Dünyanın dört bir yanında kullanan binlerce sözün nereden türediğini inceleyen bilim koluna ‘etimoloji’ deniyor. Twitter’daki Etimoloji sayfası hem günlük hayatımızda hâlâ kullandığımız, hem de unutulmaya yüz tutmuş birbirinden kusursuz sözleri ve gerisinde yatan öyküleri ile kökenleri beşerlerle paylaşıyor.
Kökenleri ile ufkunuzu sonsuzluğa açacak bilgileri alabileceğiniz yeni sözler için buyurun! 👇
Kaynak: Etimoloji Twitter sayfası
Kökenbilim olarak da bilinen etimoloji, bir sözcüğün kökenine inerek hangi lisana ilişkin olduğunu, ne vakit ortaya çıktığını, mana ve ses bakımından geçirdikleri dönüşümleri inceleyen bilim koludur.
Örneğin ‘etimoloji’ sözünün kökenine bakarsak, Fransızcada tıpkı manaya gelen ‘étymologie’ sözcüğünden Türkçeye geçmiş ve birinci kullanımı bilindiği kadarıyla 1910 yılında olmuştur. Kökeni ise Grekçe asıl, gerçek, gerçek manasındaki έτυμον (étymon) köküne akıl, bilim, kelam anlamlarındaki λόγος (lógos) ekinin eklenmesinden türetilmiştir.
Twitter’da Etimoloji isimli sayfada bazen günlük hayatta kullandığımız, bazen de artık unutulmaya yüz tutmuş sözlerin birbirinden enteresan kökenlerini paylaşan Erhan İdiz, sözlere ve edebiyata gönül vermiş bir muharrir.
‘Sözün Başladığı Yer’ isimli kitabındaki etimolojiye dair kusursuz bilgilerini bir yandan da Twitter’da paylaşarak hepimizi aydınlatıyor İdiz.
Sayfayı buradan takip edebilirsiniz.
1. İzdiham; kalabalığın bir yere üşüşmesi, yığılması demektir. Arapçadan lisanımıza giren söz, zahmet ile kökteştir. Sözün köküne inince darlık, sancı manaları karşılıyor bizi.
İzdiham, bir gönül sancısıdır.
2. Tuz, günümüzde yollara dökülecek kadar bol olsa da geçmişte en pahalı varlıklardan biriydi.
O kadar pahalıydı ki bir vakitler personellere fiyatlar tuzla ödenirdi. İngilizcedeki salary “maaş” sözcüğü, salt “tuz” sözünden geliyor. Bizde de kıymetli şeyler için “tuzlu” denir.
3. Tahassür, yana yakıla özlemektir. Arapça haser “yanıp yakılmak” sözcüğünden gelen tahassür; kavuşmak istenen şeye duyulan derin hasrettir.
Bazen bir kente bazen bir dosta tahassür duyulur lakin en çok sevgilinin yokluğunda hissedilir.
4. Takıntı; küçük, değersiz borç demektir. Evvelden bir şeyin değersiz kısmı için kullanılan takıntı sözü vakitle, hastalık derecesinde düşkünlüğe dönüştü.
Aynı kökten;
-
Takı, eklenendir.
-
Takım, eklenenlerle oluşur.
-
Takıntı, eklediklerimizdir, fazlalıktır. Kurtulmak gerekir.
5. Bengisu; ölümsüzlük suyu, abıhayattır. Eski Türkçede bengi “ölümsüz, ebedi” sözünden geliyor. Bengisuyu tadanlar ölümsüz olur.
“Bulut bengisu yağdırsa bile, söğüt kısmından meyve alamazsın. Bayağı kimseye vakit harcama, hasır kamışından şeker yiyemezsin.” der Sadi Şirazi
6. Bayan, Türkçe hatun “kraliçe, hakan eşi yahut kızı” sözcüğünden evrilmiştir.
Hatun ise Soğdca tıpkı manadaki χwatēn sözcüğünden alıntıdır. Xwaten, Soğdca χwa ‘kendi’ ve tāw ‘güç, güçlü’ sözcüklerinin bileşiğidir.
Xuda (Tanrı) da tıpkı kökten geliyor.
7. Kedi sözünün kökeni muhtemelen Eski Mısırca “Kaute” sözünden geliyor. Bunlar da Türk halklarında kedi…
8. Zulüm, karanlık manasına gelir. Arapçadan lisanımıza giren söz, Akatça sulmu “siyah” ile birebir kökten.
Zulmün fizikî azapla ilgili olduğunu düşünürüz halbuki zulüm bir insanı karanlıkta bırakmaktır. Birinin mutsuzluğuna neden olmak, kalbini kırmaktır.
9. Görk; hoşluk, gösteriş demek. Görklü hoş ve gösterişlidir. Unutulmuş eski sözcüklerimizdendir.
Kökü gör- sözüne uzanan sözcük, görkem ile akraba.
10. Ayakdaş; eş, sevgili, birlikte yürünen kişidir. Eski Türkçede kullanılan sözcük yoldaş, yol arkadaşı manasına da gelir.
Günümüzde Anadolu’nun kimi yerlerinde kullanılmaya devam ediyor.
Sizin bu hafta en sevdiğiniz söz hangisi oldu?
Haftaya görüşmek üzere! 👋