Şeytan, insanlık tarafından binlerce yıldır araştırılıyor, tartışılıyor ve tekrar tasarlanıyor. İster eski inançları yansıtan efsanevi bir figür, ister karmaşık bir sembol olsun, şeytanın evrimi ekseriyetle kültürlerin karanlık ve çelişkili yanlarını ifşa eder. Şeytan tasvirleri, ekseriyetle toplumun zorluklarıyla ve insanın tabiatındaki çelişkili taraflarla nasıl başa çıktığımızı gösterir, İncil’deki kuşku uyandıran bir yılan, Orta Çağ’da ejderhaya benzeyen fecî bir varlık yahut Netflix’in tanınan dizisi ‘Lucifer’ üzere çağdaş portrelerde güzel bir melek…
Şeytanın vakit içinde geçirdiği değişikliği gelin birlikte keşfedelim. 👇
Kaynak: 1
Çok çeşitli tasvirler ile tabir edilen şeytan figürü, kırmızı yüzü ve boynuzları olan yaşlı bir adamdan, cehenneme düşen bir meleğe kadar uzanır.
Orta Çağ Tarihi Profesörü Marina Montesano ve Jan Machielsen, insanların şeytanı görüş biçimlerini sekiz farklı formda açıklamaktadırlar.
1. Yılan
Adem ve Havva’yı cennetteki yasak meyveyi yemeye teşvik eden yılan, çoklukla şeytanla ilişkilendirilir fakat orjinal metinde meyveyi yemeye ikna eden varlığa bir isim verilmemiştir. Yeni Ahit’te ise şeytana açık bir biçimde yılan olarak atıfta bulunulur.
2. Düşmüş Melek
İncil’de, Allah’ın şeytanı cennetten kovmasına direkt bir atıf bulunmaktadır. Bu yüzden Erken Orta Çağ kilisesinin din adamları, İncil’deki şeytan figürünü asi bir melek olarak yansıttılar.
3. Canavar Şeytan
Orta Çağ’da şeytan tasvirleri ekseriyetle ejderhaya benzemektedir. Eski bir papa olan Aziz Sylvester, teze nazaran şeytani bir ejderhayı öldürerek Roma İmparatoru Konstantin’e Hristiyan inancını doğrulattı. Ayrıyeten o dönemki şeytan tasvirlerinde çatal tırnaklar, kuyruklar ve pençeler bulunmaktadır.
4. Kanatlı Şeytan
Dante’nin 1320 yılında yazdığı ‘İlahi Komedya’ aslı yapıtının ‘Cehennem” kısmında başkarakter, cehennemin yedi katını gezer ve sonunda şeytan ile yüzleşir. Dante, şeytanın yelkenliye benzeyen lakin tüysüz olan kanatlara sahip olduğunu belirtir.
5. Boynuzlu Şeytan
6. yüzyıl sonlarında İtalya’da yapılan bir mozaik, şeytan ve keçi ortasındaki eski ve besbelli bir ilişkiyi gösterir. Mozaikte bir melek, İsa’nın sağında üç koyunla, başka bir melek ise İsa’nın solunda üç keçiyle durmaktadır. Bu mozaikte keçiler, cennete giremeyecek olanları temsil eder. Birtakım sanat tarihçileri, bu yüzden şeytanın ve yardımcılarının boynuzlu olarak tasvir edildiğini öne sürer fakat bu görüşe herkes katılmaz. Nordik mitlerden ya da pagan yaradanı Pan’dan evrildiğini düşünenler de bulunur.
6. Kaslı Şeytan
Şeytanın kaslı bir vücuda sahip olması birinci olarak John Milton’ın 1667’de yayımladığı “Kayıp Cennet” isimli epik şiirinde görüldü. Şiir, şeytanın cennetten çıkarılmasını ve Aden Bahçesi’ndeki Adem ve Havva’yı ayartmasını anlatır. 18. ve 19. yüzyıllarda bu şiire olan ilgi tekrar canlandı. Sanatçı William Blake, Kayıp Cennet’in çıplak şeytanını büsbütün insani özelliklere sahip, güzel ve tanrısal bir figür olarak tasvir eden birkaç illüstrasyon üretti.
7. Kırmızı Giysili Şeytan
19. ve 20. yüzyıllarda şeytan imgesi reklamlarda ve karikatürlerde yaygın olarak kullanıldı. 1900’lü yıllarda yapılan bir karikatürde şeytan, bayanların oy hakkını savunan bir aktivist tarafından kovalanıyordu. Şeytanın boynuzları ile keçi latifeli bulunuyordu ve tüm bedeni kırmızıydı. Şeytanın kırmızılığı, aslında tiyatro yapımlarına dayanır. 1859’da Bestekar Charles Gounod, ‘Faust’ isimli halk kıssasını besteleyerek şeytana kırmızı kostüm giydirdi.
8. Yirminci Yüzyıl Şeytanı
20. yüzyılda şeytan, müellifler ve sinema üretimcileri tarafından tekrar şekillendirildi. Şeytan, bazen gizemli yabancı, bazen zeki iş insanı, bazen de çocuk olarak tasvir edildi. Mikhail Bulgakov’un ‘Usta ile Margarita’ romanında şeytan, yanında konuşan bir kedi olan zeki ve gizemli bir yabancı olarak betimlenir. 1987 imali ‘Angel Heart’ sinemasında şeytan, uygun giysili ve gizemli bir iş insanıdır. 1997 imali ‘The Devil’s Advocate’ sinemasında şeytan, New York’ta bir hukuk firmasının başındadır.
Çağlar değiştikçe, var olsun ya da olmasın, zihnimizde yarattığımız şeytan imgelemi daima değişime uğrayarak kültürlerimizde yaşamaya devam edecek.
