‘Elinin Hamuruyla’ Tarihe ve Dünyaya Taraf Vermiş Başarılı Bayanlar

26 Nisan 1777 gecesi, Albay Henry Ludington’ın 16 yaşındaki kızı Sybil Ludington, yaklaşık 400 askeri, İngiliz birliklerinin Danbury, Connecticut yakınlarına geleceği konusunda uyarmak için yaklaşık 40 mil yol kat etti. 

Paul Revere’ın seyahati üzere Ludington’ın iletisi da vatansever başkanların savaşa hazırlanmasına yardımcı oldu.

Paul Revere’ın seyahati Henry Wadsworth Longfellow’un destansı şiiri ile ölümsüzleştirilirken, Ludington 1975 yılında posta pulu ile onurlandırıldı. Ludington’ın, George Washington teşekkür etmek ismine konutuna geldiğinde minnettar bir generalin takdirini bile aldığı söyleniyor.

Sümerolog, bilim insanı, tarihçi ve öğretmen olan Muazzez İlmiye Çığ, İstanbul Arkeoloji Müzesi’ni Eski Ön Asya lisanları merkezi haline getirdi. Türkiye’nin yanı sıra Roma, İngiltere üzere yerlerde de çalışmalarına devam etti. 

Philadelphia Üniversitesi Müzesi Tabletler Kısmı’nda başkanlık yapan Prof. Kramer ile yaptığı çalışmalar Sümer edebiyatına yeni bahisler kazandırdı; bu sayede eksik bilgiler de tamamlandı. Birçok kitap yazdı ve çalışmalarından ötürü İstanbul Üniversitesi tarafından doktora unvanı ve ‘özgür insan’ unvanı aldı.

2 Mart 1955’te liseden konuta giden otobüste koltuğunu bırakamayacak kadar yorgun olan Claudette Colvin, Rosa Parks’ın da birebirini yapmasından dokuz ay evvel beyaz bir yolcu için yerinden kalkmayı reddetti. Daha evvelki öncülerin anılarından ilham aldığını hissettiğini söyledi. 

‘Koltuğa adeta tutkalla yapıştırılmıştım’

Colvin’in hatasız olduğu kabul edildi ve kaideli tahliye edildi. Colvin, yaşadıkları nedeniyle ayrımcılık maddelerine itiraz etmek için Ulusal Renkli İnsanları Geliştirme Derneği (NAACP) tarafından seçilmese de, daha sonra ayrıştırıcı Montgomery’nin anayasaya muhalif olduğunu savunan Browder / Gayle’deki dört davacıdan biri oldu.

Eski periyotların kabusu olan cüzzam hastalığının tedavisini bulan Türkan Saylan, 1963 yılında İstanbul Tıp Fakültesi’nde ve İngiltere’de eğitim görmüş ve profesör olmuştur. İstanbul üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim kısmı başkanlığını yapmıştır. Dermatoloji kliniğinde öğretim üyesi olarak çalışmıştır.

Cüzzam çalışmalarıyla ilgilenen Saylan ‘Cüzzamla Savaş Derneği’ni kurmuştur. İstanbul Üniversitesi Bayan Problemleri Araştırma ve Uygulama merkezinin kuruluşunda yer almıştır. 1986’da Hindistan’da ‘Uluslararası Gandhi Ödülü’nü almıştır.

Yabancı mecmualarda yayımlanan sayısız yayını vardır. Cüzzam tedavisindeki büyük katkılarıyla birlikte kız çocuklarının eğitimi ve insan hakları konusunda da sayısız gayreti olmuştur.

Kadınların oy hakkı savunucusu, konutsal yerleşimin kurucusu, barış aktivisti ve Nobel Barış Mükafatı sahibi Jane Addams, toplumsal ıslahata ömür uzunluğu bağlılık lehine evliliği ve anneliği reddetti.

Addams ve arkadaşı Ellen Gates Starr, 1881’de İngiltere’ye gittiler ve burada yoksullara yardım etmek için özel bir tesis olan Londra’daki ünlü Toynbee Hall’dan ilham aldılar. 1889’da, Addams’ın geri kalan hayatında da yaşadığı Chicago’daki bir göçmen mahallesindeki eski bir malikaneye taşındılar.

