verdi, sahip çıktı. Bu türlü bir yapı kelam konusu. Buradan hareketle değerlendirmeler yapıldı. Olağan bir de şu var; ‘Bu savaş bir hafta, 10 gün içinde biter.’ diyenler vardı. Görüldüğü üzere bir hafta, 10 gün içinde bu savaş bitmedi. Bitmedi ancak bitip bitmemesinden öte çok can kayıpları oldu. Bilhassa çocuklar ve bayanlar noktasında çok önemli kayıplar oldu. Artık bunları görmezlikten gelmek mümkün değil. Olağan güçlü bir Rusya’nın bile burada önemli kayıplarının olduğu bir tablo var. Savaşın kazananı kaybedeni noktasında bunu âlâ pahalandırmak lazım. Bu bakımdan barışın en değerli tahlil ve çıkış yolu olduğunu düşünüyorum. Buradan hareketle, bir an evvel inşallah bu işin noktalanmasına vesile olabilirsek ne memnun bizlere derim. Türkiye olarak bu türlü bir süreçte gerek Sayın Putin’in gerek Sayın Zelenskiy’nin bize duyduğu itimatla bu işi bitirmiş olmak bizi keyifli kılacaktır.”
“Türkiye’nin izlediği siyaset tüm tarafların takdirini topluyor”
“Aslında Türkiye’nin üstlendiği bu değerli rol sonrasında Avrupa Birliği ve Amerika’nın tavrında, bakışında Türkiye’ye karşı farkındalık olduğu gözlemleniyor. Türkiye, sonuçta masada kurucu, artık masayı kuruyor. Bu mevzuda da Avrupa Birliği ve Amerika’nın farklı bir halde baktığı gözlemleniyor aslında.” denilmesi üzerine de Erdoğan, Türkiye’nin Ukrayna sıkıntısında izlediği barış yanlısı, prensipli ve tıpkı vakitte istikrarlı siyasetin tüm tarafların takdirini topladığına işaret etti.
NATO Fevkalâde Başkanlar Doruğunda yaptığı bütün görüşmelerde NATO üyesi ülkelerin Türkiye’ye olumlu yaklaşımlarını gördüğünü tabir eden Erdoğan, “Türkiye’nin üzerindeki sorumluluğun ve yaptığı bu ikili diyalogların ne kadar değerli olduğunu orada birçok önder gündeme getirdi. Hele hele İstanbul’daki görüşmeden sonra çıkan sonuç de birçok Avrupa Birliği üyesi ülkeyi de NATO üyesi ülkeleri de Türkiye’ye yönelik farklı bir bakışa sevk etti. Tüm batıyı kastederek söylüyorum; artık bizim temennimiz şu, inşallah Türkiye’nin bütün başkanların gözündeki yeri çok daha farklı olacaktır. Bunu aldığımız geri dönüşlerle de görüyoruz.” değerlendirmesinde bulundu.
“Diyaloğumuzu sürdürmeyi önemsiyoruz”
“Avrupa’nın oligarklara uyguladığı yaptırımlar var ve bugünlerde biraz daha artan biçimde Türkiye’nin yaptırım uygulamamasından ötürü Rus sermayesinin Avrupa’dan Türkiye’ye yanlışsız kayabileceğini tabir ederek biraz da aslında yaptırım uygulanmasını zorluyor. Bu bahiste fikrinizi merak ediyorum. Bir de bunlardan bir tanesi, biraz berbat adam ilan edilmekle birlikte Avrupa’da, evvelki gün Dolmabahçe’de masadaydı, fotoğraflardan sizinle de konuştuğunu gördük Roman Abromoviç’in. Bu görüşmelere katılmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?” sorusuna karşılık Erdoğan, Rusya’ya yönelik yaptırımlara katılmayacaklarını ve bunun nedenlerini daha evvel tekraren açıkladıklarını anımsattı.
Bir yandan Rusya’nın askeri faaliyetlerine reaksiyon ortaya koyarken bir yandan da diyaloğu sürdürmeyi önemsediklerini belirten Erdoğan, “Bu diyalog, yalnızca Ukrayna bağlamında değil bizi yakından ilgilendiren Suriye, Libya, Güney Kafkasya üzere pek çok coğrafya bakımından değerlidir, gereklidir. Öbür yandan Abramoviç, Rus heyetinin bir üyesi olarak müzakerelere katılmıştır. Masaya kimin geldiğinden öte kim ismine geldiğine bakılmalı. Şayet Rusya ve Sayın Putin kendi heyetinin içerisine Abromoviç’i de tercih ederek koymuşsa demek ki inanmış, güvenmiş. O toplantıda herkesle olduğu üzere onunla da selamlaştık. Bu çalışmalara katılan tüm heyet üyelerine ben muvaffakiyetler diliyorum. Temenni ederim ki bu çabanın sonucunu de en kısa vakitte görelim.” formunda konuştu.