Addams ve başka Hull-House sakinleri, çocuk işçiliğini ortadan kaldırmak, çocuk mahkemeleri kurmak, çalışan bayanların çalışma saatlerini sınırlamak, emekçi sendikalarını tanımak, okula devam etmeyi zarurî kılmak ve fabrikalarda inançlı çalışma şartlarını sağlamak için maddelere dayanak oldular.

Ateşkesten sonra, 1919’dan 1935’teki vefatına kadar lider olarak misyon yaptığı Memleketler arası Bayanlar Barış ve Özgürlük Birliği’ni kurdu. Toplumsal hizmetin annesi olarak hatırlanan Addams, bugün dünyayı etkilemeye devam eden toplumsal mevzuatı şekillendirdi.

Dünyanın en güçlü 100 bayanından biri olarak seçilen Hasret Türeci İstanbullu Türk cerrahtır. Lisans eğitimini Saarland Üniversitesi’nde tamamladıktan sonra 1992’de doktorasını almıştır. 2002’de Johannes Gutenberg Üniversitesi’nde moleküler tıp alanında uzmanlaşmıştır.  

Alman biyoteknoloji şirketi olan BioNTech’in kurucusudur ve başındaki tek bayan oldu. Kanser hücreleri üzerine çalışmalar yaptı. Birçok ödül aldı.

Eşi Uğur Şahin ile birlikte 2001 yılında kurdukları ve Türkçe ‘ganimet’ sözünden esinlendikleri ‘Ganymed’ ismini verdikleri firmada kansere karşı çaba üzere mevzularda çalışmalar yapmaya devam ettiler. 

2020’de COVID-19 için, başında olduğu BioNTech şirketi bir koronavirüs aşısı bulmaya yöneldi. Türeci, geliştirilmek istenen aşı çalışmalarında öncü rol oynadı.

Genellikle ‘filmdeki en hoş kadın’ olarak isimlendirilen Hedy Lamarr’ın hoşluğu onu periyodunun en tanınan aktrislerinden biri yaparken, birebir vakitte çok zeki bir mucitti. Bestekar George Anthiel ile birlikte Lamarr, evvelden ayarlanmış bir nizamda farklı kanallar ortasında sinyal atlamasını sağlayarak radyo yayınlarını gizlemek için bir teknik olan yeni bir ‘frekans atlaması’ prosedürünü geliştirdi.

İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazilerle savaşmak için ‘gizli irtibat sistemleri’ oluşturuldu, lakin ABD donanması bulgularını görmezden geldi. Lakin yıllar sonra, öteki mucitler bu çalışmanın ne kadar çığır açıcı olduğunu fark ettiler. Bugün bir akıllı telefon kullanıyorsanız, Lamarr’a teşekkür edebilirsiniz. Kendisi iletişim/muhabere sistemi Bluetooth ve Wi-Fi dahil kablosuz teknolojilerin öncüsüydü.

Atatürk’ün manevi kızı olan ve Türk bayanlarının her alanda başarılı olabileceğini düşündüğü için Atatürk tarafından yetiştirilen Sabiha Gökçen dünyadaki birinci bayan savaş uçağı pilotudur. 

Sovyetler Birliği’nde Yüksek Planör Okulu’nda okumuştur ve planör öğretmenliği yapmış ve hakikaten de başarılarıyla, bayanların her alanda en düzgünlerden olabileceğini kanıtlamıştır.

Rosalind Franklin, şimdi 15 yaşında bilim insanı olmak istediğini biliyordu. Babasının karşı çıkmalarına karşın üniversiteye kaydolarak sonunda kimya doktorasını aldı. Üç yılını röntgen teknikleri üzerinde çalışarak geçirdi ve DNA’nın yapısını incelemek üzere bir araştırma takımına liderlik etmek için İngiltere’ye döndü. Yaptıklarının hepsini bayanların kolejinin kafeteryasında yemek yemesine bile müsaade verilmediği bir vakitte gerçekleştirdi.

Fotoğraf 51, Watson, Crick ve Wilkins’in DNA’nın yapısını belirlemesini sağladı.

Franklin, 1958’de 38 yaşında vefat etmeden evvel çağdaş virüs bilimi/virolojinin temelini oluşturarak tütün mozaik virüsü ve çocuk felcini incelemeye devam etti. Watson, Crick ve Wilkins 1962’de Nobel Ödülü’nü kazanacaktı. Lakin inkar edilemez katkısına karşın Franklin’in çalışmasından zar güç bahsedildi.

3 Nisan 1919’da Hüseyin Suat’ın Yamalar oyununda rolü oynayacak Eliza Binemeciyan’ın Paris’e gitmek durumunda kalması üzerine Emel rolünü oynamıştır. Bu rol birinci sahnesi olmasının yanında kimliğini gizlemeden, bir bayan rolünü oynadığı birinci oyundur. 

İlk sefer sahneye çıkan Afife Jale bu tecrübesiyle sahneye çıkan birinci Türk bayanı ve yürek örneği olmuştur. 1997’den beri ismine ‘Afife Jale Tiyatro Ödülleri’ düzenlenmektedir. Birçok sinemaya bahis olan Afife Jale

‘Babe’ olarak bilinen Mildred Didrikson Zaharias, 1932’de kadrosunun tek üyesi olarak ABD bayanlar atletizm şampiyonasına girdiğinde ulusal bir üne kavuştu. Yalnızca ekip karşılaşmalarında müsabakasına karşın beş karşılaşma ve şampiyonluk kazandı. 1932’deki Los Angeles Olimpiyatları’nda ise bir gümüş ve iki altın olmak üzere üç madalya kazandı.

1946-47 yıllarındaki başarılarıyla, bugüne kadar golf tarihindeki en uzun galibiyet serisi rekorunu elde etti. Bayanlar Profesyonel Golf Derneği’ni 12 bayan golfçüyle birlikte kurdu. 

Kolon kanseri teşhisi konulduktan yalnızca bir yıl sonra, 1954’te ABD Bayanlar Açık’ı 12 vuruşluk rekor bir farkla kazandığında kalabalığı son sefer büyüledi. ‘Associated Press’ ona altı defa ‘yılın bayan sporcusu’ unvanını verdi.

Fatma Aliye, kız çocuklarının okumasının mümkün olmadığı bir devirde, ağabeyi için gelen öğretmenlerden dinledikleri ve öğrendikleriyle okumayı başararak birinci Türk bayan muharrir oldu. 

Yazarlık hayatından evvel, tahsil sürecinde çok güzel bir formda Fransızca öğrenmişti. Kitap çeviri etmeye başladı. Georges Ohnet’in Volonte isimli roman vilayet çevirisiydi. Bu roman Meram mahlası ile yayımlandı. Ahmet Mithat’ın dikkatini çekmesi üzerine birlikte ‘Hayal ve Hakikat’ romanını yazdılar. Tek başına yazdığı ‘Muhadarat’ kitabından sonra ‘ilk bayan roman yazarı’ unvanını aldı. Kitaplarında özgür ve başarılı bayanları ele aldı.

New York, Swartekill’de köle olarak dünyaya gelen Sojourner Truth, 1826’da küçük kızıyla özgürlüğe kaçtı. Güçlü bir sese ve inanca sahip Truth, kölelik aksisi ve bayan hakları aktivistiydi. Özgürleşme, siyasetçiler, siyasi hareketler, ırkçılık, bayan hakları ve ayrımcılık üzerine yaptığı konuşmalar çok ses getirdi.

Truth, 1883’te öldüğünde, Michigan, Battle Creek’teki cenazesi, kasabanın gördüğü en büyük cenazeydi. Kahramanca ve bahadır hayatının etrafındaki pek çok şahsa nasıl dokunduğunun bir ispatıydı.

‘Hür Fikirleri Yayma Dermneği’ ve ‘Çocuk Dostları Derneği’nin kurucusu olan Süreyya Ağaoğlu, Türk tarihinin birinci bayan avukatıdır. Birebir vakitte bayan hakları savunucusudur. 

Tarihteki en mert entelektüel olarak anılan Süreyya Ağaoğlu, Milletlerarası Hukuk Komitesi üyeliği, Milletlerarası Barolar Birliği İdare Konseyi İdari Heyet üyeliği yapmıştır.

Ancak kendisi üzere avukat olmak isteyen bayanları da onunla birlikte götürdükten sonra fakültenin bayanlar için de açılmasın karar verilmiştir.

1916’da Kongre’ye seçilen birinci bayan olan Jeannette Rankin’in siyasete olan ilgisi, 1910’da Seattle’daki Washington Üniversitesi’nde okula döndüğünde başladı ve devlet oy hakkı örgütüne katıldı. Dört yıl boyunca bayanların oy hakkı için çabaladı ve konuşmalar yaptı.

Ayrıca Milletlerarası Bayanlar Barış ve Özgürlük Birliği’nde vazife yaptı ve anne ve çocuk sıhhati bakımı ile bayan çalışanların çalışma saatleri ve fiyatlarının düzenlenmesi için kampanya yürüttü.