Erdoğan, “Türkiye’nin yaptırımlarla ilgili durumunda bir değişiklik yok değil mi?” sorusuna, “Şu ana kadar biz yaptırımlar noktasında rastgele bir tavır değişikliğine gitmediğimiz üzere, Rusya tarafından da bu yaptırımlar zinciri içerisinde Türkiye’ye karşı rastgele bir uygulama yapılmadı.” cevabını verdi.
“Bu hususta çok çok umutluyum”
Dünyada ve Türkiye’deki değerli gündem mevzularından birisinin güç olduğu belirtilerek “Son devirde Irak ve İsrail doğalgazla ait birtakım projelerle gündeme geldi. Türkiye, Avrupa’nın güç güvenliğini de başat aktör olarak görülüyor. Bu çerçevede Türkiye’nin güç diplomasisinin önünün açık olduğunu söyleyebilir miyiz? Bir de Brüksel dönüşü açıklamanız olmuştu, ‘Enerji kapıları açılacak, hatta bu nereden çıktı diyeceksiniz.’ diye bununla ilgili bir ipucu verebilecek misiniz?” sorularına karşılık Erdoğan, şunları kaydetti:
“Biliyorsunuz, Sayın Herzog’un Türkiye’ye bir ziyareti oldu. Herzog’un bu ziyaretinde biz birçok mevzuyu etraflıca görüştüğümüz üzere, yüklü güç konusunu da görüştük. Güç konusunda da geçmişte İsrail ile Türkiye ortasında kimi alakalar, münasebetler olmuştu. İş adeta bitme noktasına gelmişti ki -o vakit Netenyahu dönemiydi- olay bir anda aykırıya döndü. Zira İsrail’in güç ihracı noktasında düşündüğü yol, maliyeti prestijiyle uygun olmayan bir yol. Yani kalkıp İsrail’den Yunanistan’a denizin altından borular döşensin, buradan oraya gitsin, oradan Avrupa’ya dağılsın; bu natürel olacak bir iş değil. Yapılan maliyet hesapları sonucunda bu işin en uygun olanının Türkiye üzerinden bu doğal gazın çıkışı olduğu görülüyor. Onlar da natürel kendi ortalarında esasen bunu konuşuyorlar. Sonuçta kendileri de bu iş için en uygun yolun Türkiye üzerinden bunun yapılması dediler. Sayın Herzog’la yaptığımız görüşmede dedim ki fazla da uzatmadan ben Dışişleri Bakanı’mı, Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı’mı size göndereyim. Bölgeyle ilgili değerlendirmeleri Dışişleri Bakanı’mızla yapacağınız üzere Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı’mla da güç konusunu şöyle etraflıca bir görüşürseniz biz burada her şeye varız. Kâfi ki sizler bu bahiste samimi olarak ‘Tamam, biz bu adımı atıyoruz.’ deyin. Sayın Herzog da buna hazır olduğunu gösteren bir yanıtla ‘Memnuniyetle.’ dedi. ‘Ben Sayın Başbakan’a da bunu söyleyeceğim. Sayın Başbakan’ın Türkiye’ye gelişiyle bu mevzuyu onunla da bir masaya yatırırsanız isabetli olur.’ dedi. Ben de ‘memnun olurum.’ dedim. Kendilerinde de bu hususta bu çalışma zati başlamıştır büyük ihtimalle. Ramazan sonrası Bennett’le de bu mevzuyu bir görüşüp çabucak adımları atarsak İsrail-Türkiye buradaki birlikteliği, bu süreci Doğu Akdeniz petrolüyle, doğal gazıyla ilgili süreci hızlandıracaktır. Bu mevzuda çok çok umutluyum.
Başka taraftan malum her yıl ramazanda maalesef Mescid-i Aksa ile ilgili kederlerimiz var, dertlerimiz var. Ben Sayın Cumhurbaşkanı’na onu da söyledim. ‘Her yıl bir düşünce yaşanıyor. Bu Ramazan Bayramı’nda Müslümanlar huzurlu bir Mescid-i Aksa ziyareti yapabilsin. Bu hususta sizler de gereken takviyesi verin, bu ramazanda düşünceler yaşamayalım. Böylelikle huzurlu bir Ramazan geçirmiş oluruz.’ dedim.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Daha evvel ‘Önümüze güçte çok daha farklı alanlar açılacak ve bunu duyduğunuzda (Bu da nereden çıktı.) diyeceksiniz.’ formunda sözünüz olmuştu. Bununla ilgili bir ipucu var mı?” sorusuna “Yani bu işte. Bundan daha hoş olur mu?” karşılığını verdi.
(Sürecek)