Pasifist/barış yanlısı hal ve anlayışını sürdüren Rankin, Vietnam Savaşı’na karşı çıkan yaklaşık beş bin feminist, pasifist, öğrenci ve başkalar birçok farklı görüşleri benimseyen insanlardan oluşan bir koleksiyon olan ‘Jeannette Rankin Tugayı’nın kurulmasına yardım etti.

1910 doğumlu Semiha Berksoy, ressam ve birinci Türk bayan operacıdır. İstanbul Konservatuarı’nda eğitim almış Almanya’daki Berlin Devlet Yüksek Müzik Akademisi Opera Kısmı’nı birincilikle bitirmiştir.

Kariyerine 1934’te başlamış ve 1939’da Richard Strauss’un Ariadne Auf Naxos operasında oynadığı rolüyle Avrupa’da sahne alan birinci Türk opera sanatkarı olmuştur.

1912’de Çin’in Liu Ho kentinde doğan Chien-Shiung Wu, Manhattan Projesi’nin bir modülü olarak Columbia Üniversitesi’ne alındı. 1943’te atom bombası üzerinde kıdemli bilim insanı olarak çalışarak radyasyon tespiti ve uranyum zenginleştirme üzerine araştırmalar yaptı.

Bu yardım, (atomlar üzere iki aynalı fizikî sistemin tıpkı biçimde davrandığını belirten) dalga işlevinin tek yahut çift sayı olma özelliğinin korunumu yasasını çürütmek içindi.

Kimyasal izotop kobalt-60’ı kullanan Wu, tabiat maddelerinin her vakit simetrik olmadığını ve 30 yıldan uzun müddettir kabul edilen maddeyi çürüttüğünü gösterdi. Wu’nun bulguya yaptığı değerli katkılara karşın, keşif için 1957’de yalnızca Yang ve Lee Nobel Ödülü’nü aldı.

İlk Türk bayan jet pilotu olan 1932 doğumlu Leman Bozkurt Altınçekiç, NATO’nun da birinci ve uzunca bir mühlet tek bayan jet pilotu oldu. 

1958’de jet pilotu brövesini taktıktan sonra 9 yıl boyunca F-84 ve T-33 jet uçaklarını uçurdu. Sonraki yıllarda Hava Kuvvetleri’nde çalışmaya devam etti ve  kıdemli Albay olarak emeli oldu.

1960’larda New York Greenwich’te öne çıkan LGBTQ aktivistleri ve trans bireyleri Marsha P. Johnson ve Sylvia Rae Rivera, filizlenen eşcinsel hakları hareketinde tesirli öncülerdendi.

Johnson’ın tutuklanmaya direndiği ve ulusal LGBTQ hareketini ateşleyen ‘1969 Stonewall Ayaklanmaları’na da katıldı. Sivil haklar aktivisti, feminist ve pasifist Rivera, Eşcinsel Kurtuluş Cephesi ve Eşcinsel Aktivistler İttifakı’nı kurdu.

Trajik ve fecî bir formda, Johnson’ın cesedi, 1992 Onur Yürüyüşü’nden kısa bir mühlet sonra 6 Temmuz 1992’de Hudson Irmağı’nda bulundu. Mevti başlangıçta intihar olarak kabul edildi, lakin arkadaşları o günün erken saatlerinde tacize uğradığını gördüğünü bildirdi ve bu da vefatıyla ilgili kuşkulara yol açtı. Rivera ise 2002’de hayatını kaybetti.

1891 yılında doğan Safiye Ali, Amerikan Kız Koleji’nden mezun oldu. Bayanlar için tıp okumanın imkansız olduğu bir periyotta Balkan Savaşı’ndan gelen yaralıları gördüğü için hekim olmaya karar verdi. 

Tıp eğitimi almak için Almanya’ya gitmek durumunda kaldı. Bayan ve çocuk hastalıkları üzerine eğitim aldı ve Kurtuluş Savaşı bitimine yanlışsız Türkiye’ye döndü. Lakin Türkiye’yi yurt dışında düzenlenen tıp kongrelerinde temsil etmeye devam etti.

İkinci Dünya Savaşı sırasında yaralanan hastaların bakımını üstlendi. Savaş sonrasında ülkesine geri döndü ve yakalandığı kanser sebebiyle hayatını kaybetti.